دو پناهجوی ایرانی هنگام گذر غیرقانونی از مرز شمال غرب ایران، بر اثر سرما جان باختند بنفشه سام‌گیس گذر غیرقانونی پناهجویان ایرانی از نقطه صفر مرزی ایران و تركیه باز هم قربانی گرفت. منابع آگاه به «اعتماد» خبر دادند كه روز یكشنبه 26 دی ماه، اجساد زهرا مغینمی (32 ساله) و نادر سعدون بریهی (50 ساله) زن و مرد ساكن شهر اهواز كه به همراه 65 پناهجوی دیگر قصد عزیمت به اروپا را داشتند، در حالی در مسیر صعب‌العبور و ارتفاعات كولاك‌زده شمال استان اذربایجان غربی پیدا شد كه این دو شهروند ایرانی از شدت سرمای هوا، یخ زده بودند. منابع آگاه به «اعتماد» گفتند به نظر نمی‌رسد كه علت یخ‌زدگی و مرگ این دو شهروند ایرانی، غافلگیری در كولاك برف در نقطه صفر مرزی باشد چرا كه گروه پناهجویان، با آگاهی از وضعیت جوی در این هنگام از سال، خود را به روستاهای مرزی ماكو رسانده بودند در حالی كه از حدود یك ماه قبل، بارش شدید برف و كولاك در ارتفاعات استان آغاز شده بود و شرایط جوی حتی در وبسایت‌های اینترنتی هم اطلاع‌رسانی می‌شد و بنابراین به نظر می‌رسد این گروه پناهجو كه فعلا از سرنوشت بقیه آنها، خبری در دست نیست، فقط می‌خواستند هرچه زودتر خاك ایران را ترك كنند به خصوص كه طبق اخبار منتشرشده در روزهای گذشته، زهرا مغینمی، روز 15 دی‌ماه در فرودگاه بین‌المللی امام‌خمینی و در هنگام خروج قانونی از كشور برای عزیمت به هلند، با حكم مرجع قضایی شهر اهواز، ممنوع‌الخروج شده بود. بنا به گفته منابع آگاه، این شهروند ایرانی، بعد از اطلاع از ممنوع‌الخروجی خود، با قصد ترك كشور از معابر غیرقانونی، به استان آذربایجان غربی كه طولانی‌ترین مرز مشترك با كشور تركیه را دارد آمده و طی هماهنگی با قاچاق‌برها، مانند سایر متقاضیان پناهندگی، چند روزی را هم در یكی از روستاهای مرزی مقیم بوده تا تعداد گروه پناهجو، به عددی برسد كه برای قاچاق‌بر، مقرون به‌صرفه باشد و سپس، پس از انتقال به نقطه صفر مرزی توسط قاچاق‌برها و گذر از معبر غیرقانونی و در خاك تركیه، به همراه 10 نفر از دیگر پناهجویان، توسط پلیس مرزی تركیه غافلگیر و ناچار به فرار به سمت مرز ایران شده‌اند كه زهرا و نادر به دلیل گم شدن در معابر صعب‌العبور كوهستانی، گرفتار كولاك شده و در اثر سرمای هوا، جان خود را از دست داده‌اند. زهرا و نادر، اولین قربانیان یخ‌زدگی بر اثر برودت هوا و كولاك در نقطه صفر مرزی ایران و تركیه نیستند. بهنام رضازاده؛ مدیر روابط عمومی جمعیت هلال‌احمر استان آذربایجان غربی در گفت‌وگو با «اعتماد» می‌گوید: «ارتفاعات این استان، حتی در گرم‌ترین ماه سال هم سفیدپوش است چه برسد به حالا كه دمای هوای شهر حدود 18 درجه زیر صفر و در ارتفاعات شمال استان و در مجاورت با روستاهای مرزی تركیه، حدود 40 درجه زیر صفر است.» نقطه صفر مرزی ایران و تركیه از معبرهای دایمی برای انتقال غیرقانونی متقاضیان پناهندگی به اروپاست. طبق اطلاعاتی كه «اعتماد» كسب كرده، مشكلات امنیتی شهروندان ایرانی متقاضی پناهندگی به اروپا و همچنین شرایط اتباع غیرایرانی كه به صورت غیرمجاز وارد ایران شده و هیچ برگه اقامت مجاز و پاسپورت در دست ندارند، مهم‌ترین دلایل تقاضا برای انتقال غیرقانونی از معابر پنهان در مرز ایران و تركیه است. آزاد یوسفی‌راد؛ روزنامه‌نگار ساكن ارومیه در گفت‌وگو با «اعتماد» تاكید دارد كه برخلاف تصور همگان، شرایط مالی پناهجویان لزوما تاثیری در انتخاب روش انتقال غیرقانونی ندارد