مسمومیت‌هایی‌که معلوم شده‌عمدی هستند
رقم دقیق، رسمی و تایید شده‌ای منتشر نشده. بدون در نظر گرفتن دو حادثه مسمومیت در اردبیل و خراسان كه از انتشار منوكسید كربن در مدارس آنها اطمینان داریم، بر اساس شمارش تعداد مسمومانی كه از آذر تاكنون در گزارش‌های خبری مسمومیت در مدارس به آنها اشاره شده، می‌دانیم كه بیش از 530 دانش‌آموز و چندتایی معلم و مدیر مدرسه از 9 آذر تا 9 اسفند درگیر آن چیزی شده‌اند كه حالا در افكار عمومی با عنوان «مسمومیت‌های سریالی دانش‌آموزان» شناخته می‌شود. به طور متوسط روزانه 6 نفر عمدتا در دو شهر قم و بروجرد، گزارش مسمومیت داده‌اند.
تعداد درست بستری‌ها هم روشن نیست؛ می‌دانیم كه عموم دانش‌آموزانی كه با علائم مسمومیت از كلاس‌های درس بیرون زده‌اند، به بیمارستان فرستاده شدند، اما تعدادی هم توسط والدین از مدرسه برده شده‌اند و ممكن است به كلینیك‌های خصوصی رفته باشند، پس علاوه بر این كه تعداد دقیقی از دانش‌آموزان و معلمان مسموم شده در اختیار ما نیست، گزارش روشنی از تعداد دانش‌آموزانی كه به دلیل بروز این مسمومیت‌ها در بیمارستان ماندگار شده و اقلا یك شب را تحت مراقبت بوده‌اند هم نداریم.
از گزارش‌های منتشر شده روشن است كه علائم در طیفی از ناتوانی‌های موقتی در حركت، مثل احساس سنگینی به خصوص در پاها، تا تنگی نفس، سردرد، حالت تهوع و استفراغ متغیر بوده. علائمی مانند سوزش گلو هم گزارش شده اما گزارشی از سوزش چشم، دیدن «دود» یا «گاز رنگی» و مانند آن ثبت نشده. در گزارش‌های تازه‌تر اثری از گزارش «بو» دیده می‌شود. گزارش استشمام بوی آمونیاك، بوی نارنگی گندیده و اخیرا هم یك مورد گزارش استشمام بویی شبیه نعنا وجود دارد. در بسیاری از گزارش‌ها به «بو»ی خاصی در مكان‌هایی كه مسمومیت در آنها بروز كرده، اشاره نشده. علاوه بر اینها، گزارشی از تنفس بویی شبیه «شوینده» و «وایتكس» گزارش شده. تركیب اصلی وایتكس «كلر» است كه می‌تواند موجب بروز مسمومیت‌های تنفسی هم بشود. گاز كلر، عامل پایه در برخی گازهایی است كه از آنها به عنوان سلاح شیمیایی یاد می‌شود، بوی میوه كه برخی دانش‌آموزان به آن اشاره كرده‌اند، مشخصه نوعی از عامل شیمیایی اعصاب به عنوان «تابون» است كه در جنگ تحمیلی استفاده زیادی داشت اما از آنجایی كه گزارش استشمام بوی میوه عمومیت ندارد، نمی‌توان چنین استنباط كرد كه عامل مسمومیت حتی در برخی از مدارس می‌تواند یكی از عوامل شیمیایی خانواده گاز اعصاب باشد.
عموم موارد شیمیایی كه می‌تواند در انسان مسمومیت ایجاد كند معمولا از خودش ردی در فضای بسته و همین طور روی پوست و داخل بدن كسانی كه آن را تنفس كرده‌اند، باقی می‌گذارد. با این وجود، اقلا و به‌خصوص در قم، مسوولان علوم پزشكی استان اصرار دارند كه آزمایش‌های سم‌شناسی آزمایشگاه‌های مرجع هیچ اثری از آلودگی و سم را در نمونه‌های جمع‌آوری شده از محل بروز مسمومیت و همین طور خون و سایر نمونه‌های انسانی دانش‌آموزان نشان نمی‌دهد. وزارت بهداشت در روزهای گذشته به طور مكرر در حال تكذیب تمامی گفته‌ها در مورد مسمومیت‌های اخیر بوده. برای مثال، وقتی اولین گزارش مسمومیت در شهر بروجرد منتشر شد، پدرام پاك‌آیین سخنگوی وزارت بهداشت ارتباط این حادثه با گزارش‌های سریالی مسمومیت در قم را رد كرد و گفت: بروز مسمومیت در مدرسه دخترانه احمدیه بروجرد، ناشی از انتشار گاز منوكسیدكربن و همین طور نشت گاز از سالن ورزشی مجاور مدرسه بوده. این درحالی است كه دانش‌آموزان مدرسه احمدیه بروجرد در گفت‌وگو با هم‌میهن تاكید كرده‌اند كه دستگاه‌های