وقال الرسول یا رب ان قومی اتخذوا هذا القرآن مهجوراً یکی از سیه روزیها و عقب افتادگیهایی که دامن امت مسلمانان را گرفته است ـ و چنانکه اهل حدیث خود در روایاتی که سندشان را تصحیح کرده اند این امت نیز نعل به نعل همان اعمال سایر امم اهل کتاب را تقلید خواهد کرد ـ فراموش کردن کتاب خدا در عمل ـ و نه در سخن ـ و مستمسک شدن به ادله¬ ی ظنی و مجعول است که نخست باید بر قرآن عرضه شوند. دو کامنت فوق نزدیک به 100خط است که سعی کرده سفک دماء انسان به جرم داشتن یا تبلیغ عقیده ای را جایز کند! اما دریغ از نیم استدلال به آیه ای از قرآن که تبیان همه چیز است(وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ)النحل89 کتابی که آیاتش نور و هدی و تفصیل همه چیز است: (كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آيَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِيمٍ خَبِيرٍ)هود1 اگر یک انسان نامسلمان دو کامنت فوق را بخواند قطعا چنین فکر میکند که انگار نعوذبالله امثال شوکانی و بخاری و ابن قیم و شافعی عفا الله عنا و عنهم اجمعین، پیامبران این امت و کتبشان نیز کتب وحی و منبع تشریع است!! در حالیکه اینان انسانهای غیر معصومی بودند که «فهم خود از دین» را بیان کرده و هرگز آن را عین دین قلمداد نکردند. ما در ادامه چند شبهه را بر اساس اقوال خود همین علمای تراث پاسخ می دهیم: 1ـ شبهه ی نخست(استقلال سنت در تشریع) در هیچ کجای قرآن پیامبر علیه الصلاة والسلام به عنوان مشرّع ذکر نشده و او همواره «بشیر» و «نذیر» و «مبلغ» بوده و تنها وظیفه ی ایشان «بلاغ» و «تبیین» است: «مَا عَلَى الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلَاغُ»المائدة99 «فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّمَا عَلَيْكَ الْبَلَاغُ الْمُبِينُ»النحل82و.. وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ:النحل44 پیامبر علیه الصلاة والسلام هیچگاه حق تشریع از جانب خود ندارد و یک بار که از جانب خود چیزی را تشریع کرد مورد ملامت قرار گرفت: يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ لِمَ تُحَرِّمُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ لَكَ تَبْتَغِي مَرْضَاتَ أَزْوَاجِكَ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ/التحریم1 در مورد دلالت آیه ی «وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَىٰ» نیز کافیست به تفسیر علمای بزرگ اهل سنت نظیر امامان طبری، فخررازی، زمخشری، ابن جزی، فرّا و.. مراجعه کرد تا متوجه شد که دلالت آیه در مورد وقتی است که رسول به قرآن نطق می کند. هرچند این معنا از سیاق سوره به خوبی آشکار است چراکه مشرکین مکه پیامبر را امین و راستگو میدانستند لکن وقتی همین پیامبر به قرآن نطق می کرد او را متهم به کهانت و مسحور شدن میکردند: مَا ضَلَّ صَاحِبُكُمْ وَمَا غَوَىٰ/النجم2 و همین امام شوکانی ـ که در کامنتهای فوق سخن او فصل الخطاب به حساب آمده! ـ ذیل بحث از حق اجتهاد پیامبران در تشریع امور دینی و.. میگوید: «فَأَمَّا اجْتِهَادُهُمْ فِي الْأَحْكَامِ الشَّرْعِيَّةِ، وَالْأُمُورِ الدِّينِيَّةِ، فَقَدِ اخْتَلَفُوا فِي ذَلِكَ عَلَى مَذَاهِبَ.. الْمَذْهَبُ الثَّانِي: أَنَّهُ يَجُوزُ لنبينا صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَلِغَيْرِهِ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ، وَإِلَيْهِ ذَهَبَ الْجُمْهُورُ.. وَأَمَّا قَوْلُهُ: {وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى، إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى} فَالْمُرَادُ بِهِ الْقُرْآنُ؛ لِأَنَّهُمْ قَالُوا: {إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ}»(ارشاد الفحول2/218،219 ـ دار الکتاب العربی1999) البته چنانکه گفتیم دلالت آیه (ماینطق عن الهوی) بر وحی قرآنی اظهر من الشمس است چنانکه حتی مفسرین برادران شیعه ـ که انبیا را از هر نظر معصوم حتی از اشتباه و نه فقط گناه می دانند ـ نظیر شیخ طوسی نیز همین تفسیر علمای اهل سنت را ارائه داده است. ضمن اینکه «یسالونک عن..» بارها در قرآن تکرار شده و هر بار خاتم النبیین مظلوم علیه الصلاة والسلام منتظر اجابت الهی می ماند. ضمن اینکه اگر تمام امور و سخنان پیامبر وحیانی باشد جایی برای این گونه آیات نخواهد ماند: (لَقَدْ تَابَ اللَّهُ عَلَى النَّبِيِّ وَالْمُهَاجِرِينَ وَالْأَنْصَارِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ فِي سَاعَةِ الْعُسْرَةِ مِنْ بَعْدِ مَا كَادَ يَزِيغُ قُلُوبُ فَرِيقٍ مِنْهُمْ ثُمَّ تَابَ عَلَيْهِمْ إِنَّهُ بِهِمْ رَءُوفٌ رَحِيمٌ)التوبة117 مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَالَّذِينَ آمَنُوا أَنْ يَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِكِينَ وَلَوْ كَانُوا أُولِي قُرْبَىٰ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ ﴿التوبة: ١١٣﴾ البته جمهور اصولیون ـ چنانکه شوکانی نیز گفته ـ در تفسیر آیه ی ماینطق عن الهوی مسیر درست را رفته اند. اما حتی اخبار آحاد صحیحی در دسترس است که بر این معنای صریح قرآنی دلالت دارد: محدثین و مورخین بزرگ اهل سنت عبدالرزاق صنعانی، ابن سعد، احمد حنبل، بخاری، مسلم نیشابوری و دیگران نقل کرده اند که عمرفاروق به هنگام فوت پیامبر(ص) گفت: «فَقَالَ عُمَرُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ قَدْ غَلَبَهُ الْوَجَعُ وَعِنْدَكُمُ الْقُرْآنُ حَسْبُنَا كِتَابُ اللَّهِ: عمر گفت درد بر پیامبر چیره شده و قرآن نزد شماست. کتاب خدا ما را بس است»(الطبقات الکبری2/244 ـ دار صادر بیروت) عبدالرزاق الصنعانی(211هـ) می نویسد: «فقال عمر إن رسول الله صلى الله عليه و سلم قد غلب عليه الوجع وعندكم القرآن حسبنا كتاب الله»(مصنّف عبدالرزاق ش9757 ـ المکتب الاسلامی بيروت) احمد حنبل(241هـ) در مسند خود می نویسد: «فقال عمر ان رسول الله صلى الله عليه و سلم قد غلبه الوجع وعندكم القرآن حسبنا كتاب الله»(مسند احمد ش2992ـ مؤسسة قرطبة القاهره) حنبل همین روایت را با اندکی تغییر لفظ در جای دیگری هم نقل کرده است: «فقال عمر ان رسول الله صلى الله عليه و سلم قد غلب عليه الوجع وعندنا القرآن حسبنا كتاب الله»(مسند احمد ش3111 ) محدث بزرگ معاصر شیخ شعیب الأرنَؤوط ذیل هر دوی این روایات نوشته: «إسناده صحيح على شرط الشيخين» بخاری در کتاب خود از ابن عباس نقل می کند: «قَالَ عُمَرُ إِنَّ النَّبِيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ غَلَبَهُ الوَجَعُ، وَعِنْدَنَا