گفت‌وگوی «اعتماد» با متخصص و جراح مغز درباره تاثیر آلودگی هوا بر سلامت انسان
آلودگی هوا با افسردگی، اسكیزوفرنی و بایپولار (اختلال دوقطبی) ارتباط مستقیم دارد
استمرار آلودگی هوا و افزایش سرما در هفته‌های اخیر، مسوولان را برآن داشت تا به صورت مستمر و به مدت یك هفته كشور را تعطیل كنند، اما این روش كه در سال‌های قبل هم اتخاذ و اجرا شد، نشان داده كه كارساز نبوده و نیست و شاید تنها راه خلاصی از این شرایط از نگاه همه این است كه باران و برف ببارد تا از این بحران لاعلاج عبور كنیم. اما «آرمان سورانی یانچشمه»، متخصص و جراح مغز معتقد است آلودگی آن‌قدر در لایه‌های جو زمین زیاد شده كه حتی بارش باران و برف هم تمیزش نمی‌كند.
او در گفت‌وگو با روزنامه «اعتماد» هشدار می‌دهد كه به زودی و در سال‌های نزدیك یك سونامی بزرگ با عنوان افزایش ابتلا به تومورهای مغزی در كشور راه می‌افتد كه دلیل اصلی آن هم فقط آلودگی هواست، اما این موضوع برای مدیران و مسوولان كشور اهمیتی ندارد. این گفت‌وگو را بخوانید.
سوالم این است كه اطلاعات زیادی در بستر رسانه‌ها و فضای مجازی از آسیب‌هایی كه ممكن است آلودگی هوا به جسم و سلامتی آدم‌ها بزند، وجود دارد، اما مشخصا می‌خواهیم بدانیم آسیب‌های جدی كه به بدن وارد می‌شود چه چیز است و آیا راه پیشگیری دارد؟
خب همان‌طور كه خودتان در جریان هستید، بحث آلاینده‌های هوا یك بحث خیلی وسیعی است، چون عوامل متعددی در مواجهه بنی‌بشر با آلاینده‌های هوا وجود دارد. یعنی آن كسی كه در تورنتوی كانادا است یك آدم است با یك محیط و یك ژنتیك و آن كسی كه در چین است یك محیط است، آن كسانی كه در كره یا كشورهای خاورمیانه یا حتی آفریقا هستند، شرایط خاص خودشان را دارند.
مطالعات علمی به صورت population base یكسری مطالعاتی هستند كه در یك جمعیت محدودی انجام می‌گیرند در حد ملی و منطقه‌ای. اینها مطالعاتی هستند كه از نظر جمعیت جهانی بررسی می‌شوند؛ به اینها population based study یا مطالعات جامعه‌محور می‌گویند كه براساس بالاترین جامعه آماری است كه حداقل درصد خطا را دارد. این مطالعات انجام شد و دیدند آلاینده‌های هوا به صورت مستقیم و غیرمستقیم موجب بیماری‌های مختلفی در بدن می‌شوند كه این موضوع هم در قسمت بیماری‌های روانپزشكی و هم در بیماری‌های ساختاری مغز و ستون‌فقرات ارتباط‌شان سنجیده و اثبات شده است. یعنی مثل سیگار كه برای ریه، حنجره و دهان سرطان‌زا است، آلودگی هوا و یكسری آلاینده‌های هوا هم ساختار بدن انسان را به مرور نابود می‌كند.
یكسری مطالعات انجام شده كه نشان دادند آلاینده‌های هوا با تومورهای مغزی ارتباط مستقیم دارند و یكسری با بیماری‌های خلقی مثل افسردگی، اسكیزوفرنی یا بایپولار یا اختلال دو قطبی ارتباط پیدا كردند. ارتباط آلاینده‌ها با تومورهای مغزی بالاخص آلاینده‌های شایع یا
criteria air pollutants یا آلاینده‌های معیار یعنی آنهایی كه به عنوان اندكس‌های هوایی سنجیده می‌شود- نه موارد خاص صنعتی كه مثلا شاید در تمام دنیا پخش نباشد و محدود به یك منطقه خاص باشد- بررسی شده و نشان داده كه آنها باعث بروز تومور بالاخص تومورهای بدخیم می‌شوند.