گرمایشی مدرسه خاموش بوده و نشت گاز از سالن ورزشی مجاور مدرسه نمی‌تواند محتمل باشد چرا كه فضاهای مسقف مدرسه و سالن ورزشی دیگر به این مدرسه متصل نیستند و پخش شدن نشتی گاز در فضای آزاد حیاط مدرسه نمی‌تواند موجب بروز مسمومیت شود. علاوه بر این بچه‌ها هنگام احساس بروز علائم مسمومیت در كلاس‌ها و فضاهای بسته مدرسه بودند نه در فضای باز آن. با انتشار اولین گزارش مسمومیت در شهر بروجرد، شورای تامین بروجرد در‌این مورد تشكیل جلسه داد. بعد از این جلسه در سوم اسفند، فرماندار مصاحبه كرده و مساله مسمومیت با منوكسید كربن را مطرح كرد كه بعدا از طرف سخنگوی وزارت بهداشت هم تكرار شد. اما خیلی زود روشن شد كه حتی مسوولان استان لرستان هم این توضیح را باور نكرده‌اند. دبیرستان احمدیه كه محل بروز اولین مورد گزارش مسمومیت‌ها در بروجرد بود، تعطیل شد و سازمان بازرسی استان لرستان اعلام كرد كه مساله را بررسی می‌كند. گزارشی از‌این «بررسی مساله» توسط سازمان بازرسی منتشر نشد، اما گزارش مسمومیت‌ها از دبیرستان احمدیه و مدارس دیگر بروجرد ادامه پیدا كرد. ششم اسفند معاون استاندار لرستان و فرماندار بروجرد گفت كه «تیم تخصصی ویژه» مساله را بررسی خواهد كرد اما باز هم گزارشی از نتایج كار این تیم تخصصی ویژه منتشر نشد. یك روز بعد در پی تكرار گزارش مسمومیت از مدرسه احمدیه، معاون سیاسی استانداری لرستان اعلام كرد كه «تیم‌های كارشناسی» به مدرسه رفته‌اند تا موضوع را بررسی كنند. خبری از آنچه این «تیم‌های كارشناسی» به دست آوره‌اند هم منتشر نشد. شنبه گذشته، هشتم اسفند، شورای تامین لرستان در مورد مسمومیت‌ها در مدارس بروجرد « جلسه اضطراری» تشكیل داد كه باز هم دستور كار و خروجی آن اعلام نشده.
در بروجرد تاكنون نام چهار مدرسه در شمار مدارسی كه گزارش مسمویت داده‌اند، منتشر شده. دبیرستان دخترانه احمدیه با سه گزارش مسمومیت در صدر است و تعطیل شده. دبیرستان 15 خرداد و مدرسه پسرانه خیام و دبستان فرشتگان مدارس دیگری هستند كه گزارش مسمومیت داده‌اند. واكنش نماینده بروجرد در مجلس به این ماجرا هم مشابه واكنش‌های اولیه نماینده‌های قم در مجلس به گزارش‌های مسمومیت بوده؛ همان طور كه ذوالنوری و امیرآبادی دو نماینده قم در بهمن گفته بودند كه مساله مسمومیت دانش‌آموزان در مدارس این شهر «امنیتی» است؛ حالا مقصودی، نماینده بروجرد هم می‌گوید «مساله امنیتی است.» نماینده مردم بروجرد هم مانند بسیاری از پدر و مادر‌ها كه این روزها در مورد بروز مسمومیت در مدارس نگران هستند می‌گوید باید مدارس تعطیل شود و آموزش به صورت مجازی ادامه پیدا كند تا زمان لازم برای پیدا شدن دلیل گزارش مسمومیت‌های سریالی فراهم شود. نماینده‌های قم هم پیش از این كه بگویند مساله بروز مسمومیت در مدارس قم « فوبیا» و «استرس جمعی» است معتقد به چنین راه‌حل‌هایی بودند!
همزمان با افزایش نگرانی‌ها در شهر بروجرد، در قم سریال گزارش‌های مسمومیت دانش‌آموزان ادامه دارد. برخی رسانه‌ها از ثبت اقلا یك گزارش مسمومیت در شیراز صحبت كرده‌اند و برخی حالا گزارش مسمومیت در یكی از دبیرستان‌های دخترانه شهر ارومیه را كه عامل مسمومیت در آن منوكسیدكربن اعلام شده بود زیر سوال می‌برند.
مسوولان قمی، به‌رغم تلاش و پیگیری‌های خبرنگار «اعتماد» همچنان به تاكید بر این که«گزارش‌های سم‌شناسی از دانش‌آموزان مسموم در قم عادی است و عامل خاصی را نشان نمی‌دهد» بسنده می‌كنند و از انتشار این گزارش‌های سم‌شناسی كه بررسی آنها در آزمایشگاه‌های مرجع در تهران انجام شده است، خودداری می‌كنند.