چرا كه یك پناهجوی بی‌بضاعت، در صورت داشتن پاسپورت یا مدارك اقامت قانونی، می‌تواند با صرف كمتر از یك میلیون تومان و با خرید بلیت اتوبوس خود را به پایانه های مرزی ایران و تركیه برساند و از مرز مشترك دو كشور عبور كند در‌حالی‌كه اغلب متقاضیان پناهندگی از مسیرهای غیرقانونی، یا اتباع همسایگان شرقی و حتی كشورهایی همچون عراق و بنگلادش و هند هستند كه به صورت غیرمجاز وارد خاك ایران شده و برای عزیت به اروپا، هیچ مدرك قانونی ندارند و ناچار به عبور غیرقانونی از مسیرهای صعب‌العبور استان آذربایجان غربی هستند، یا اینكه آن دسته از شهروندان ایرانی هستند كه به هر دلیل، مشكلاتی با دستگاه‌های امنیتی پیدا كرده و فاقد مدارك گذر قانونی از مرز هستند و به ناچار، برای خروج از كشور، به قاچاقچیان متوسل شده و خطر مرگ یا زندگی در ارتفاعات همیشه‌برف‌پوش و خطرناك شمال استان را به جان می‌خرند. یوسفی راد به «اعتماد» می‌گوید: «در كل نوار مرزی استان، تردد غیرقانونی پناهجویان همواره برقرار است؛ از چالدران تا ارومیه و از ارومیه تا سردشت .متاسفانه ، به اقتضای محل زندگی ، برخی شهروندان ، درگیر انتقال غیرمجاز متقاضیان پناهندگی می‌شوند و به عنوان نوعی واسطه عمل می‌كنند چون سرشاخه‌های اصلی شبكه قاچاق، در تهران مستقر هستند درحالی‌كه در برخی روستاهای مرزی استان، از مردم محلی می‌توانید بابت چگونگی تردد غیرمجاز از مرز راهنمایی بگیرید. معابر غیرقانونی در این مناطق، در نقاط صعب‌العبور و دور از چشم پاسگاه مرزبانی و هنگ مرزی ایران و تركیه واقع شده چون پاسگاه مرزبانی معمولا در مرتفع‌ترین نقطه اما در محل‌های قابل دسترسی مستقر است درحالی‌كه قاچاق‌بران و پناهجویان باید از معابری گذر كنند كه دور از چشم مرزبانی باشد و بنابراین به معابر غیرقانونی در نقاط صعب‌العبور روی می‌آورند. در سال‌های گذشته، تردد غیرقانونی پناهجویان از صعب العبورترین ارتفاعات مرزی ایران و تركیه ، بسیار رشد داشته . این معابر غیرمجاز، هم مسیر تردد متقاضیان پناهندگی و هم مسیر تردد كولبران مرزنشین و البته بسیار ناامن اما در مجاورت روستاهای مرزی تركیه است.در این مسیر علاوه بر خطراتی مثل یخ‌زدگی در فصول سرد سال و گم شدن در كولاك، خطرات دیگری هم جان متقاضیان پناهندگی را تهدید می‌كند؛ سقوط از ارتفاع، شكستگی دست و پا بر اثر ناآشنایی به منطقه كوهستانی، رها شدگی توسط قاچاق‌برها، گروگان‌گیری قاچاق‌برها برای اخاذی بیشتر از پناهجویان و حتی كشته شدن توسط قاچاق‌برها به دلیل امتناع از پرداخت وجه بیشتر. بسیاری مواقع، اجساد پناهندگانی كه مسیر را گم كرده یا توسط قاچاق‌برها رها شده‌اند و بر اثر یخ‌زدگی یا گرسنگی یا سقوط از ارتفاع جان خود را از دست می‌دهند یا حتی آنهایی كه گرفتار بهمن و زیر برف دفن می‌شوند، زیر توده‌های حجیم برف و در دره‌ها جا می‌ماند و در فصل گرم سال و بعد از آب شدن برف‌ها در مناطق مرزی ایران و تركیه اجسادشان پیدا می‌شود. دفعات بسیاری اتفاق افتاده كه روستاییان محلی و مرزنشین كه در فصل تابستان یا اواسط بهار، برای گذراندن ییلاق، به كوهستان های مرزی می‌روند، با اجساد بیرون‌آمده از دل برف و یخ مواجه شده و به مرزبانی اطلاع می‌دهند.» رضا‌زاده هم در گفت‌وگو با «اعتماد» می‌گوید: «نوار مرزی شمال استان، مرز نظامی محسوب می‌شود؛ منطقه‌ای كه از چالدران آغاز شده و تا منطقه مرگور در بخش سیلوانا ادامه دارد و البته این منطقه، ارتفاعات و دره‌های