از نظر بیماری‌های مغز، آلاینده‌های هوا به صورت تاریخی با بیماری‌های مختلفی مثل آلزایمر، دمانس یا فراموشی، اختلالات حواس، پاركینسون، سكته از نظر بیماری‌های مغزی به شدت در ارتباط هستند. جدیدا هم كه بیماری‌های دیگری مثل بیماری‌های اعصاب و روان اضافه شده است.
درباره تومور گفتید، اگر اطلاعات بیشتری به صورت آماری دارید اعلام كنید و اینكه با‌توجه به اینكه این آلودگی هوا همچنان وجود دارد و روتین زندگی ما شده، باید چه كار كنیم؟
یك اشاره‌ای به تومورهای مغزی داشته باشم. طی پروژه‌ای كه دو سال روی آن كار كردم، آمدیم بررسی كردیم از دیتابیس‌های مختلفی كه در دنیا وجود دارد، مطالعاتی كه گروه‌های مختلف پژوهشی آن را ریپورت كرده بودند و دیتایش را از سراسر دنیا به صورت خیلی مستقل و بدون وابستگی‌های مالی با شركت‌ها و حكومت‌ها درآورده بودند؛ تمام دیتا و آمارها را جمع كردیم. چین، سوئد، دانمارك، كره، امریكا، ژاپن و كشورهای آسیایی، آفریقایی كمتر بود، اروپا، دیتای اینها را روی هم ریختیم و به این رسیدیم كه یكسری گازهایی مثل تركیبات گوگردی، نیتروژنی و از همه مهم‌تر كربن مونوكسید یا CO ارتباط بسیار معنی‌داری با بروز تومورهای مغزی بالاخص تومورهای مغز بدخیم داشتند.
وقتی ما مطالعه را دقیق‌تر بررسی می‌كنیم، می‌بینیم كه لول CO یا همان كربن مونوكسید كه در مطالعه‌ای كه ما انجام دادیم به عدد معنادار بسیار قابل‌توجهی رسیدیم و آن هم این بود كه فهمیدیم استنشاق این كربن باعث افزایش 7درصدی تومورهای مغزی بدخیم در جامعه می‌شود، یعنی با در نظر گرفتن 100 میلیون جمعیت واقعی كه 80 میلیون آماری است و 20 میلیون هم ثبت نشده (مهاجر قانونی و غیرقانونی و افرادی كه در حاشیه مرزی كشور و شاید شناسنامه نداشته باشند و جمعیت كمی هم نیستند، به خصوص كودكان سیستان و بلوچستان) و افزایش 7درصدی ما به زودی 7 میلیون بیمار با تومور بدخیم در آینده نزدیك خواهیم داشت. این عدد بسیار اسفبار و شوكه‌كننده است به خصوص وقتی این مطلب در مقیاس بسیار بزرگی توسط كارشناسان بهداشت و درمان طرح و مطالبه می‌شود.
به این معنی كه یك گاز یا آلاینده‌ای كه باعث افزایش 7درصدی بیماری می‌شود كه شاید بگوییم 7درصد عددی نیست و حتی دو برابر هم نیست، اما در سطح جامعه، 7درصد افزایش در بروز یك تومور، یعنی 7 میلیون بیمار، یعنی لازم است 7 هزار بیمارستان تخصصی مانند امام‌خمینی یا بیمارستان فوق‌تخصصی الزهرای اصفهان داشته باشیم و این خیلی نگران‌كننده است؛ یعنی ما باید 7 هزار ساختمان هزار تختخوابی داشته باشیم تا اینها را درمان كنیم. این 7 میلیون نفر به هر حال خانواده و عزیز دارند، هزینه‌های مالی وحشتناكی برای دولت، اطرافیان و خودشان دارند.
این تومورهای بدخیمی كه شما از آن نام می‌برید، آیا شناخته شده هستند و درمانی برای آن پیدا شده است؟
تومورهای بدخیم مغزی كه شایع‌ترین آن تومور بدخیم GBM یا Glioblastoma multiforme است؛ تومور گرید 4 مغزی است كه از بافت خود مغز است كه فرد مبتلا به آن بین 6 ماه تا 2 سال زنده می‌ماند؛ البته در كل دنیا این بیماری، بیماری بدی است.