سوای اینكه از نظر پزشكی و بهداشت محیط چه اتفاقی در جریان است، مسوولان قضایی حتی پیش از آنكه مسمولان وزارت بهداشت و آموزش و پرورش بخواهند در مورد این موضوع گمانه‌زنی كنند تا سهوا اطلاعات یا ظن و گمان‌های خودشان را منتشر كنند، تصمیم گرفته بودند كه «این حوادث عمدی است»، اول اسفند، منتظری دادستان كل كشور در پیامی به دادستان قم گفته است كه: «مسمومیت دانش‌آموزان قم احتمالا عمدی و اقدامی مجرمانه است» و تاكید كرده كه « چنان چه كسانی در‌این امر [مسمومیت دانش‌آموزان در مدارس] قصور و تقصیری دارند یا توطئه‌ای در كار بوده، برخورد قاطع و قانونی انجام دهید و نتیجه را گزارش كنید.» هشتم اسفند، محمد مصدق، معاون اول قوه قضاییه یك بار دیگر دادستان قم را «مامور پیگیری مسمومیت دانش‌آموزان» كرد. به‌رغم این كه بروز مسمومیت در مدارس، اقلا موضوع سه ماده 687، 688 و 689 قانون مجازات اسلامی در مورد اخلال در نظم و امنیت عمومی است و به‌رغم این كه بیش از سه ماه از آغاز این روند گذشته است، دادستانی قم هنوز گزارشی در مورد نتایج بررسی این موضوع از سوی كارشناسان قوه قضاییه در اختیار افكار عمومی قرار نداده است.
روز شنبه، معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت - كه آزمایشگاه‌های جامع تحقیقاتی این وزارتخانه در حوزه اختیار آن قرار دارد - در مشهد گفته بود كه «مسمومیت دانش‌آموزان قمی ناشی از تركیبات شیمیایی در دسترس بوده، عفونی و قابل انتقال به دیگران نیست.» او همچنین گفت كه تركیبات به كار رفته در این حوادث «مواد شیمیایی جنگی نیست.» دكتر پناهی، تنها ساعتی بعد از این اظهارات و بعد از این كه پاك‌آیین، سخنگوی وزارت بهداشت آن را تكذیب كرد، در گفت‌وگو با ایرنا گفت كه منظورش بد فهمیده شده و قصد نداشته بگوید مسمومیت‌ها در قم «عمدی» هستند. هر چند اگر او اظهاراتش را تكذیب نمی‌كرد هم آنچه گفته بود تازگی نداشت و مقامات قضایی قبلا احتمال عمدی بودن این حوادث را مطرح كرده بودند.
افكار عمومی این روزها تشنه گمانه‌زنی‌های رادیكال در مورد گزارش‌های سریالی مسمومیت است. از مقایسه گزارش‌های مسمومیت دانش‌آموزان در شهرهای ایران با حوادث مشابه در هرات افغانستان كه 8 سال پیش در سال 93 در چند مدرسه دخترانه رخ داده است، تا مقایسه این حوادث با عملیات تروریستی در متروی توكیو كه با گاز سارین انجام شده، مردم مسیری برای تفسیر این ماجرا پیدا كرده‌اند كه احتمالا مقامات رسمی از آن استقبال نمی‌كنند. همزمان برخی رسانه‌های فارسی‌زبان داخلی و خارجی احتمال دست داشتن گروه‌های تندرو مذهبی در این مسمومیت‌ها را مطرح كرده و به آن دامن می‌زنند و برخی از احتمال مسموم كردن دانش‌آموزان با حل كردن قرص برنج در آب حرف می‌زنند، آلومینیوم فسفید یا همان قرص برنج، می‌تواند گاز فسفین هم منتشر كند كه هر چند اشتراك جزیی با سومان - كه در شمار «عامل اعصاب» است قرار می‌گیرد - فاصله مولكولی آن به قدری با این گاز زیاد است و تاثیر و كشندگی آن به قدری بالاست كه احتمال صحت این گمانه‌زنی‌ها را تا حد «صفر» كاهش می‌دهد.
ما هنوز نمی‌دانیم عامل بروز مسمومیت در مدارس قم و بروجرد چیست؟ تكذیب‌های پی در پی، قول پیگیری مراجع مختلف از وزارت آموزش و پرورش گرفته تا وزارت بهداشت و سازمان بازرسی و قوه‌قضاییه، هنوز اطلاعات قابل استنادی در اختیار افكار عمومی نگذاشته‌اند. درخواست‌های مكرر برای تشكیل كمیته حقیقت‌یاب و اعزام تیم‌های تخصصی به محل حوادث در‌این روزها از طرف نمایندگان مختلف مجلس چه از شهرهای محل حادثه، چه از جاهای دیگر منتشر شده اما آنها هم هنوز به نتیجه‌ای نرسیده است.
مسوولان مكررا می‌گویند «در حال پیگیری» هستند، اما نتیجه پیگیری‌های‌شان را با ما به اشتراك نمی‌گذارند. ظاهرا غریبه در این ماجرا، مردم، افكار عمومی نگران و خانواده‌هایی هستند كه نمی‌دانند بچه‌های‌شان در مدرسه امنیت دارند یا نه.
نظرات