كِتَابُ اللَّهِ حَسْبُنَا»(صحیح البخاری/ش114،5669،7366ـ دار طوق النجاة، ترقيم محمد فؤاد عبد الباقي) بخاری همین روایت را این بار از تعدادی از صحابه و نه فقط عمر نقل می کند: «فَقَالَ بَعْضُهُمْ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَدْ غَلَبَهُ الوَجَعُ، وَعِنْدَكُمُ القُرْآنُ حَسْبُنَا، كِتَابُ اللَّهِ»(البخاری ش4432) مسلم در صحیح خود می نویسد: «فَقَالَ عُمَرُ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَدْ غَلَبَ عَلَيْهِ الْوَجَعُ، وَعِنْدَكُمُ الْقُرْآنُ حَسْبُنَا كِتَابُ اللهِ»(مسلم ش1637 ـ دار إحياء التراث العربي بيروت) همچنین محدث برجسته قرن چهارم ابن حِبّان البُستی می نویسد: «قَالَ عُمَرُ: إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَدْ غَلَبَ عَلَيْهِ الْوَجَعُ، وَعِنْدَكُمُ الْقُرْآنُ حَسْبُنَا كِتَابُ اللَّهِ»(صحیح ابن حبان ش6597 ـ مؤسسة الرسالة بيروت) ما به همین تعداد بسنده می کنیم که بیانگر موقف عمر فاروق درباره قرآن و غیرقرآن است. عمرفاروق قرآن را کافی و وافی دانسته و نمی گوید که قرآن ناقص است!! بلکه می گوید: «حسبنا کتاب الله!» عربیدان بزرگ و مؤلف یکی از معروفترین معجمات ادبیات عرب، الجوهری(393هـ) ذیل مدخل «حَسَب» می نویسد: «أحسبنى الشئ، أي كفانى»(الصحاح تاج اللغة 1/110 ـ دار العلم للملايين بيروت) بنابراین حسبنا کتاب الله یعنی کفانا کتاب الله! کتاب خدا برای ما کافیست! عمر و بزرگان صحابه خیلی خوب می دانند که قرآن و سنت متواتر نبوی که واجب الاطاعة بوده و نقش تبیین دارد برای همگان روشن بوده و به جز آن نیاز به چیز دیگری نیست فلذا این مرد بزرگ میگوید: حسبنا کتاب الله.. البته خود قران نیز همین را می گوید: «أَوَلَمْ يَكْفِهِمْ أَنَّا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ يُتْلَى عَلَيْهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَرَحْمَةً وَذِكْرَى لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ: آيا همين اندازه براي آنان كافي و بسنده نيست كه ما اين كتاب را بر تو نازل كرده‌ايم و پيوسته بر آنان خوانده مي‌شود مسلّماً در (نزول) اين (كتاب) رحمت بزرگي (در حق بندگان) و تذكّر سترگي است»(العنکبوت51/ترجمه د. خرمدل) در احادیث دیگری خود رسول الله علیه الصلاة والسلام نیز بر مشرع نبودن خود مهر تایید می زند: ابن سعد(230هـ) در قدیمی ترین موسوعه تاریخ و تراجم صدر اسلام از ایشان علیه الصلاة والسلام نقل می کند: «وَجَلَسَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فِي مُصَلاهُ أَوْ إِلَى جَانِبِ الْحُجَرِ. فَحَذَّرَ النَّاسَ الْفِتَنَ ثُمَّ نَادَى بِأَعْلَى صَوْتِهِ حَتَّى إِنَّ صَوْتَهُ لَيَخْرُجُ مِنْ بَابِ الْمَسْجِدِ فَقَالَ: إِنِّي وَاللَّهِ لا يُمْسِكُ النَّاسُ عَلَيَّ بِشَيْءٍ لا أَحِلُّ إِلا مَا أَحَلَّ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ وَلا أُحَرِّمُ إِلا مَا حَرَّمَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ: پيامبر كنار محراب يا كنار حجره‏ها نشسته، مردم را از فتنه‏ها بر حذر داشته به آواز بلند كه به بيرون از مسجد هم مى‏رسيد فرمود: به خدا سوگند، مردم نمى‏توانند بر من اعتراضى داشته باشند كه حلال نكردم