و كل دنیا برای آن راهی پیدا نكرده است؟
دانشمندان و سیاستمداران حوزه بهداشت و سلامت جهان و در كشورهای صنعتی كه با این مساله روبه‌رو هستند و در عین حال كشورهای تراز اول هم هستند، سطح آلاینده‌های‌شان را كم كردند و آرام‌آرام این آلاینده‌ها را در نواحی شهری به حداقل رساندند و صنایع‌شان را با سیاست‌های مطابق با محیط‌زیست به‌روزرسانی و این گازها را پالایش و از كاتالیزور استفاده كردند و نگذاشتند آلایندگی وارد شود.
یعنی استفاده از انرژی پاك؟
بله، انرژی پاك. اما از طرفی هم شما نمی‌توانید جامعه را با انرژی پاك كامل بچرخانید تا بازار ماركت انرژی تنظیم شود، اما همان‌طور كه پیش‌تر هم اشاره كردم در حال حاضر آمده‌اند از كاتالیزور استفاده كردند؛ آلاینده‌های كارخانه‌های‌شان را به حداقل رساندند. پالایشگاه آلاینده‌ها را در صنایع‌شان تولید كردند و نگذاشتند این گاز به اتمسفر وارد شود. تصوری كه ما داریم این است كه این گاز در اتمسفر كه وارد می‌شود، پخش می‌شود؛ خیر. اتمسفر مثل اسفنج است كه آب می‌خورد تا به درجه اشباع برسد. بعد ما انتظار داریم كه وقتی باران و برف آمد اتمسفر و هوای ما آلوده نباشد اما این‌طور نیست علت آن هم این است كه اتمسفر ما اشباع از آلاینده است یعنی تا لایه‌های فوقانی آن پر از آلاینده است كه در آن باقی مانده و تا وقتی زمانی كه آلاینده تولید نكنیم، ما این پاكی اتمسفر را نخواهیم داشت و آلاینده‌ها را به صورت اپیزودها یا دوره‌های مختلف آلودگی تجربه خواهیم كرد و هر روز بدتر می‌شود.
یك عدد خیلی جالب برای‌تان بگویم. یكی از این آلاینده‌ها كه درباره‌اش مطالعات مختلف در دنیا انجام شده و در مجله Nature هم به چاپ رسیده بود و یكسری مطالعات دیگر در مجله لنست یا مجله‌های معتبر دیگر دنیا چاپ شده، PM2.5 یا همان particulate matter است؛ عددی كه در مطالعات اثبات كردند كه استنشاق آن باعث سرطان می‌شود، یك دهم عدد فعلی ما است. یعنی مثلا با عدد میانگین 11 میكروگرم به ازای هر مترمكعب هوا است و عددی كه در سایت‌های معتبر ما برای این آلاینده ثبت می‌شود 167 است!
این عدد در سایت اصفهان با عنوان وضعیت ناسالم ثبت شده عدد 167 است، درحالی كه در مطالعات بررسی شده این عدد در كشورهای دیگر بین 10 تا 12 یا نهایت 20 است، یعنی عددی كه ما داریم كه بعضا شاید عدد درستی هم نباشد 10 برابر عدد اعلام شده است. مشكل جدی ما آمارهای منتشر شده است كه بعضا دستكاری می‌شوند و به درستی گزارش نمی‌شوند. وضعیت آماری بسیار افتضاح است. درنهایت باید بگویم سونامی سرطانی كه در ایران می‌گویند شروع شده و در چند سال آینده كل جمعیت ایران را دربر می‌گیرد و هر خانواده حتما یك بیمار سرطانی را تجربه خواهد كرد اغراق به نظر نمی‌آید.
و دلیل همه این بیماری‌ها آلودگی هواست؟
یكی از علل اصلی‌اش، چون چیزی است كه همه با آن سر و كار دارند و عجیب است كه دولتمردان به فكر این مساله نیستند، با اینكه خود و خانواده‌شان در این كشور زندگی می‌كنند. انتظار ما این است كه كارخانه‌ها و صنایع آلوده را خاموش كنند یا برای‌شان سوبسید درنظر بگیرند یا كمك‌شان كنند كه این آلاینده‌ها را به حداقل ممكن برسانند.
در دنیا مرسوم است كه هر سال دو درصد از میزان تولید آلاینده‌های هر صنعت را كم كنند، اما در ایران چه اتفاقی می‌افتد. چیزی كه می‌بینیم این است كه نسبت به پارسال وضعیت‌مان به شدت بدتر شده است. یعنی نه تنها آن را كم نكردیم بلكه بیشتر و بدتر شده است.
