در بخش دوم کتاب نیز فضایل و ارزش‌های اخلاقی و ایمانی علی(رض) و شجاعت‌های وی در جنگ‌های صدر اسلام را می‌خوانیم. شیوه‌ی حکومت‌داری علی(رض)، تحلیل وقایع جنگ جمل و صفین و علت شهادت ایشان از جمله دیگر مباحث مطرح‌شده در این بخش است.
سید عبدالرحیم خطیب کتاب شیخین را در سال 1356 ه.ش و کتاب صهرین را در سال 1359 ه.ش تألیف نموده‌اند. این دو کتاب با توجه به دوره‌ی زمانی که در ایران نگاشته شده و با توجه به کمبود منابع فارسی در این زمینه کار درخور و شایسته‌ای بوده‌اند.
نویسنده کتاب را متأثر از شرایط مکانی و زمانی که در آن واقع بوده نوشته لذا شبهاتی را که در مورد خلفا مطرح بوده مد نظر قرار داده و در مقام پاسخ‌گویی به آن‌ها بر آمده است به‌طوری که شاکله‌ی کتاب بر این اساس قرار گرفته است.
نویسنده در بخش نخست کتاب شیخین، به نسب و خانواده‌ی ابوبکر(رض)، نقش ابوبکر در اسلام و سپس عظمت و قدرت روحی و فضایل ایشان پرداخته و پس از بیان این مطالب حوادث و فتوحات زمان خلافت وی را به‌صورت سال‌شمار مطرح کرده است و بخش پایانی را به دلیل اهمیتی که برای موضوع انتخاب ابوبکر(رض) قائل بوده و شبهاتی را که در زمینه‌ی برحق بودن خلافت ایشان مطرح بوده به آن اختصاص داده است و برای اثبات آن علاوه بر شواهد تاریخی، آیات قرآن را نیز به مدد گرفته است. بخش دوم کتاب، زندگی عمر بن خطاب را شرح می‌دهد و پس از بیان نحوه تشرفش به اسلام، نحوه انتخابش به‌عنوان خلیفه‌ی مسلمانان را توضیح می‌دهد و باز هم مباحثی را در مورد نحوه‌ی انتخاب خلیفه و منصوص نبودن انتخاب خلیفه مطرح می‌کند و بر اساس روال کتاب فتوحات این دوران را به‌صورت سال‌شمار بیان می‌کند و در نهایت اقدامات مهم عمر(رض) و عوامل توطئه‌ی شهادت ایشان را می‌نویسد.
کتاب صهرین سیره‌ی دو داماد رسول خدا(ص) و دستاوردهای ایشان را در دوران خلافتشان بیان می‌کند. نویسنده در این اثر ضمن بیان زندگی‌نامه‌ی این دو بزرگوار، به رابطه‌ی دوستانه و صمیمانه‌ی اصحاب پیامبر و اهل‌بیت ایشان می‌پردازد. وی کتاب را با شرح پیشینه‌ی خانوادگی و نسب حضرت عثمان بن عفان(رض) آغاز می‌کند و پس از بیان نحوه تشرفش به اسلام توصیف از دوره زمامداری و فتوحات وی به دست می‌دهد و وقایعی سیاسی و اجتماعی را که منجر به بروز فتنه و شهادت او شد تحلیل می‌کند. در پایان نیز گوشه‌هایی از فضایل و مکارم اخلاقی و ایمانی او را شرح می‌دهد. در بخش دوم کتاب نیز فضایل و ارزش‌های اخلاقی و ایمانی علی(رض) و شجاعت‌های وی در جنگ‌های صدر اسلام را می‌خوانیم. شیوه‌ی حکومت‌داری علی(رض)، تحلیل وقایع جنگ جمل و صفین و علت شهادت ایشان از جمله دیگر مباحث مطرح‌شده در این بخش است.
متأسفانه کتاب به شیوه‌ی علمی دارای مرجع و آدرس اسناد(شماره صفحه، انتشارات و تاریخ چاپ و....) نه در پاورقی و نه در انتهای کتاب نمی‌باشد و گاهی اوقات به این بسنده کرده که «در تاریخ اسلام چنین می‌خوانیم.» به همین دلیل کتاب مناسب تحقیق و پژوهش آکادمیک نمی‌باشد.
از محاسن کتاب این است که از ذکر اقوال مختلف و متضاد خودداری کرده و بین اقوال را جمع کرده و بدین ترتیب خواننده را از سردرگمی نجات داده و مطالب را به‌صورت به‌هم‌پیوسته ارائه کرده است به صورتی که به مذاق خواننده خوش آید. وی در مقدمه کتاب ذکر کرده این کتاب را به پیشنهاد اطرافیان به دلیل نبود یک منبع فارسی در این زمینه نوشته است و شاید این ویژگی به‌هم‌پیوستگی مطالب را در خدمت این موضوع بکار گرفته است.
