هم‌اكنون 90درصد تركیه و 10درصد سوریه به دلیل سد‌سازی بر حوزه آبریز فرات نقش مستقیم در خشك شدن این رودخانه مهم كشور عراق دارند روی نقشه‌های هواشناسی، وسعت دشت‌های كانون گرد و غبار چند برابر وسعت استان كردستان است كه خاك مردابی آن دشت‌ها با تولید وزش باد صعودی از زمین آن كشورها بر می‌خیزد و بر آسمان استان‌های غربی از ناحیه عراق و استان خوزستان از ناحیه عربستان می‌نشیند. شیروان یاری |كارشناس ارشد ژئوفیزیك دانشگاه تهران، كانون‌های جغرافیایی بحران گرد و غبار را كشورهای اردن، سوریه، عراق و عربستان عنوان و در گفت‌وگو با «اعتماد» تشریح كرد كه عامل برخاستن گرد و غبار از كشور عراق و عربستان بر آسمان استان‌های غربی و خوزستان ایران ناشی از سدسازی بی‌محابای تركیه بر دجله و فرات است. طالب حیدری در این گفت‌وگو، فرآیند این پدیده نوظهور از 2005 میلادی در ایران را این‌گونه تحلیل می‌كند كه رودخانه‌های دجله و فرات در گذشته نقش مهمی در فوران سیلاب، رطوبت هوا و خاموشی پدیده گرد و غبار داشته است؛ اما هم‌اكنون 90درصد تركیه و 10درصد سوریه به دلیل سد‌سازی بر حوزه آبریز فرات نقش مستقیم در خشك شدن این رودخانه مهم كشور عراق دارند. این مدیركل سابق اداره كل هواشناسی استان‌های كرمانشاه و كردستان درخصوص دلایل خشكی رودخانه دجله می‌گوید كه تركیه 45درصد، اقلیم كردستان عراق 45درصد و ایران 10درصد روی خشكی دجله نقش دارد و نقش 10درصدی ایران بسیار ناچیز است. این كارشناس ارشد هواشناسی با اشاره به اینكه هیچ‌گاه اتمسفر خالی از گرد و غبار نیست، افزود: بررسی‌های علمی نشان می‌دهد كه به درازی تاریخ زیست انسان روی كره خاكی، گرد و غبار نرمال در اتمسفر به اندازه معین كه موجب تشكیل ابر شود، وجود داشته است؛ اما امروزه این گرد و غبار از حد معین تجاوز كرده و زندگی انسان‌ها و تشكیل ابر و باروری ابرها را به خطر انداخته است. طالب حیدری استدلال كرد كه در گذشته‌های دور هر ساله دجله و فرات در فصل بهار طغیان می‌كرد و سیلاب آن باعث رطوبت و نمناكی خاك در دشت‌های وسیع محدوده جغرافیایی كشورهای اردن، عراق، سوریه و عربستان می‌شد و به همین دلیل ما ایرانیان به ویژه مردمان استان‌های غرب كشور و خوزستان، بهار مرطوب با خُنكای نسیم احساس می‌كردیم؛ نه تنگی نفس ناشی از تنفس گرد و خاك مردابی چسبناك امروزی را. او می‌گوید كه روی نقشه‌های هواشناسی، وسعت دشت‌های كانون گرد و غبار چند برابر وسعت استان كردستان است كه خاك مردابی آن دشت‌ها با تولید وزش باد صعودی از زمین آن كشورها بر می‌خیزد و بر آسمان استان‌های غربی از ناحیه عراق و استان خوزستان از ناحیه عربستان می‌نشیند. او با اعلام اینكه پایداری و ناپداری اتمسفر در بهار بیشتر مشهود است، افزود: با جریان متلاطم وزش باد صعودی این كانون‌های گرد و غبار با دانه‌های خاك مردابی فعال می‌شوند و حیات انسان، نباتات و جانوری را در ایران در فصل رویش و زایش بهار به خطر می‌اندازند. به گفته این كارشناس ارشد هواشناسی، تنفس گرد و غبار زندگی انسان‌های آسیب‌پذیر، گرده‌افشانی