چيزى را جز از آنچه خداوند در كتاب خود آن را حلال فرموده و حرام نكردم چيزى را مگر آنچه خداوند در كتاب خود حرام فرموده است»(الطبقات الکبری2/244 ـ دارصادر بیروت) ابو داود سجستانی(275) صاحب سومین کتاب الصحاح الستة از ابن عباس نقل می کند: «فَبَعَثَ اللَّهُ تَعَالَى نَبِيَّهُ، صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَأَنْزَلَ كِتَابَهُ، وَأَحَلَّ حَلَالَهُ، وَحَرَّمَ حَرَامَهُ، فَمَا أَحَلَّ فَهُوَ حَلَالٌ، وَمَا حَرَّمَ فَهُوَ حَرَامٌ، وَمَا سَكَتَ عَنْهُ فَهُوَ عَفْوٌ: پس خداوند نبیش صلی الله علیه وسلم را برگزید و کتابش را نازل کرد. حلال کتابش را حلال و حرام کتابش را حرام گردانید.. و هرچه درباره آن سخنی نگفته پس عفو شده است»(سنن ابی داود ش3800 ـ المكتبة العصرية، صيدا بيروت) محدث بزرگ سلفی ناصرالدین الألبانی ذیل این حدیث نوشته: «صحیح الإسناد» ابوعیسی الترمذی(279) صاحب چهارمین سفر از الصحاح از خاتم النبیین علیه الصلاة والسلام نقل می کند: «الحَلَالُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ، وَالحَرَامُ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ، وَمَا سَكَتَ عَنْهُ فَهُوَ مِمَّا عَفَا عَنْهُ»(سنن الترمذی بَابُ مَا جَاءَ فِي لُبْسِ الفِرَاءِ/1726 ـ شركة مكتبة ومطبعة مصطفى البابي الحلبي مصر) الألبانی سلفی ذیل این حدیث می نویسد: «حَسَن». تقسیم خبرواحد به انواع صحیح، حَسَن و ضعیف از تقسیم بندی های عجیب علم الحدیث بوده که برای صحت یک حدیث و انتساب آن به پیامبر درجه قائل می شوند!! باری احتجاج به حدیث حسن در کنار احادیث صحیح، از اصولِ اکثریت محدثین به خصوص حنابله و سلفیت است و فقط احادیث درجه ضعیف مورد رد و انکار قرار می گیرند. السیوطی می نویسد: «وَالْحَسَنُ مُدْرَجٌ فِي أَنْوَاعِ الصَّحِيحِ»(تدريب الراوي1/59 ـ دارطیبة) نتیجتا این حدیث نیز از نگاه اهل حدیث حجت است. امام ابن ماجه قزوینی(273هـ) همین حدیث را از خاتم النبیین علیه الصلاة والسلام نقل می کند: «الْحَلَالُ مَا أَحَلَّ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ، وَالْحَرَامُ مَا حَرَّمَ اللَّهُ فِي كِتَابِهِ، وَمَا سَكَتَ عَنْهُ، فَهُوَ مِمَّا عَفَا عَنْهُ»(سنن ابن ماجه/3367 ـ دار إحياء الكتب العربية فيصل عيسى البابي الحلبي) الألبانی این حدیث را نیز حسن توصیف می کند. حاکم نیشابوری نیز همین حدیث را به چهار طریق از پیامبر نقل می کند و آن را صحیح می داند.(المستدرک علی الصحیحین ش3419، تعلیق الذهبی: صحیح ـ دارالکتب العلمیة بیروت)(حدیث3236 تعلیق الذهبی: صحیح علی شرط الشیخین).حدیث7115، (حدیث7113 تعلیق الذهبی: صحیح). بنابراین این حدیث از نظر محدثان برجسته ای چون ابن سعد، ابوداود، ترمذی، ابن ماجه، حاکم النیسابوری و امام شمس الدین الذهبی به درجه صحیح رسیده است. اما محدث برجسته سلفی ناصرالدین الألبانی هم این حدیث را صحیح می داند: «ما أحل الله في كتابه فهو حلال وما حرم فهو حرام وما سكت عنه فهو عفو فاقبلوا من الله عافيته *وما كان ربك نسيا»(سلسلة الأحاديث الصحيحة ج5/ش2256 ـ مكتبة المعارف للنشر والتوزيع الرياض) الالبانی اضافه کرده که این حدیث از دارقطنی، البزار و الطبرانی هم نقل شده است. نهایتا بنا بر خبرواحد صحیح