صعب‌العبور دارد چون در واقع، در این منطقه، فلات آناتولی آغاز می‌شود درحالی‌كه شمال استان، از ارتفاع كوه‌ها كاسته شده و به دشت می‌رسیم و به همین دلیل، مرزهای رسمی با تركیه و شامل مرز بازرگان در ماكو، مرز رازی در خوی و مرز سرو در ارومیه هم در شمال استان واقع شده كه مسیر تردد مسافر و وسایل نقلیه، هموار است.» نتایج تحقیقی كه سال 2002 توسط استادان واحد علوم سیاسی دانشگاه «بیلكنت» تركیه منتشر شد، نشان می‌داد كه از مجموع 94 هزار پناهجوی دستگیرشده توسط پلیس تركیه در این سال، 23 درصد اتباع عراقی، 6 درصد ایرانی، 6 درصد افغان، 8 درصد آسیای میانه و باقی، از اتباع بنگلادش و هند بوده‌اند. طی 10 سال گذشته ،گذر غیرقانونی از مرز مشترك ایران و تركیه رو به افزایش بوده در حدی كه از نیمه دوم سال 2017 دولت تركیه با موافقت اتحادیه اروپا، دیواركشی در مسافت 540 كیلومتر مرز مشترك با ایران را آغاز كرد كه هزینه این اقدام هم از سوی اتحادیه اروپا پرداخت می‌شود چنانكه تا امروز و براساس اعلام وزیر داخله تركیه، 220 كیلومتر از دیواركشی با بلوك‌های بتنی به ارتفاع 3 الی 6 متر، انجام شده و 241 كیلومتر دیگر هم به درازای دیوارها اضافه خواهد شد. البته این دیوارها هم همچنان قابل نفوذ است چنانكه یك منبع آگاه به «اعتماد» می‌گوید با وجود دیواركشی دولت تركیه از چالدران (نقطه صفر مرزی آواجیگ) تا مرز نخجوان، اخباری از منابع موثق درباره احداث تونل‌های زیرزمینی زیر همین دیوارها دریافت شده است. این منبع آگاه همچنین می‌گوید كه هنگ مرزی ایران و حتی پلیس مرزی تركیه، با باقی معابر غیرقانونی در این استان مشكلی ندارند و حتی هنگ مرزی و مرزبانان ایران، بارها از كولبری كالاهای معمولی همچون پوشاك و مواد خوراكی كه به صورت غیرمجاز وارد ایران شده، چشم‌پوشی كرده‌اند چون مشكلات اقتصادی كولبران مرزنشین را درك می‌كنند اما مشكل زمانی آغاز شده كه برخی نقاط صفر مرزی در خاك تركیه، تبدیل به آزمایشگاه‌های غیرقانونی تولید موادمخدر شده و یكی از دلایل سخت‌گیری‌های پلیس مرزی تركیه در مقابل ورود پناهجویان یا حتی كولبران از خاك ایران هم، مبارزه با همین آزمایشگاه‌های پنهان و غیرقانونی در مجاورت مرز ایران و همچنین، جلوگیری از قاچاق انسان است در حدی كه معابر مرزی منتهی به ارومیه، یك مرز نظامی محسوب می‌شود. طبق گزارشی كه در خبرگزاری‌ الجزیره منتشر شده، در پنج ماه اول سال 2020 نیروهای امنیتی تركیه مانع از ورود غیرقانونی حدود 53هزار پناهجو از مرز شرقی این كشور شده‌اند در حالی كه در همین مدت به ازای این تعداد، 122 هزار پناهجو موفق شدند با گذر از مرز تركیه، خود را به اروپا برسانند. وزیر كشور تركیه چندی قبل اعلام كرد كه دولت این كشور از سال 2016، از ورود بیش از دو میلیون پناهجو در مرزهای جنوب و شرق این كشور، جلوگیری كرده است. به نظر می‌رسد یكی از دلایل تشدید برخوردهای دولت تركیه با هرگونه ورود غیرمجاز به خاك این كشور از مرزهای جنوب شرق و در مجاورت با ایران، ضرورت پاسخگویی در قبال وجوهی است كه از اتحادیه اروپا دریافت كرده است؛ آخرین روزهای سال 2021، اعلام شد كه اتحادیه اروپا طی 5 سال گذشته، بیش از 600 میلیون یورو بابت دیواركشی در مرز تركیه و ایران به دولت این كشور پول پرداخت كرده و البته قرار است این پرداخت‌ها تا زمان پایبندی دولت تركیه به تعهدات توافقنامه‌های بین‌المللی درباره حقوق پناهجویان مقیم در این كشور ادامه داشته باشد.