*توفان خاك در ٢٢ استان كشور همچنان ادامه دارد
خیزش گرد و غبار عراقی برای دومین روز متوالی هم در ٢٢ استان كشور ادامه داشت. عصر دیروز، طبق نقشه‌های منتشرشده در سامانه پایش كیفی هوای كشور، شاخص آلاینده ذرات كمتر از ١٠ میكرون در ٢٧ شهر از ١٤ استان كشور در محدوده ١٥١ تا ٥٠٠ بود كه كیفیت هوای این شهرها را در وضعیت خطرناك قرار داده بود. اگرچه شاخص آلایندگی ذرات كمتر از ١٠ میكرون در این شهرها نسبت به روز جمعه كه بنا به اعلام مسوولان سازمان هواشناسی كشور، اوج وزش و خیزش گرد و خاك برخاسته از كشور عراق بود، كمی بهبود یافته و از شدت آلایندگی كاسته شده بود اما همچنان در ٢٧ شهر، به دلیل استمرار شاخص آلایندگی بالای ١٥١، وضعیت خطرناك تداوم داشت.
در حالی كه مسوولان سازمان هواشناسی كشور و برخی مسوولان استانی معتقد هستند كه دلیل مهم خیزش گرد و خاك در نوار شمال و شمالغرب كشور و همچنین موج گرد و خاك در استان‌های مركزی، جنوب شرق و جنوب، متاثر از كانون‌های گرد و غبار عراقی است، دیروز كارشناسان اظهارنظرهای دیگری هم در این باره داشتند از جمله اینكه تداوم خشكسالی در كشور، فرونشست دشت‌ها به دلیل فرسایش خاك و كاهش منابع آب زیرزمینی و چرای دام‌های در مراتع خشك می‌تواند یكی دیگر از دلایل خیزش گرد و خاك باشد. بهروز ساری؛ رییس دانشكده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز هم دیروز در استدلال دیگری، اشاره داشت كه كاهش تراز دریاچه ارومیه هم از جمله دلایل خیزش و توفان گرد و خاك در نوار شمال شرق كشور است و در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا گفت: توفان‌های تبریز متاثر از توفان‌های غبار كشورهایی مانند عربستان و عراق و توفان‌های غباری نمكی دریاچه ارومیه است كه مشكل زیستی این شهر را دو چندان می‌كند. یكی از دلایل اصلی این توفان‌ها، پروژه‌های عمرانی است چراكه پروژه‌های عمرانی غیر زیست‌محیطی، هزاران بار تاثیر منفی‌تری نسبت به عملكرد خود طبیعت داشته و اكنون نیز به یمن عملكرد توامان مردم و مسوولان به پرتگاه زیستی محیطی رسیده‌ایم. دریاچه ارومیه در حال حاضر حدود سه میلیارد متر مكعب آب دارد كه نسبت به حالت پرآبی كه ۳۰ میلیارد مترمكعب بود، ۹۰ درصد حجم و وسعت آن خشك شده و از بین رفته و این حجم از خشكی و این وسعت از بی‌آبی، تقویت‌كننده اثرات توفان غبارهای نمكی بر محیط اطراف دریاچه و تا شهر تبریز است. با وزش توفان‌هایی كه منشأ آنها عربستان و عراق است، توفان‌های گرد و غبار از روی دریاچه عبور می‌كنند و تقویت می‌شوند كه سبب می‌شود توفان‌های غباری به توفان‌های غباری نمكی تبدیل شده و به تبریز رسیده و ابتدا حیات زیست گیاهی و سپس اشكال حیاتی دیگر را نابود كند. توفان‌های غباری نمكی نسبت به منشأ و شدت می‌توانند از ۵۰ تا ۱۰۰ كیلومتر در امتداد خطی پیشروی كنند و نسبت به استقرار كانون‌های فشار، هرچه اختلاف بین مركز كانون فشار كم یا زیاد باشد، شدت آن بیشتر شده و این توفان‌های غبار نمكی نسبت به جهت وزش باد، مشكلات ملی یا منطقه‌ای (بین‌المللی) خلق می‌كنند. این توفان‌ها كه حاوی غبار نمكی و احیانا سمی هستند، تاثیرات اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و سیاسی دارند و زمانی كه روی خاك مزارع فرو می‌نشینند و رسوب می‌كنند و در طی زمان نیز ضخامت آنها بیشتر می‌شود، با آبیاری میزان