الاسنادی که از چند طریق روایت شده حلال و حرام خدا فقط در قرآن است و لاغیر. البته ما چون میدانیم متاسفانه عقلانیت بیشتر مسلمانان معاصر ـ که به تعبیر استاد علوانی دچار بحران اِسناد است ـ با خود قرآن قانع نمی شود ناچاریم خود تراث را به عنوان شاهدی بر تناقضات آن و گواه صدق قرآن بدانیم. وگرنه صورت مساله خیلی آسان است: ما مسلمانیم و به قرآن ایمان داریم. قتل به صرف داشتن عقیده ای و یا تبلیغ آن به صورت مسالمت آمیز در تضاد و تناقض و تخالف با دهها آیه ی صریح قرآن است که به شکل نص و ظاهر وارد شده اند و استناد به اخبار آحاد مجعولی که تمامشان برای معتبرترین و قدیمی ترین منبع حدیثی یعنی موطا امام مالک بن انس(179هـ) ناشناخته بودند، نمیتواند ملغی کننده ی این آیات متواتر و صریح قرآن باشد ضمن اینکه شرط نخست پذیرش خبر واحد عرضه به قرآن است و سپس بررسی اسنادی. اما نویسندگان محترم کامنتهای پیشین به سخن ابن حزم و شوکانی استناد کرده اند که استقلال سنت در تشریع را امری ضروری دانسته اند! اما امام شافعی(204هـ) که در ادب اختلاف سرآمد بود و مخالفانش را به «افساد» و «هوای نفس» متهم نمی کرد ردیه ی قاطعی بر این ضرورت خیالی استقلال سنت در تشریع، وارد کرده و نظر «اهل العلم» مخالف این نظر را بیان می کند: ((فلم أعلم من أهل العلم مخالفاً في أن سُنن النبي من ثلاثة وجوه، فاجتمعوا منها على وجهين.. أحدهما: ما أنزل الله فيه نص كتاب، فبَيَّنَ رسول الله مثلَ ما نصَّ الكتاب، والآخر: مما أنزل الله فيه جملةَ كتاب، فبيَّن عن الله معنى ما أراد؛ وهذان الوجهان اللذان لم يختلفوا فيهما.. والوجه الثالث: ما سنَّ رسول الله فيما ليس فيه نص كتاب.. ومنهم من قال: لم يسن سنة قط إلا ولها أصل في الكتاب، كما كانت سُنَّته لتبيين عدد الصلاة وعملها، على أصل جملة فرض الصلاة..: کسی از "اهل علم" را نمی شناسم که مخالف این قضیه باشد که سنن نبی سه وجه دارد. "اهل علم" فقط بر دو وجه از این سه وجه اتفاق دارند: وجه نخستِ مورد اتفاق همه ی اهل علم: آنچه خداوند در کتابش به شکل نص نازل کرده است و رسول الله نیز نظیر آن را تبیین کرده است. وجه دوم مورد توافق همه ی اهل علم: آنچه خداوند در کتابش به شکل مجمل نازل کرده و رسول، مراد از آنچه خدا بیان کرده را تبیین کرده است. و اینها دو وجه سنت هستند که اهل علم اختلافی در آن ندارند.. اما وجه سوم[که مورد اختلاف اهل علم است]: چیزهایی است که رسول الله بنیان نهاده و هیچ نصی از کتاب دال بر آن نیست.. و گروهی از اهل علم می گویند: پیامبر هیچ چیزی را نگفته الا اینکه اصلی در کتاب دارد چنانکه سنت ایشان تعداد نمازها و کیفیت آن را بر اساس فرض بودن نماز، تبیین کرده است..))/(الرسالة ص90 ـ مكتبه الحلبي مصر1940م.) این بیانِ صریحِ بنیانگذار علم اصول و بزرگترین مخالف جبهه اهل رای به رهبری امام ابوحنیفه بود که نهایتاً موفق شد نظریه ی تشریعی بودن سنت را در جدال با نظریه ی امام ابوحنیفه ـ که معتقد به تبیینی بودن سنت بود و از آن رو وقعی به اخبار آحاد نمی گذاشت و کمتر از چند ده حدیث را قبول داشت ـ پیروز کند. اما بنگرید به ادبیات و رویکرد امام شافعی که چه زیبا مخالفین خود را «اهل العلم» میخواند و چه کسی می تواند امثال امام ابوحنیفه را خارج از "اهل العلم" بداند! و