سفر به حوالی مرزهای فلسطین

همه تصویرهای آن یک ساعت، انگار که همین امروز برایم اتفاق افتاده باشد، در ذهنم باقی مانده است. تمامی آن جزئیات لعنتی که خودش را طوری غلیظ و لزج به خاطره های کودکی ام گره زده که قرار نیست هیچ وقت فراموش شود.

فقط آن یک ساعت، و نه حتی ذره ای از قبل و بعد آن، با کوچک ترین اتفاق های پیرامونش یادم مانده است؛ ازدحام خیابان بهارستان، خرید زنان عجول با آن چادرهای مشکی یکدست و هیاهوی دستفروشان اواخر دهه 60 در آخرین روزهای پاییز... اما چیزی که بیش از همه اینها جلوی چشم هایم می آید، چشم های مادرم است؛ آن چشم های همیشه نگران.

آژیر ملعون قرمز که ناگهان ریخت روی این تصویر و از ناکجا هوار شد بر خیابان بهارستان... و عربده خشمناک انفجار در چندصد متری ما... چشم های مادرم را فراموش نمی کنم. شتاب افتاده بود روی همه چیز و ترس. نایلون های جورواجور خرید، دست های مادرم را با بی رحمی به سمت زمین می کشیدند و خودش ایستاده بود در صف نانوایی... و من گوشه چادرش را دست گرفته بودم.

در آن روزگار صف های طولانی برای همه چیز، فقط دو نفر مانده بودند تا نوبت به ما برسد. هنوز هم بوی دلچسب نان در آن سرمای پاییزی تهران را به یاد می آورم... و نعره ناگهانی انفجار دوم را که یکباره با عربده ای هولناک، نگاه همه آن زنان عجول را از ازدحام خیابان جدا کرد. انفجار انگار خودش را به ما رسانده بود؛ بمب همان حوالی روی زمین افتاده بود و خریدکردن ها و چانه زدن ها و تمام روزمرگی را از جان بهارستان گرفت...

شیون مادرم اولین صدای پساانفجار بود که از لابه لای سوت یکریز ماسیده به دیواره های گوش ، توی چشمم افتاد. تمام خریدها پخش شده بود روی زمین و او داشت با چشم های هراسان و بی چاره، به جان می دوید. خواهر و برادرهایم تنها توی خانه مانده بودند. و من پابه پای زنی می دویم که انگار بچه هایش زیر آوار مرده باشند... کودک هفت ساله، چطور می تواند آن تشویش بی نهایت در چشم های مادرش را فراموش کند؟

هراس مظلوم کودکانه
ما به خبرهای پلید عادت کرده ایم. به جنگ، به مثله کردن، به زن کشی... آدم به جان آدم افتاده است و خبرهای بد همه جا پخش شده اند.

تلویزیون را که روشن می کنی ، بمب های سرگردان، پشت به پشت، روی خانه ها می افتند و خوف ماسیده به آژیرهای قرمز، طوری با کالبدهای کودکانه قاطی می شود و در گوشت و پوست فرو می رود که تا همیشه فراموش نمی شود و بچه های بی گناه، آن هراس مظلوم را تا هنگامه مرگ با خودشان همراه می برند.

و انگار برای هیچ کس مهم نیست در خانه ای که بمب خودش را با شتاب به آن نزدیک می کند، گزاره های ارزشمندی هم وجود دارد؛ خانواده، زندگی و عشق...

من می دانم هیاهوی آژیر با ساکنان این خانه ها چه می کند. کودکی من در یکی از این خانه های وحشت خورده گذشته است و تمامی این یادهای هراسناک، قرار هم نیست تا رسیدن مرگ از کالبد من بیرون برود؛ تشویش آژیر قرمز که هوار می شد روی بهارستان، مادرم با همان چشم های همیشه نگران، بچه هایش را دور تا دور خودش جمع می کرد، مثل مرغی هراسان که بال هایش را روی جوجه هایش می کشد. و لابه لای جیغ های کودکانه، یادش نمی رفت که نوازشمان کند و این طور نامعمول دلداری مان بدهد؛ یا همه مان می میریم یا همه با هم زنده می مانیم.

بمب چه می داند توی آن خانه ها چه خبر است. خودش را می اندازد میان یکی از این صداها، گریه ها، التماس ها... و من آن موقع از مرگ می ترسیدم. مثل تمامی بچه ها که زندگی توی باورشان جاودانه است. مثل تمام بچه هایی که مردن هنوز هیچ جایی در دنیای کودکانه شان ندارد. حالا بیش از سه دهه از خاطره های هولناک آن روزها گذشته است اما جنگ این سو و آن سوی عالم، تمام قد و بی وقفه ادامه دارد و همچنان می نشیند روی سرنوشت بچه ها... و ناگهان در بحبوحه تمام این موشک ها و انفجارها و مرگ های رقت بار که به روزمره همه ما الصاق شده است، به کاروانی رسانه ای دعوت می شوم برای بازدید از جنوب لبنان و مرزهای فلسطین.

و تمام روزهای غمگین هفت سالگی دوباره برمی گردد جلوی چشم های حیران مانده ام.

بچه‌هایی که نگریسته‌اند
اینجا در جنوب بیروت، درخت های زیتون و پرتقال هم بوی جنگ می دهند و دریای مدیترانه و تمام کوچه ها و نقاشی های روی دیوارها. همه جا صحبت از جنگ است؛ میان نوجوان های تازه به بلوغ رسیده و خشت خشت خانه های فرسوده. اصلا جنگ انگار خودش را انداخته است لابه لای واژه های مردم اینجا و صحبت های هرروزه را توقیف کرده است... و حتی پچ پچ های عاشقانه را و ترانه های ماهیگیران را.

