یگانه صاحب:
ایام آخر صفر سالیاد حضور «نبی» و «صدیق» در غار «ثور» در آغاز هجرت از مکه به مدینه است. بار دیگر به سراغ آیهی چهلم سورهی «توبه» میروم تا این حضور را فرا یاد آورم و نکاتی تازه از آن دریابم:
«إلاتنصروه فقد نصره الله إذ أخرجه الذین کفروا ثانیإثنین إذ هما فی الغار إذ یقول لصاحبه لاتحزن إن الله معنا فأنزل سکینته علیه و أیده بجنود لمتروها و جعل کلمة الذین کفروا السفلی و کلمة الله هی العلیا».
با توجه به این که فقط آن دو تن درون غار بودهاند، یکی از آنها «ثانیإثنین» (دوم دو نفر) محسوب میشود و شاعر خوش ذوق ایرانی «عطار نیشابوری» (627- 537هجری)بنا بر این تعبیر قرآنی، «ابوبکر صدیق» را شخصیت دوم دین اسلام میداند:
«خواجــهی اول که اول یار اوست
ثانیإثنین إذ هما فی الغـار اوست
چون تو کـردی ثانیإثنینش قبول
ثانیإثنین او بود بعـــــد رسول»[1]
«إذ یقول لصاحبه» تنها تعبیر قرآنی است که یک یار پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- یعنی ابوبکر صدیق - را «صاحب» پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- معرفی میکند. به عبارت دیگر صحابی بودن ابوبکر صدیق را خدای عزوجل مقرر فرموده است و از این رو است که گفتهاند: «من أنکر صحبة أبیبکر رضی الله عنه فقد کفر لإنکار کلام الله و لیس ذلک لسائر الصحابة[2]: هرکس صحابی بودن ابوبکر را انکار کند، بیگمان کلام خدا را انکار کرده است و سایر صحابه چنین موقعیتی ندارند».
از تعبیر «لاتحزن إن الله معنا» دو نکتهی بسیار مهم استنباط میگردد:
1- آن گاه که موسی (ع) و اصحاب او در میان دریا و لشکریان فرعون گرفتار آمدند، اصحاب او گفتند: «إنا لمدرکون» و موسی (ع) بنابر یقین شخص خودش گفت: «کلا، إن معی ربی سیهدین[3]: خیر، پروردگارم با من است و او حتماً راه نجات را نشانم میدهد». اما در غار ثور پیامبر اسلام -صلّی الله علیه وسلّم- خدای متعال را همراه خود و ابوبکر صدیق میداند: «لاتحزنإن الله معنا: نگران مباش، قطعاً خدا با ما است». در روایت «بخاری» جملهی دیگری نیز از پیامبر -صلّی الله علیه وسلّم- در غار ثور بازگو شده است، که بسیار حائز اهمیت میباشد: «ما ظنک بإثنین الله ثالثهما[4]: ای ابوبکر! در مورد دو نفر که سوم آنها خدا است، چه گمان بردهای؟».
2- تأکید بر معیت و همراهی خداوند با ابوبکر صدیق اقتضا مینماید ببینیم در سایر آیات قرآنی، خدای عزوجل با چه کسانی است؟ ... خداوند با «مؤمنان»، «متقیان»، «محسنان» و «صابران» است:
«أن الله مع المؤمنین» [انفال- 19 ]
«إن الله مع المتقین» [بقره- 154 و توبه- 36 و توبه- 123]
«إن الله مع الذین اتقوا و الذین هم محسنون» [نحل- 128]
«إن الله مع الصابرین» [بقره- 153]
«و الله مع الصابرین» [بقره- 249 و انفال- 66]
با کنار هم نهادن این آیات و آیهی 40 سورهی توبه، میتوانیم با قاطعیت بگوییم: ابوبکر صدیق از شمار «مؤمنان»، «متقیان»، «محسنان» و «صابران» بودهاند و او به شهادتی بزرگتر و مهمتر از آیات قرآنی نیاز ندارد.
«در غار دل با یار غـــــــار یک دم حضوری خوش برآر
خوش باشد آن یاری که او این جا مدامش مسکن است[5]»
منابع:
- تفسیر الکشاف للزمخشری.
- شعراء- 61 و 62
- صحیح البخاری. کتاب التفسیر. قوله عزوجل ثانی إثنین إذ هما فی الغار. ح 4663
پانوشتها:
---------------------------
[1]. منطقالطیر. به اهتمام و تصحیح سید صادق گوهرین. چ 6 ص 24. شرکت انتشارات علمی و فرهنگی سال 1368
[2]. تفسیر الکشاف للزمخشری.
[3]. شعراء- 61 و 62
[4]. صحیح البخاری. کتاب التفسیر. قوله عزوجل ثانی إثنین إذ هما فی الغار. ح 4663
[5]. از شاه نعمتالله ولی (730- 834 هجری قمری)
نظرات