بنگرید به این ادبیات سخیف که دفاع از حریم قرآن و تحدید و تعیین قرآنی سنت رسول الله علیه الصلاة والسلام را «افساد» میخواند!! امام شافعی حتی آن دسته از علمای زمانش که اعتقادی به حکم مخالف قرآنی رجم نداشتند را نیز «العلماء» میخواند و نه «اهل الهوی» یا «الجهلاء»: «نص بعض الناس علماء أن لا رجم على زان لقول الله تعالى: الزَّانِيَةُ وَالزَّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مِائَةَ جَلْدَةٍ: پاره ای "علما" مناقشه کرده اند که زانی مطلقا رجم نمیشود به دلیل این سخن خداوند: الزانیة والزانی..»(جماع العلم: مساله ی 214، صص55،56 ـ مکتبة ابن تیمیة لطباعة ونشر الکتب السلفیة، تحقیق وتعلیق: احمد محمد شاکر) این بود ادبیاتِ واضعِ نظریه ی تشریعی بودن سنت در برابر مخالفین خود که اعتقادی به تشریعی بودن سنت ندارند و آنها را گروهی از «اهل العلم» یا «العلماء» میداند. رحمة الله علی الامام الشافعی 2ـ شبهه ی دوم(افسانه ی اجماع) پاره ای اصرار دارند تا هرچه خود قبول دارند را اجماع بدانند. ما این سخن امام اهل حدیث احمد حنبل را یادآور میشویم: «من ادعى الإِجماع فقد كذب، لعل الناس قد اختلفوا.. [يقول] : لا نعلم، [لعل] الناس اختلفوا ولم يبلغه: هرکسی ادعای اجماع کند قطعاً دروغ گفته. شاید مردم اختلاف کرده اند[و او خبر ندارد]. باید بگوید: من نمی دانم! شاید مردم اختلاف کرده اند و خبرش به وی نرسیده است»(العُدّة فی الاصول4/1059) ابن حزم نیز همین سخن را از امام احمد نقل کرده است. کسانی که به اجماع استدلال می کنند باید بدانند که یگانه منبع تشریع قرآن است و منبع تبیین نیز سنت. بنابراین اجماع نمی تواند به تنهایی دلیلی برای یک حکم شرعی باشد. ممکن است سالها مردم بر سر یک حکم غلط اتفاق کرده باشند. آیا اتفاق اکثریت فقهای مسلمان تا قرن هفتم ـ به جز نوادری مثل ظاهریه و شیعه ـ بر صحت طلاق بدعی و طلاق ثلاثه در یک لفظ، موجب شد تا ابن تیمیة از بیان نظر صحیح خود ـ که مطابق با قرآن است ـ صرفنظر کند؟؟ و این یک بام و دو هوا چیست؟؟ و مگر اینطور نبود که شیخ الاسلام ابن تیمیة به سبب مخالفت با اجماع فقهای اهل سنت درباره ی طلاق بدعی 5ماه و ده روز به زندان قلعه ی دمشق افتاد؟؟(ابوزهرة: ابن تیمیظ حیاته و عصره صص70،71) اگر امکان دارد و بلکه قطعی است که اکثریت فقها در موضوع مهم و واجد «عمومیت بلوا» مانند طلاق ثلاثه و طلاق بدعی، هفت قرن اشتباه کرده باشند و ابن تیمیة و ابن قیم این اشتباه را تصحیح کنند چرا در سایر مسائل چنین نباشد؟؟ و مگر 2000سال تمام دانشمندان مغرب زمین بر ثبوت زمین و گردش خورشید اتفاق نداشتند ولی چه شد که نظر گالیله درست درآمد؟؟ هیچ تضمینی برای حجیت نظر اکثریت در موارد شریعت وجود نداشته و ندارد و بلکه خداوند در چندین آیه اکثریت را ذم نموده است. رای اکثریت فقط در امور دنیوی مثل پل سازی و اداره ی کشور و رفاه مردم حجیت دارد و به شوری گذاشته می شود(و شاورهم فی الامر) اما در امور تشریعی و عقیدتی هیچ تاثیری ندارد. بگذریم از اینکه اساسا تعدادی از اصولیون اجماع را حجت نمی دانند مثل شوکانی و خَلّاف و نظام و..، تعدادی آن را ظنی می دانند مثل آمدی و فخررازی و اسنوی و ..، عده ای اطلاع از آن را در عصر به جز صحابه منکر هستند مثل ظاهریه و احمد و خضری بک و..