غبارهای نمكی به ریشه گیاه رسیده و اقتصاد كشاورزی منطقه را نابود می‌كند. توفان‌های نمكی فعالیت اقتصادی و اجتماعی را محدود می‌كند؛ محدودیت‌های تردد، وقوع تصادفات و مشكلات ترافیكی و ایجاد مشكل در حمل‌ونقل جاده‌ای و هوایی، شیوع بیماری چشمی و ریوی از یك‌طرف و مشكلات سیاسی و بین‌المللی برای انتقال نمك به محیط زیست كشورهای همسایه از تاثیرات این توفان‌ها هستند. مسوولان ما محیط زیست را شبیه قرارگاه نظامی می‌دانند كه با دستور دادن به منابع آب، رودخانه‌ها و آبخوان‌های زیرزمینی جوشان و خروشان شوند اما قانون انرژی و ماده را نمی‌توان با دستور از بالا متاثر كرد چراكه طبیعت، خود قانون‌بندی دارد و خوشبختانه یا متاسفانه به قانون‌بندی مسوولان توجهی نمی‌كند. این وضعیت و بدتر از آن پیش روی ما است، چراكه توفان‌های غبار نمكی با استقرار چند روزه سبب خشكی بیشتر اقلیمی شده و انبوه آیروسل و توده‌های جامد نظیر ذرات نمك توده‌های نمك، اقلیم را خشك‌تر می‌كند. همچنین مداخلات بی‌رویه انسانی نیز دست به دست هم داده و باعث می‌شود تا اكوسیستم مسیر بهبود را طی نكند. نقشه هواشناسی نشان می‌دهد عربستان و عراق یكی از كانون‌های اصلی این توفان‌ها هستند اما كانون مستقل دیگری نیز در دریاچه ارومیه وجود دارد كه تبریز را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. مداخلات ما برهم زننده محیط‌زیست بوده كه در نهایت زندگی ما را نابود می‌كند.»
در حالی كه پیش‌بینی مسوولان استانی در نوار غرب، شمال غرب و مركز كشور این است كه تا روز دوشنبه از شدت خیزش گرد و خاك كاسته شود، نگاهی به جدول‌های لحظه‌ای اعلام شاخص آلاینده‌ها نشان می‌دهد كه استان‌های شرقی همچون سیستان‌و‌بلوچستان هم طی دو روز گذشته درگیر خیزش و توفان گرد و خاك شده‌اند. در حالی كه در استان زنجان، شدت آلاینده‌ها و آلودگی هوا باعث شد كه علاوه بر دستور آماده‌باش به تمام مراكز درمانی استان، روز جمعه هم ٨ نفر از هموطنان به دلیل مشكلات قلبی تنفسی، راهی بیمارستان شوند، نگاهی به وضعیت برخی استان‌ها نشان كمی دهد كه استان‌هایی همچون لرستان و مركزی و همدان هم، سال نو را با آلودگی هوا آغاز كرده‌اند در حالی كه انتظار می‌رفت در فصل بهار، حداقل از هوای آلوده‌ای كه در باقی ایام سال تنفس می‌كنند در امان باشند.
ولی حتی در استان فارس و شهر شیراز كه بهار با طراوت آن، مشهور و زبانزد است هم اعلام شد كه دیروز، كیفیت هوای شیراز برای تردد گروه‌های حساس مناسب نبوده و شاخص آلودگی هوای مركز استان در شبانه‌روز ١٩ تا ٢٠ فروردین به عدد ۱۱۷ افزایش یافته كه نشانه وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس (بیماران قلبی و ریوی و دارای مشكلات تنفسی، سالمندان، كودكان و زنان باردار) است.
استان‌های كویری در مركز و شمال شرقی كشور همچون یزد و خراسان شمالی هم از توفان گرد و خاك در امان نبوده‌اند اگرچه وضعیت این استان‌ها طی دو روز گذشته یا به مرحله بحرانی و خطرناك نرسید یا شاخص آلایندگی بالای ١٥١ كه وضعیت خطرناك تلقی می‌شود، طی مدت زمان كوتاهی كاهش یافت و حالا هوای شهرهای این دو استان كویری در وضعیت ناسالم برای گروه‌های حساس قرار دارد اما توفان و خیزش گرد و خاك در شهرهای هر دو استان هنوز ادامه دارد و پیش‌بینی شده كه خیزش خاك تا امروز یكشنبه در شهرهای هر دو استان ماندگار باشد.
