نیكی مجرب| از میان چهره‌های پیشكسوت و سرشناس فكری و فلسفی ایران تنها چهره‌ای كه به طور جدی و مفصل درباره كرونا نوشت، رضا داوری اردكانی است. البته در طول یك سال و اندی گذشته شمار كثیری از استادان و محققان و پژوهشگران ایرانی در رشته‌های گوناگون علوم انسانی راجع به كرونا نوشتند یا سخن گفتند، اما از نسل پیشین فقط دكتر داوری مفصل در این زمینه نوشته است. این استاد قدیم و پیشین فلسفه دانشگاه تهران چنان كه از تخصصش برمی‌آید، در این مدت، از منظری فلسفی به تامل پیرامون ویروس كرونا و بیماری ناشی از آن پرداخته كه حاصل مقالاتی است كه به تازگی در كتابی با عنوان «كرونا، بلایی طبیعی یا تاریخی» از سوی انتشارات كتاب برتر منتشر شده است. دكتر داوری در مقدمه این كتاب می‌نویسد: «براساس اندیشه تاریخی خود نوشتم و گفتم كه كووید19 بیماری این عصر است و با همه‌گیری‌های سابق تفاوت دارد.» از دید او مهم‌ترین تفاوت جهانگیری سریع این بیماری است. «این همه‌گیری نسبتی خاص با وضع تاریخی جهان دارد. پیش از این همه‌گیری‌ها كمتر با سیاست و فرهنگ و تاریخ تلاقی داشته‌اند. كووید19 می‌تواند نه فقط حكومت‌ها را دچار مشكلات بزرگ كند، بلكه به نظر می‌رسد كه نظام جهان را به معارضه طلبیده است. امریكا و بعضی كشورهای اروپایی كه در ابتدا آن را سهل انگاشتند اكنون متوجه شده‌اند كه اگر از عهده رفعش بر نیایند نظام كشورشان به خطر می‌افتد.» كتاب بعد از مقدمه، با یادداشتی كوتاه با عنوان «كرونا، ویروس تكنولوژی است» آغاز می‌شود. این یادداشت 14 اسفند 98، یعنی دو هفته بعد از اعلام رسمی شیوع این بیماری در ایران نوشته شده است. داوری در این یادداشت می‌نویسد: «گمان نشود كه كرونا ویروس، صرفا ضدسرمایه‌داری است، كرونا با سوسیالیسم هم سر و كار ندارد، بلكه این ویروس، ویروس تكنولوژی است و چنان‌كه بیل گیتس یكی از نمایندگان تكنولوژی عصر گفته است، تكنولوژی هم از عهده‌اش بر نمی‌آید. ظاهرا تكنولوژی با بلایای طبیعی آسان‌تر مقابله می‌كند تا با شروری كه از خود آن زاده می‌شود.» عنوان یادداشت بعدی كه سه روز بعد از اولی منتشر شده، چنین است: درباره ترس از ویروس كرونا و درسی كه از آن می‌توان آموخت. این درس از نظر داوری آن است كه «به جای دشمنی با یكدیگر همدردی و همراهی كنیم.» او یادداشت را با این تعبیر ناصر خسرو به پایان می‌رساند كه خلق سراسر همه نهال خدایند، هیچ نه بشكن از این نهال و نه بر كن و این همه، مشروط به گذشتن از ترس خانه كرده در سراسر خودآگاهی ما و رسیدن به ترس آگاهی است. یادداشت بعدی با عنوان كرونا، آزمونی برای ما و جهان، در ایام نوروز و احتمالا در قرنطینه نوشته شده است. داوری در این یادداشت به نوشته‌های روز متفكران غربی معاصر درباره كرونا اشاره می‌كند و می‌نویسد: «از آگامبن فیلسوف ایتالیایی نقل كرده‌اند كه شیوع ویروس كرونا یك وضع استثنایی برای حكومت‌ها به وجود آورده است، اما این وضع به سیاستمداران نه فقط مجال و فرصت اعمال قدرت نمی‌دهد، بلكه شاید بتواند سیاست را از میدان بیرون كند. در فضایی كه ویروس كرونا پدید آورده است، سیاست و ایدئولوژی خاموشی كرده‌اند. آن وضع استثنایی كه كارل اشمیت و آگامبن می‌گویند، وضعی است كه كشور و مردم نمی‌دانند چه باید بكنند و حكومت تصمیم می‌گیرد. اما در وضع كنونی حكومت باید پناه مردم باشد و برای مردم تصمیم بگیرد... اگر مثل حكومت چین بتواند از عهده برآید، كشور چندان آسیب نمی‌بیند، اما اگر از عهده برنیاید قهرا دشواری‌هایی پدید خواهد آمد.» «طبیعت، تكنولوژی و انسان» یادداشتی است كه در یكی از مطبوعات كشور منتشر شده و «كرونا: آثار و آفاتش» صورت بازنویسی شده و ویراسته سخنرانی داوری در كتابخانه ملی است. در این سخنرانی داوری از نقش كرونا در سلب آزادی‌های بشر و بر هم زدن نظم و بحران‌سازی آن سخن به میان می‌آورد. او تاكید می‌كند كه با كرونا نباید سیاسی برخورد كرد و در پایان می‌گوید: «از جهش‌های ویروس نمی‌توان در امان ماند. مهم‌ترین تحقیق و تامل در مورد كرونا این است كه آغاز و انجام آن را بشناسیم؛ آغاز را كه ندانیم و نشناسیم انجام هم در تاریكی می‌ماند و اگر سرگردانی و مصیبت نباشد بعید است كه به خیر و صلاح برسد، باید بدانیم ویروس كرونا از كجا آمده است، از طبیعت یا آزمایشگاه.» دیگر گفتار كتاب حاضر «كرونا، بلایی طبیعی یا تاریخی» نام دارد كه عنوان كتاب نیز از آن گرفته شده است. داوری در این گفتار به دیدگاه‌های هابرماس و چامسكی درباره پیامدهای كرونا اشاره می‌كند و می‌نویسد این متفكران «امیدوارند كرونا بی‌پناهی مردم كشورهای توسعه‌یافته اروپا و امریكا و صوری بودن دموكراسی‌ها و ناتوانایی دولت‌ها در مقابل آفات و بلایا را آشكارتر سازد.» او در بخشی از این مطلب با اشاره به فضای افسرده و دلگیر ناشی از كرونا و پیامدهایش می‌نویسد: «آیا در چنین جهانی نباید از كرونا بترسیم و برای حفظ جان‌مان و بقا هر كاری می‌توانیم بكنیم؟ پس لااقل اكنون باید در فكر تحقق دو شعار باشیم: 1. در خانه بمانیم 2. كرونا را شكست می‌دهیم. من هم امیدوارم با كوشش دانشمندان، پزشكان و پرستاران و همت مردم، كرونا شكست بخورد ولی غافل نباید بود كه پس از كرونا، همه چیز به شرایط قبل بازنمی‌گردد.»
نظرات