، عده ای اجماع سکوتی را حجت نمی دانند و خلاصه بر روی هیچ فرعی از اجماع، اجماعی نیست! حتی عده ای نیز در تعریف اجماع مناقشه دارند و مثلا امام الآمِدی، اجماع را اتفاق تمام امت اعم از مجتهد و غیر مجتهد می داند و ایضا باقلانی نیز چنین نظری دارد. آیا با این همه اختلاف ریز و درشت بر سر فروع اجماع، ادعای اجماع بر سر یک حد مجعول و ضد قرآنی گستاخی نیست؟ کدام اجماع در حالیکه سه تن از بزرگترین مجتهدین سلف امت ـ عمر بن الخطاب، ابراهیم النخعی، سفیان الثوری ـ صریحا با قتل مرتد مخالفت کرده اند؟(ابن حزم: مراتب الاجماع ص146 ـ دار الآفاق الجدیدة بیروت، طـ3) کدام اجماع وقتی ابن حزم ظاهری می گوید: «مسألة المرتدين.. فان الناس اختلفوا في حكمه. وطائفة قالت. يستتاب أبدا ولا يقتل»(المحلی11/188،189) چرا باید با دروغ و تدلیس سعی در اثبات یک حکم ضد قرآنی داشت که حتی در موطأ امام مالک بروایة شیبانی ـ به عنوان موثقترین و قدیمی ترین کتاب فقه ـ هیچ روایت مرفوعی درباره ی آن وجود ندارد؟(البته یک روایت منقطع و فاسد الاسناد در موطا یحیی اللیثی هست که از نظر رجالی بی اعتبار است) و چرا امام مالک، الردة را ذیل کتاب محاربین و خوارج وارد کرده است؟ و آیا جز این است که معنای ردة در عصور نخستین توأم با رویارویی نظامی و درگیری جنگی و محاربه بود؟؟ چنانکه در زمان ابوبکر صدیق نیز مرتدین بنای یورش و حمله و تجاوز و جنگ را گذاشته و درصدد حمله به مدینه بودند تا اینکه با درایت ابوبکر حمله ی آنها دفع شد؟؟ و چرا می گویید این موضوع برای عصور نخست حل شده بوده در حالیکه این همه اختلاف بر سر استتابه و عدم استتابه و رده ی علنی و رده ی سری و قتل و عدم قتل وی در کتب فقه مقارن آمده است؟؟ و این کدام اجماع است که نه سلف به آن معترفند و نه خلف. عبدالرحمن الجزیری در موسوعه ی «الفقه علی المذاهب الاربعه» می گوید: «إن المتفق علیه من الحدود ثلاثة. الأول: حد الزنا. وإن قَالَ بعضهم: إنه لا رجم فیه، الثانی:حد القذف، الثالث:حد السرقة: همانا فقها در مورد سه حد اتفاق نظر دارند: اول)حد زنا و بعضیشان گفته¬اند که در مورد حد زنا، مطلقا سنگساری وجود ندارد، دوم)حد قذف[تهمت زنا] و سوم)حد سرقت»(الفقه علی المذاهب الاربعة 5/13) و اگر میگویید سفک دماء کسی به خاطر عقیده، من باب تعزیر است و نه حد. چگونه تعزیز میتواند از حدود فراتر رود؟؟ با این همه تناقض چه می کنید؟؟ و آیا این اتفاق مزعوم بر سر قتل مرتد، سکوتی است یا صریح؟؟ یعنی آیا همه ی فقها به آن تصریح کرده اند؟ اگر این اتفاق ـ و نه اجماع ـ سکوتی است که است ـ و تازه سه نفر یعنی عمر و ثوری و نخعی به عدم آن تصریح کرده اند ـ پس تکلیف آنها که اجماع سکوتی را حجت نمی دانند چیست؟؟(شافعیه و مالکیه اجماع سکوتی را نه اجماع میدانند و نه حجت: الوجیز فی اصول الفقه وهبة الزحیلی ص52) و خبر این اجماع مزعوم، باید با تواتر رسیده باشد چنانکه ابن تیمیة میگوید: «وأن يكون العلم بالإجماع تواترا.. ومعلوم أن كثيرا من الإجماعات التي حكاها ليست قريبةً من هذا الوصف، فضلا عن أن تكون منه، فكيف وفيها ما فيه خلاف معروف! وفيها ما هو نفسه ينكر الإجماع فيه ويختار خلافَه من غير ظهورِ مخالف!»