گل‌ها، خوشه‌رویی گندم‌زارها و سیستم تنفسی ماكیان را دچار چالش می‌كند و افزون بر افزایش مرگ و میر انسان‌های در معرض خطر، تنش اقتصادی برای كشاورزان و واحدهای تولیدی مرغ ایجاد می‌كند. این فارغ‌التحصیل ژئوفیزیك دانشگاه تهران به صراحت می‌گوید كه به دلیل دخالت انسان در طبیعت، بافت زمین در كانون‌های جغرافیایی گرد و غبار سست شده و پیوستگی خاك این مناطق از هم پاشیده است كه سد‌سازی تنها عامل این رخداد تلخ محسوب می‌شود. آن‌گونه كه طالب حیدری گزارش می‌دهد با صعود فوقانی جریان‌های باد، دانه‌های خاك چسبناك مردابی این دشت‌ها از غرب به شرق سوار این موج باد می‌شود و مستقیم آسمان نواحی غربی و جنوب غربی ایران را خاكستری می‌كند كه اگر وزش باد بر این نواحی با شدت عبور كند این گرد و خاك آسمان تهران و خراسان را نیز درگیر می‌كند. به گفته او اگر وزش باد در عراق و عربستان تند و در مناطق استان‌های غربی و خوزستان كند باشد، گرد و غبار در بین دره‌ها و كوهستان‌ها ته‌نشین می‌شود كه با وزش باد این گرد و غبار از دره‌ها و كوهستان‌ها بر آسمان مناطق روستایی و شهری پدیدار می‌شود و به همین دلیل در برخی مواقع ایرانی‌ها افزون بر فصل بهار در تابستان و حتی پاییز نیز با پدیده گرد و غبار مواجه هستند. بحران گرد و غبار به گونه‌ای است كه دید واقعی را به كمتر از 100 متر می‌رساند و ذرات معلق در جو، چنان زیاد است كه تنفس را دشوار و زندگی روزمره را با مشكل مواجه می‌سازد این را محمد طالب حیدری برای آگاهی شهروندان تشریح می‌كند كه در این ایام از باز كردن پنجره‌ها و روشن شدن كولر در خوزستان خودداری شود. این فارغ‌التحصیل ژئوفیزیك دانشگاه تهران معتقد است كه دولت باید با نگاه بین‌المللی در نشست با كشورهای كانون غبار برای همیشه به پدیده گرد و غبار پایان دهد؛ چون این مساله هر سال در بهار بحث آن در رسانه‌ها داغ می‌شود و بعد از آن به فراموشی سپرده می‌شود.طالب حیدری به خبرنگار اعتماد به صراحت می‌گوید: سیاست دولت‌ها در بحث كنترل گرد و غبار در ایران اشتباه است و هر ساله اعتبارات ویژه‌ای را در كشور برای مراكز تحقیقاتی اختصاص می‌دهند كه هیچ تاثیری در حل این مشكل ندارد و باید مشكل گرد و غبار را وزارت امور خارجه ایران در نشست جهانی با كشورهای اردن، عراق، سوریه و عربستان حل و فصل كند. به گفته این كارشناس ارشد هواشناسی، دولت در سال 91 و 92، میلیارد‌ها تومان برای خرید دستگاه یونیزاسیون اتمسفر در خوزستان تحت عنوان «سپریونی» هزینه كرد كه به لحاظ علمی هیچ تاثیری بر كنترل پدیده گرد و غبار نداشت، بلكه حتی تاثیرات منفی هم بر محیط زیست و جریانات جوی داشت. به گفته حیدری، در همان سال‌ها، شماری از مسوولان سازمان هواشناسی كشور در نشستی به‌كارگیری سیستم سپریونی در مبارزه با كاهش گرد و غبار در كشور را بدون مطالعه و امكان‌سنجی دانستند و به صراحت اعلام كردند كه به‌كارگیری این سیستم برخلاف ادعای مجریان آن، نه تنها باعث كاهش گرد و غبار نشده، بلكه امكان تاثیرات منفی بر محیط‌زیست و جریانات جوی را دارد؛ اما متاسفانه كسی گوش نداد