با توجه به این‌که حکومت‌داری و سیاست موفق خلیفه اول و دوم به‌صورت مسلم در تاریخ ثبت شده است نویسنده در کتاب شیخین با این ذهنیت اقدامات آن‌ها را از جوانب مختلف بررسی کرده و القا کرده که آن‌ها با علم به همه‌ی این جوانب آن اقدامات را انجام داده‌اند و در برخی موارد در مورد شبهه‌هایی که در دوران این دو خلیفه مطرح بوده سکوت کرده است مثلاً در مورد عزل خالد بن ولید توسط عمر بن خطاب(رض) از فرماندهی سپاه اسلام در جبهه شام، تنها به این جمله بسنده کرده که این اقدام به خاطر مسأله‌ای بوده که بین خالد و عمر(رض) وجود داشته است.
به مناسبت، شبهاتی را که توسط خاورشناسان مطرح بوده رد کرده است و این ویژگی را می‌توان از محاسن کتاب برشمرد. در لابه‌لای کتاب در ضمن حوادث مطرح شده دوران خلفای راشدین مطالبی را به معرفی اشخاص تأثیرگذار اختصاص داده که برخی از آن‌ها مانند مثنی بن حارثه را به‌صورت بسیار سطحی و گذرا معرفی کرده و اطلاعات مهمی را در مورد این شخصیت تأثیرگذار ارائه نمی‌دهد و شاید علت این امر، کمبود منابع در دسترس و یا کمبود وقت در راستای تحقیق و بازبینی منابع بیشتر بوده و هم‌چنان که در مقدمه‌ی کتاب ذکر کرده موقعیت شغلی‌اش چنین ایجاب کرده است.
در بخش دوم کتاب شیخین یعنی خلافت عمر(رض) از کتاب فاروق الاعظم دکتر حسین هیکل بهره‌ی وافری برده است. بر منابع معاصر تکیه‌ی زیادی کرده و در برخی موارد از منابع دست اول و دوم استفاده کرده است. وی به اشتباه مسعودی را مورخی موثق دانسته در حالی‌که مسعودی از آن دسته مورخانی است که هر چه را شنیده در کتاب‌هایش نوشته بدون این‌که از صحت‌وسقم آن خبر داشته باشد و گاهی اوقات مطالب افسانه‌آمیزِ حیرت‌آوری را می‌توان در کتاب‌هایش پیدا کرد. نویسنده در کتاب صهرین، روایتی از مسعودی در مورد اموال به‌جامانده از عثمان بعد از شهادتش روایت می‌کند که می‌توان درک کرد اغراق بسیاری در آن وجود دارد.
در مورد فتنه‌ی دوران عثمان(رض) که منجر به شهادت ایشان شده متأسفانه تحت تأثیر برخی از منابع معاصر که بر پایه‌ی روایت‌های ضعیف شکل گرفته‌اند از جانب انصاف کمی فاصله گرفته و گاهی ناخواسته با فتنه‌گران هم‌سو شده است و در پایان این بخش با استناد به آیات قرآن و ذکر سوابق درخشان عثمان و ذکر برخی روایت‌های مشابه با قضیه‌ی عثمان، سعی کرده ذهنیت بدی به نسبت شخصیت عثمان در ذهن خواننده شکل نگیرد.
ایشان هم‌چنان که خودشان ذکر کرده‌اند معتقد به صرف ذکر روایت‌ها و نقل اخبار گذشتگان نبوده‌اند بلکه به تجزیه و تحلیل نیز پرداخته‌اند و در مورد برخی از روایت‌های مشهور اظهار نظر کرده و آن‌ها را نپذیرفته که به‌عنوان مثال می‌توان قضیه‌ی آشکارا هجرت کردن عمر(رض) را مطرح کرد که این روایت را نپذیرفته ولی چون نتوانسته بر اساس روایت‌های دیگر و یا به چالش کشیدن راویان این روایت اظهار نظر کند این نظر ایشان در ذهن خواننده چندان قناعت ذهنی ایجاد نمی‌کند؛ و یا وقتی که نامه‌های جعلی و مشکوک دوران عثمان(رض) که سبب بازگشت فتنه‌گران به مدینه شد را زیر سؤال می‌برد باز نتوانسته استدلال‌های قوی در این زمینه داشته باشد.
کتاب شیخین و صهرین در دو مجلد با طرح جلد جدید توسط نشر احسان تجدید چاپ شده است.
نظرات