وضعیت هوای شهر تهران چگونه بود
دیروز با وجود آنكه كیفیت هوای شهر تهران نسبت به روز جمعه كمی بهبود یافت و از شدت آلاینده‌ها تا حدی كاسته شد اما گزارش ظهر دیروز شركت كنترل كیفیت هوای تهران نشان می‌داد كه آلاینده شاخص هوای تهران، همچنان ذرات معلق كمتر از ۱۰ میكرون بود و كیفیت هوا در ایستگاه‌های شریف (منطقه ۲)، شهرداری منطقه ۲، ستاد بحران (منطقه ۷)، میدان فتح (منطقه ۹)، پیروزی (منطقه ۱۳)، شادآباد (منطقه ۱۸)، شهرداری منطقه ۱۹، شهرری (منطقه ۲۰) و شهرداری منطقه ۲۲ در شرایط خطرناك (301 تا 500) قرار داشت. طبق این گزارش همچنین، ظهر دیروز كیفیت هوا در ایستگاه‌های سوهانك (منطقه ۱)، شهرداری منطقه ۴، گلبرگ (منطقه ۸)، میدان امام خمینی (منطقه ۱۲)، شهرداری منطقه ۲۱ و شهرك چشمه (منطقه ۲۲) در شرایط بسیار ناسالم (٢٠١ تا ٣٠٠) قرار داشت و همچنین در ایستگاه‌های پونك، دانشگاه مسعودیه (منطقه ۱۵) و شهرداری منطقه ۱۶ در شرایط ناسالم برای همه گروه‌ها (١٥١ تا ٢٠٠) گزارش شده بود.
انتقاد و هشدار وزارت بهداشت نسبت به تساهل كارگروه تصمیم‌گیرنده در
استانداری تهران
به دنبال انتشار گزارش‌های كشوری و استانی از وضعیت تداوم خیزش و توفان گرد و خاك در 22 استان كشور، رییس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت با تاكید بر اینكه آلودگی هوای ناشی از گرد و غبار، تفاوتی با آلودگی هوای ناشی از تردد خودروها در فصل سرد سال ندارد، گفت: «در این نوع از آلودگی هوا خطر بروز بیماری‌های تنفسی، بیماری‌های قلبی، افزایش علایم بیماری‌های تنفسی، افزایش مراجعه به مراكز درمانی به دلیل خس خس سینه و سرفه و تشدید علایم آسم در مبتلایان به این بیماری وجود دارد.
عباس شاهسونی در گفت‌وگو با ایسنا گفت: مبنای آلودگی هوا ذرات معلق و اندازه این ذرات 10 PM و 2.5 PM است و جنس آنها اهمیتی ندارد. ممكن است جنس این دو ذره متفاوت باشد اما در هیچ دستورالعملی نیامده است كه جنس خاصی از ذرات معلق تاثیر خاصی بر میزان آلودگی هوا دارند. تاكید اصلی بر غلظت و اندازه ذرات است كه در آلودگی هوای ناشی از ترافیك و فصول سرد عمدتا 2.5 PM است و در گرد و غبار PM۱۰ است.»
به دنبال تداوم آلودگی و خیزش گرد و خاك در پایتخت، در حالی كه كارگروه تصمیم‌گیرنده در استانداری تهران، روز جمعه و بعد از تشكیل جلسه اضطراری، تعطیلی مدارس استان برای روز شنبه را با وجود درخواست وزارت بهداشت، ضروری ندانست، شاهسونی در ادامه توضیحات خود افزود: تصمیم به فعالیت حضوری مدارس با ما نبوده و این موضوع تصمیم‌گیری استانی بوده است. عواقب این تصمیم این است كه كودكان و گروه‌های حساس در معرض این آلودگی هوا قرار می‌گیرند و ممكن است در برخی منجر به بیماری‌های تنفسی و مشكلات شود. در سالمندان نیز خطر وقوع سكته قلبی و تشدید علایم بیماری‌های تنفسی وجود دارد علاوه بر اینكه خطر ناشی از این نوع آلودگی هوا می‌تواند سبب بروز مرگ زودرس باشد. ثابت شده كه در چنین شرایطی با افزایش چند برابری آمار مراجعات بیمارستانی مواجه خواهیم شد اگرچه برخی علایم ممكن است سه یا چهار روز بعد از مواجهه با هوای آلوده ایجاد شود.»
نظرات