و هرچه به جنوب لبنان نزدیک تر می شویم، جنگ فاش تر می شود. هماغوشی پلشت بمب ها و دشت ها خودش را جابه جا می اندازد توی چشم های عبوری و «جبل عامل» محصور در میان کوهپایه های تنک و درختان سیب و انگور خودنمایی می کند. دست های جنگ اینجا کوه ها را هم دستمالی کرده است و اضطراب بمباران های چندساله با آب و نان این خاک عجین شده است.

در تمام این مسیر پیچاپیچ به سوی جنوب، تابلوهای سبزرنگ، از نام هایی رونمایی می کنند که جنگ، سال ها پیش از این دیدار، روایت بمب ها و هراس های رسوب کرده در آنها را به ما رسانده است. قسم می خورم کودکان «قانا» با کودکان تمام دنیا فرق دارند. کابوس غلیظ هر شبه، سال ها روی پوستشان ریخته است؛ خردسالانی که با انفجارهای شبانه قد کشیده اند و از هجوم یکباره ترس، حتی نگریسته اند... بهت کرده اند. «صیدا»، و «بنت جبیل» و روستاهای زیباروی مسیر طوری با طبیعت خوش اندام مدیترانه ای گره خورده اند و آن گونه چشم ها را بندی خود می کنند که فراموش می کنی ساکنان این بهشت، هر شب و هر شب خواب مرگ دیده اند.

جاده ما را از لابه لای این همه زیبایی با خودش پیش می برد، از «اقلیم التفاح» با آن درخت های خوشبوی سیب و زیتون های سبز، اما مرا دوباره می برد به سال های دور و گره می زند با کودکانی که اینجا کلان شده اند... و من احساس می کنم با تک تک مردمان این خطه عرب زبان، به اندازه تمام آن ترس ها حرف های مشترک دارم.

کودکان می‌ترسند، کودکان می‌میرند
از جایی که حالا ایستاده ام، مرزهای فلسطین دیده می شود، آن دورها، دقیقا پشت آن کوه های کوتاه قد، که تا کمر در غبار فرو رفته اند، پدری شوربخت دارد با پاهای بی قرار، این سو و آن سو می دود و اسم کودکش را روی آوار ساختمان هایی که پخش زمین شده اند، هوار می کشد. عربده طوری از حنجره اش بیرون می ریزد که انگار صدا، صدای آدمیزاد نیست.

همه ما این تصویر نامستور را دیده ایم. کودک حتما زیر آوار مرده است. مانند آن دختر سه ساله کال، که آوار روی صورت و بازوان برهنه اش رنگ گرفته است و در آغوش دست های پدرش مرده است. پدر، دخترش را میان بازوهای مردانه، به همه چشم های مبهوت می ریزد و با واژه های پرشور عربی زوزه می کشد... و دختر هنوز دارد میان دست های پدرش تاب می خورد.

تلویزیون را که روشن می کنی، موشک این بار به بیمارستان هم می رسد و کفن های سفید کوچک، برای نوزادان تکه تکه شده آغوش می شوند. مادرهای سرگردان هنوز با سرانگشتان دریده، آوارهای ولگرد را کنار می زنند و اسم هایی را به تمنا صدا می کنند. «عبدالله»، «احلام»، «نورس»، «احمد»، «مهیره»... چه فرقی می کند؟ همه شان زیر آوار، خاک خورد شده اند و هیچ پاسخ کودکانه ای برای مادران پریشان نمانده است.

بچه ها دارند تمام این صحنه ها را می بینند و فقط بهت کرده اند. اینها مرگ را دیده اند و تکه های برادرشان را و جنازه سوخته خواهرشان را. اینها دیگر با همه بچه های عالم فرق دارند... یکباره بزرگ شده اند.

صدای انفجار هنوز هم بسیار تازه است و نه از اینجا که از همه جای دنیا شنیده می شود. آژیرها هنوز پرمشغله هستند و هیچ آرام نمی گیرند... جنگ خودش را پرت کرده است درست به میانه بازی بچه ها. اینجا که من ایستاده ام، سرزمینی است که مردمانش را هرگز ندیده ام، اما تک تک شان دست های مرا می گیرند و می برند به هفت سالگی ام. نگاهم به تصویر آن کودکی چسبیده است که «چشم های از وحشت دریده اش»، عمیق بهت کرده بودند و سکوت. و لب های هراس خورده اش، لال شده بودند. هبوط کرده بر ویرانه ها، داشت با صورت غبار ماسیده اش، به همه نگاه می کرد. آن چشم های گنگ و مبهم در میان آن همه آدم، دنبال یک بوی آشنا می گشت و وقتی یکی از آن نگاه ها او را در آغوش گرفت، ضجه و اشک یکباره فوران کرد و واژه های نامفهوم از میان لب هایش بیرون ریخت.

مادرم داشت دیوانه وار می دوید و من وحشت کرده بودم. هراس افتاده بود توی پاهای او و چشم های من. به خانه که رسیدیم، همه همسایه ها زیرزمین ساختمان پنهان شده بودند و چشم های برادر کوچکم، وقتی مادرم را در آستانه در دید، تمام آن بهت و وحشت را یک جا گریست.