من خاطرم است كه سر آلودگی هوای اصفهان كه دو سال پیش بیداد می‌كرد، اساتید دانشگاه در گروه بهداشت محیط‌زیست رفتند نیروگاه منتظری اصفهان كه تولید برق است و به آنها گفتند كه چرا شما این كار را می‌كنید؟ خیلی وقیحانه جواب دادند كه ما نه تنها كاتالیزور سر دودكش‌های‌مان نمی‌گذاریم، بلكه اجازه داریم این‌قدر میلیون لیتر هم مازوت بسوزانیم و می‌سوزانیم. تجربه و معاینات بالینی در بطن جامعه و محیط‌زیست نشان داد كه بله اینها این كار را می‌كنند و آن سوخت تمیز را نه تنها استفاده نمی‌كنند، بلكه از به‌روزرسانی سامانه‌های پالایشی و به قولی فیلتراسیون‌شان هم اجتناب می‌كنند و بازسازی و به‌روزرسانی سیستم‌های بهداشتی‌شان را به تعویق انداختند و اصلا انجام نمی‌دهند. اصلا نگرانی در این مورد ندارند چون اصلا سلامت مردم برای‌شان اهمیتی ندارد كه این نیازمند برخورد خیلی جدی حكومت با این افراد است. این صنایع آلاینده است كه امنیت ملی كشور را به خطر می‌اندازد و از طرفی مساله سلامت یك بحران ملی است. یعنی ما در سلامت و بهداشت اصلا با كسی شوخی نداریم. همان‌طور كه مرزهای‌مان دست سرباز است و فرمانده فرماندهی می‌كند، ما هم به عنوان فرماندهان سلامت عرض می‌كنیم و معتقدیم كه گوگرد، نیتروژن، كربن مونوكسید، PMها، particulate matterها و black carbon كه به وفور در شهرهای بزرگ‌مان مثل اصفهان، تهران، شیراز، مشهد و تبریز داریم، قطعا بحران زیستی و بایولوژی برای مردم ما طی 5 تا 10 سال آینده ایجاد می‌كند و الان هم ایجاد كرده است. آمار سرطان‌های بدخیم مغزی طی 5 سال اخیر افزایش داشته اما هیچ مركزی نیست كه آمار بدهد، علتش این است كه نمی‌خواهند آمار بیرون بیاید، به خصوص در وزارت بهداشت قبلی آقای دكتر عین‌اللهی اجازه چنین آماری را اصلا نمی‌داد و اجازه تحقیق و تفحص هم در این مورد نمی‌داد.
ان‌شاءا‌لله با امید اینكه آقای دكتر ظفرقندی به عنوان متولی وزارت بهداشت این پروژه را ران و بررسی كند كه بروز و شیوع تومورهای مغزی در كشورمان چقدر است. قطعا بالاست چون ما با تومورهای مغزی مواجهه داریم و جراحی‌شان می‌كنیم و این آمار به صورت عجیبی نسبت به سراسر دنیا بسیار بالاتر است.
غیر از ایجاد تومور مغزی دچار چه بیماری‌های دیگری می‌شویم؟
از نظر بیماری‌های اعصاب، شایع‌ترین آن اختلالات خلق و خویی است. یعنی بیماری‌هایی مثل دمانس (اختلال حافظه و هوش و حواس)، آلزایمر، پاركینسون، بیماری‌های خیلی شایع دیگر كه به‌شدت با همین آلودگی هوا ارتباط دارند یا حتی بیماری‌هایی مانند اسكیزوفرنی، اختلالات دوقطبی و اختلالات بایپولار. مطالعات مختلفی انجام شده از سال 2020 به بعد واضحا اثر آلاینده‌های هوا را در بروز اختلالات خلقی و هوشی اثبات كرده كه این هم بسیار حائزاهمیت است.
مثلا یك مطالعه در یك منطقه شهری انجام شد كه مطالعه خیلی قوی بود و روی 7/1 میلیون نفر در ایتالیا انجام شد كه آمار خیلی بالایی هم نبود كه نشان داد كه دلیل اختلالات خلقی و هوشی آنها آلاینده‌ها هستند. اگر ما این عدد‌ها را در مورد خودمان بخواهیم حساب كنیم باید سر به بیابان بزنیم، چون ما آلاینده‌های‌مان بسیار بالاست، در صورتی كه ایتالیا هوای پاك و بسیار تمیز دارد. با این حال ارتباط متقابلی دیده شده و این زنگ خطری برای هموطنان است.
نظرات