حکمت خداوند از آفرینش ابلیس و انواع شر و گناه در جهان را تنها خود او می‌داند؛ این موضوع نشانه کمال قدرت و اراده او در آفرینش است. از جمله اسباب آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خداوند خواسته است انبیا و اولیای او مراتب بندگی را در سایه مبارزه با شیطان و حزب او و در مخالفت با این موجود شرور و دشمنی با یاران او طی کنند. از شر و مکر او به خدا پناه ببرند و در کنف حمایت او قرار گیرند تا آنان را حفظ کند. مصالح دنیوی و اخروی را برایشان رقم زند چنان که بدون آفرینش این موجود برایشان میسر نمی‌شد.
- خداوند تبارک و تعالی شیطان را سرمشق کسانی قرار داد که از فرمان او سرپیچی می‌کنند و در اطاعت او تکبر می‌ورزند و بر نافرمانی او اصرار دارند. همان گونه که گناه پدر انسان‌ها، آدم علیه السلام را عبرتی برای کسانی قرار داد که مرتکب زشتی می‌شوند یا از فرمان او سرپیچی می‌کنند؛ سپس پشیمان شده و توبه می‌کنند و به سوی پروردگارش بازمی‌گردند. به این ترتیب خداوند، آدم پدر و مادر جن و انس را با گناه آزمود. شیطان را سرمشق کسانی قرار داد که در گناه اصرار دارند و آدم را سرمشق کسانی قرار داد که توبه می‌کنند و به سوی پروردگارشان باز می‌گردند. چه حکمت‌های بزرگ و نشانه‌های روشنی در این کار قرار دارد!
- خداوند تبارک و تعالی شیطان را سنگ محک قرار داده که به وسیله آن مخلوقات خود را بیازماید تا میان نیکی و بدی تفاوت قائل شود. خداوند سبحان بندگانش را برای این که نیک و بدشان را از هم تشخیص دهد آزمایش نمی‌کند؛ زیرا از قبل و در ازل و پیش از آن که صالحان و مفسدان را بیافریند، نیکی و بدی را می‌دانست. اما می‌خواهد نیکان و بدان را در دنیا از هم جدا کند و آنان را بر اساس اعمال‌شان پاداش دهد، نه بر اساس شناختی که از آنها دارد:
"مَّا كَانَ اللّهُ لِيَذَرَ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى مَآ أَنتُمْ عَلَيْهِ حَتَّىَ يَمِيزَ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ" (آل عمران: 179).
خداوند نمی‌خواهد مؤمنان را به حالی که شما دارید رها کند، مگر آنکه پاک را از پلید جدا کند.
"أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللّهُ الَّذِينَ جَاهَدُواْ مِنكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ" (آل عمران: 142).
آیا گمان برده‌اید که به بهشت می‌روید حال آنکه خداوند هنوز جهادگران و شکیبایان شما را معلوم نداشته است؟
- برای اینکه خداوند متعال کمال قدرت خود را به مخلوقاتش نشان دهد؛ جبرئیل را آفرید و او را رابط بین خود و پیامبرانش قرار داد. زیرا او امین وحی آسمان است و وحی حیات ارواح است. میکائیل را آفرید او را مسؤول رزق و باران قرار داد که مایه حیات بدن‌هاست. اسرافیل را آفرید و او را مأمور دمیدن در شیپور قیامت قرار داد تا اجساد بار دیگر زنده شوند و به وسیله او اجساد پس از مرگ بار دیگر زنده می‌شوند. سایر فرشتگان و ابلیس و شیاطین را هم آفرید و این از بزرگ‌ترین آیات خدا و نشانه قدرت و عظمت اوست. او آفریدگار اضدادی چون آسمان و زمین، روشنایی و تاریکی، بهشت و جهنم، آب و آتش، گرمی و سردی و خوبی و بدی است. ضد در مقابل هم‌جنس خود مشخص می‌شود و اگر زشتی نبود زیبایی را نمی‌فهمیدیم؛ اگر فقر نبود ارزش ثروت را درک نمی‌کردیم. آدم را بدون پدر و مادر آفرید؛ حوا را با پدر و بدون مادر آفرید. عیسی را بدون پدر و با مادر آفرید. سائر بشر را از پدر و مادر آفرید تا بدانیم که خداوند بر همه چیز تواناست؛ اگر بخواهد بدون پدر یا بدون مادر یا بدون هر دو می‌آفریند. اضداد را آفرید تا کمال قدرت و اراده‌اش را آشکار سازد.
- خداوند متعال دوست دارد که بندگانش او را به نحو احسن و در همه ابعاد شکرگزاری کنند؛ بدون شک اولیای خدا علی رغم حضور ابلیس و سربازانش، امتحان الهی را به نیکی پس دادند و از شکر غافل نشدند چنان که شاید در نبود ابلیس چنان شکرگزاری نمی‌کردند. شکر آدم زمانی که در بهشت بود و هنوز خارج نشده بود چه تفاوتی با شکر او پس از ابتلا و آزمایش و توبه و بازگشت خدا دارد؟
- محبت، توبه، توکل، صبر، قناعت و مفاهیمی مانند آن محبوب‌ترین شکل بندگی خداوند است و این بندگی جز با جهاد به معنی کامل کلمه به دست نمی‌آید. جهاد اوج بندگی و محبوب‌ترین حالت است. آفرینش ابلیس و حزب او مایه انجام این بندگی و متعلقات فراوان و بی‌شمار آن است؛ منافعی دارد که جز خدا آن را نمی‌داند؛ اگر خداوند ابلیس را نمی‌آفرید، بندگی کامل و جهاد با نفس و هوا و شیطان چگونه به دست می‌آمد؟
- یکی از نام‌های خداوند حکیم است و حکمت از صفات اوست. حکمت او اقتضا می‌کند که هر چیزی را در جای خود قرار دهد؛ پس حکمت او مستلزم ایجاد اضداد و متمایز ساختن هر کدام از آنها با مقدمات و صفات و خصوصیات‌شان است.
- حمد و ستايش او در همه جهات كامل است؛ او به خاطر عدل و منع و انتقام و اهانتش ستوده است. همچنان که با فضل و بخشش و اعتلا و اکرامش ستوده است. پس حمد و ثنای تمام و کمال از آنِ خداست و او خود را می‌ستاید و فرشتگان و فرستادگان و اولیای الهی او را ستایش می‌کنند و صحرای محشر نیز همه او را می‌ستایند؛ پس بلندمرتبه است پروردگار جهانیان و حکیم‌ترین داوران.
نظرات