و میلیارد‌ها تومان به هدر رفت. مدیر كل سابق هواشناسی استان‌های كردستان و كرمانشاه به روش استفاده از دستگاه یونیزاسیون اشاره كرد و اظهار داشت: ایران در كمربند خشكی قرار گرفته به گونه‌ای كه وضعیت كشور به نفع بارش و بارندگی نیست؛ لذا روش‌های اتخاذ شده باید مبتنی بر شرایط جوی كشور و متناسب با اقلیم منطقه باشد. به اعتقاد این فارغ‌التحصیل رشته ژئوفیزیك در دانشگاه تهران، روش‌های مختلفی برای كنترل گرد و غبار‌ها وجود دارد كه اكنون یك روش مبتنی بر میدان الكتریكی زمین و پوسته زمین پیشنهاد شده كه پیشنهاد‌دهندگان معتقدند از طریق این میدان الكتریكی می‌توان میزان گرد و غبار را كنترل كرد، اما هنوز این نظریه نیز به اثبات نرسیده است و در مرحله آزمون و خطاست. حیدری با تاكید بر اینكه روش‌های مورد توجه باید حتما به صورت كارشناسی و با مطالعه انجام شود، تصریح كرد: اكنون شاهد به‌هم خوردن تناسب اقلیمی در كشور عراق هستیم و برای رفع معضل پدیده گرد و غبار، باید سهم آب دجله و فرات احیا شود و نقش این رودخانه‌‌ها در اقلیم كنونی عراق و كشورهای كانون‌خیز، گرد و خاك زنده شود. تنفس هشت روز هوای ناسالم در كردستان سرپرست حفاظت محیط‌زیست كردستان نیز پدیده گرد و غبار را ناشی از سد‌سازی بی‌رویه كشور تركیه می‌داند و گفت: پدیده گرد و غبار به مناسبات بین‌المللی و اقلیم جغرافیایی كشورهای كانون گرد و غبار بر می‌گردد و شهروندان باید بدانند كه این پدیده با تصمیم‌گیری محلی و منطقه حل نمی‌شود. خیرالله مرادی با تاكید بر تحلیل‌های عمقی كارشناسان از شهروندان خواست كه با نگاه جهانی و علمی به پدیده گرد و غبار نگاه كنند و مدیران استانی و منطقه‌ای را در بروز این پدیده كه هیچ ارتباطی به كشورایران ندارد، مقصر جلوه ندهند. او با بیان اینكه به صورت آنلاین وضعیت آلودگی هوا در شهرهای سنندج، سقز، بانه، قروه، بیجار و دیواندره پایش می‌شود، افزود: از مجموع 10 شهرستان استان تنها این شش شهر پرجمعیت كردستان مجهز به دستگاه‌های سنجش آلودگی هواست.مرادی، معیار‌های سنجش میزان آلودگی در هوا را تشریح كرد و گفت: اگر در فرآیند سنجش هوا، شاخص آلودگی از مقیاس صفر تا50 (پی اس آی) تجاوز نكند هوا پاك، 50 تا100 سالم، 100 تا200 ناسالم و200 تا300 بسیار ناسالم و از 300 (پی اس آی) بیشتر خطرناك برآورد می‌شود. به گفته وی از یكم تا 24 فروردین امسال، شهروندان كردستان 8 روز هوای ناسالم با شاخصه‌های ناسالم حساس، ناسالم عموم، بسیار ناسالم و خطرناك تنفس كرده‌اند و در مجموع تنها 5 روز هوای پاك و 11 روز هوای قابل قبول در استان كردستان ثبت و گزارش شده است. او از تداوم بیماری كرونا ابراز ناخرسندی كرد؛ اما گفت خوشبختانه امروزه شهروندان به واسطه بیماری كرونا ماسك می‌زنند كه زدن ماسك در زمان گرد و غبار توصیه حفاظت محیط‌زیست در سال‌های قبل از كرونا بود كه شهروندان گوش نمی‌دادند. سرپرست حفاظت محیط‌زیست كردستان، به شهروندان درگیر با پدیده گرد و غبار در كشور توصیه كرد كه با توجه به ذرات معلق گرد و خاك در هوا از ماسك N91 استفاده كنند .