(ابن تیمیة: نقد مراتب الاجماع صص4 ـ 6، دار ابن حزم) ابن حزم ظاهری میگوید: «وقوم عدوا قول الاكثر اجماعا وقوم عدوا ما لا يعرفون فيه خلافا اجماعا وان لم يقطعوا على أنه لا خلاف فيه وقوم عدوا قول الصاحب المشهور المنتشر اذا لم يعلموا له من الصحابة مخالفا.. وكل هذه آراء فاسدة»(مراتب الاجماع صص9،10) وقتی این همه مجتهد سلف و خلف در ثبوت چنین حکمی اختلاف دارند و صریحا این اختلاف را اعلان کرده اند چگونه میتوان ادعای اجماع نمود؟؟ در حالیکه خود شوکانی میگوید: «إِذَا خَالَفَ أَهْلَ الْإِجْمَاعِ وَاحِدٌ مِنَ الْمُجْتَهِدِينَ فَقَطْ فَذَهَبَ الْجُمْهُورُ إِلَى أَنَّهُ لَا يَكُونُ إِجْمَاعًا وَلَا حُجَّةً: اگر حتی فقط "یک نفر از مجتهدین" با اهل اجماع مخالفت کنند چنین چیزی از نگاه جمهور نه اجماع و نه حجت است»(ارشاد الفحول1/234 ـ دار الکتاب العربی1999) این چگونه اجماعی است که عمر و سفیان ثوری و نخعی و شلتوت و مفتی زاده و علوانی و زلمی و عبدالمتعال الصعیدی و محمد عبده و محمد عمارة و جمال البنا و جمال قطب و حسن ترابی و عبدالرحمن حللی و ریسونی و.. صدها فقیه و مجتهد و اسلام شناس دیگر که ما از نام و نشانشان بی خبریم بر ضد آن فتوا داده اند در حالیکه فقط مخالفتِ یک مجتهد، ناقض اجماع است؟؟ مگر اینکه ما امثال شلتوت ـ رییس الازهر ـ و علوانی را مجتهد ندانیم که آن نیز ناشی از لجاجت است ولاغیر! نتیجتا هیچ اجماع و حتی اتفاق صریحی بر مسائلی نظیر استقلال سنت در تشریع و حدالردة جعلی وجود ندارد و فتوای لجنة فتوای الازهر صادر شده از طرف شیخ عبدالله المشد در سال1990 نیز بر این مهم مهر تایید میگذارد.(ن.ک: فصل نهم از کتاب تراثنا الفکری شیخ محمد غزالی) نکته ی آخر اینکه ما فقط و فقط به یک آیه ی قرآن کریم استناد می کنیم که ناقض و نافی قطعی حد الردة مجعول است: (لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ)/الممتحنة8 نتیجتا بِرّ و قسط شایسته ی تعامل با هر کسی است که دو شرط را داشته باشد: 1) مسلمانی را به خاطر دینش از خانه اش اخراج نکرده باشد 2) با هیچ مسلمانی به خاطر عقیده اش نجنگیده باشد. واضح است که مشرکین صدر اسلام با ایجاد فتنه و اضطهاد دینی مسلمانان را مجبور به ترک خانه و کاشانه و هجرت به حبشه و مدینه نمودند و با مصادره کردن اموال آنان جنگهایی را بر آنان تحمیل نمودند اما پیامبر هیچگاه دست به سفک دما مرتدین اطرافش نزد. قرآن کریم و الله متعال صراحتا حکم ارتداد منافقین را صادر فرمود: (ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا فَطُبِعَ عَلَى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لَا يَفْقَهُونَ)المنافقون3 اما تمام این مرتدین در مدینه در امن و امان بودند و حتی پیامبر علیه الصلاة والسلام از جانب زعیم مرتدین مدینه یعنی عبدالله بن ابی بن سلول آزارهای زبانی بسیار دید ولی بر اساس منهج قرآنی با آنان تعامل میکرد. سابقون اولون نیز چنین رویکردی داشتند تا اینکه در انتهای عصر اموی و ابتدای عصر عباسی، حدالردة در پرتو سیاسی مطامع سیاسی خلفا و فقهاء السلطان متولد شد و مخالفان رژیم اموی و عباسی با این تهمت سرکوب شدند. و اگر کسی با استدلالات صریح قرآنی قانع نشود پس ما به الله و رسولش شکایت می کنیم که: وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ ﴿البقرة: ١٧٠﴾ صدق الله العظیم..