تا قبل از شروع عملیات توفان الاقصی و آغاز یك درگیری ویرانگر در نوار غزه از سوی اسراییل، تمامی اخبار رسانه‌ها و صحبت‌های مقامات غربی روی یك نكته كلیدی معطوف بود؛ جنگ اوكراین، حمایت از كی‌یف و مقابله همه‌جانبه با روسیه. اما از حدود سه هفته پیش تاكنون موضوع اصلی نظام بین‌الملل در طول بیش از یك‌سال و نیم از اوكراین به سمت اسراییل معطوف شده است. در طول این روزها تعداد قابل ملاحظه‌ای از رهبران و مقامات غربی به سرزمین‌های اشغالی سفر كرده و حمایت تام و تمام خود را از اسراییل در جنگ غزه اعلام كرده‌اند؛ روسای جمهوری امریكا و فرانسه، نخست‌وزیر بریتانیا و صدراعظم آلمان ازجمله مهم‌ترین افرادی هستند كه در همین مدت زمان اندك علاوه بر حمایت از اسراییل به شخصه به تل‌آویو سفر كرده‌اند؛ آن‌هم در شرایطی كه افكار عمومی، نهادهای بین‌المللی، سازمان ملل متحد، كشورهای مسلمان و سایر بازیگران جهانی از ابعاد و شدت كشتار غیرنظامیان در غزه از سوی اسراییل ابراز نگرانی كرده و چنین اقداماتی را نیز صراحتا محكوم كرده‌اند.
اوكراین یا اسراییل؟
در این میان بسیاری از كارشناسان معتقدند كه با وقوع جنگ غزه، اولویت غرب و به خصوص ایالات‌متحده از اوكراین به سمت حمایت از اسراییل تغییر پیدا كرده است. از این رو صحبتی كه مطرح می‌شود، این است كه با رها كردن اوكراین، روسیه ضمن تشدید فشار بر این كشور، خواسته‌ها و برنامه‌های خود را راحت‌تر در جنگ پیش خواهد برد. در واقع نگرانی تحلیلگران غربی این است كه بازگشایی جبهه دوم جنگ اوكراین آن‌هم در غزه باعث می‌شود كه روسیه بزرگ‌ترین برنده این وقایع حداقل در كوتاه‌مدت باشد. از طرف دیگر اوضاع و سیاست‌های كشورهای غربی به گونه‌ای طراحی شده كه آنها ناچار به تغییر مقطعی از اوكراین به سمت اسراییل هستند، زیرا رژیم صهیونیستی از مهم‌ترین متحدان غرب و به خصوص امریكا در منطقه محسوب شده و همواره نیز به واسطه نفوذی كه در ساختار سیاسی كشورهای غربی دارد، توانسته حمایت همه‌جانبه آنها را به خود جلب كند.
در چنین شرایطی هر چند كه اخیرا وزیر خزانه‌داری امریكا اعلام كرده كه كشورش قادر است به صورت همزمان در دو جنگ حامی اوكراین و اسراییل باشد، اما شواهد نشان می‌دهد كه ایالات‌متحده در هجده روز اخیر ضمن اعزام ناوگان بزرگ نظامی به مدیترانه شرقی، كمك‌های اطلاعاتی، لجستیكی و تسلیحاتی زیادی را نیز به اسراییل ارایه داده است. حتی اخبار منتشر شده حاكی از آن است كه در بودجه اضطرای كه دولت بایدن قصد دارد به كنگره ارایه كند، كمكی بالغ بر 14 میلیارد دلار برای اسراییل درنظر گرفته شده است.
البته در این بودجه رقم هنگفت بیش از 60 میلیارد دلار اضافی نیز برای اوكراین گنجانده شده، اما مساله مهم این است كه در نبود رییس كنگره و درحالی كه دولت امریكا مجددا در آستانه تعطیلی قرار دارد، جمهوری‌خواهان به شدت با كمك مالی بیشتر به اوكراین مخالف هستند. آنها پیش از شروع جنگ غزه نیز مخالفت‌های آشكار خود را از این كمك‌ها اعلام كرده و حتی برخی قانونگذاران جمهوری‌خواه به صراحت گفته‌اند به دلیل سیستم فاسد در اوكراین، چنین اقداماتی دست كردن در جیب مالیات‌دهندگان امریكایی است و آنها به هیچ عنوان اجازه چنین كاری را نخواهند داد. در همین راستاست كه حالا و با توجه به تحولات غزه، موضوع مخالفت‌ها با كمك‌های مالی و نظامی بیشتر به اوكراین پیچیده‌تر نیز شده است، چراكه اكنون مخالفان بایدن و جمهوری‌خواهان در آستانه یك‌سال مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری امریكا اهرم فشار مناسبی برای جلوگیری از این كمك‌ها دراختیار داشته و سعی می‌كنند رژیم صهیونیستی را در اولویت اول حمایت‌های امریكا برای افكار عمومی و حامیان تل‌آویو جا بزنند.
ابهامات در اروپا
از طرف دیگر دولت‌های اروپایی و كشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز كه در خط اول جنگ اوكراین قرار دارند و حمله روسیه به این كشور معادلات ژئوپلیتیكی آنها را به خطر انداخته دچار نوعی سردرگمی اساسی هستند، زیرا از یكسو دامنه اختلافات در اتحادیه اروپا تشدید شده و اكنون كشورهایی نظیر مجارستان و لهستان عملا ضمن مخالفت با تصویب بودجه‌های بیشتر برای كمك به اوكراین نزدیكی خود به مسكو را حفظ كرده‌اند. ازسوی دیگر صدای انتقادات از ارایه كمك‌های تسلیحاتی و نظامی به اوكراین هر چند در اروپا كمتر از امریكا به گوش می‌رسد، اما موضوعاتی نظیر پیوستن كی‌یف به ناتو و نیز عضویت آن در اتحادیه اروپا ازجمله موارد اختلافی و تنش‌زا میان اوكراین و كشورهای اروپایی محسوب می‌شود.
به همین خاطر است كه برخی ناظران معتقدند در سایه دوراهی امریكا و اروپا درقبال جنگ غزه و جنگ اوكراین به‌طور قطع روسیه حداقل در كوتاه‌مدت از این درگیری غرب منتفع خواهد شد، زیرا درخواست‌های اسراییل از امریكا برای ارسال كمك‌های نظامی بیشتر، تمركز حمایت تسلیحاتی بر اوكراین را كاهش داده و ازسوی دیگر بالا رفتن قیمت نفت به نفع اقتصاد تحریم شده روسیه عمل می‌كند.
البته در این میان امریكا و اروپا چندین بار موضوع تحت‌الشعاع قرار گرفتن حمایت از اوكراین را به واسطه جنگ غزه رد كرده‌اند. با این حال دو منبع مطلع اخیرا در مصاحبه‌ای كه با مجله بین‌المللی فرانت‌لاین هند داشته‌اند روی نفع روسیه از جنگ غزه و منحرف شدن تمركز اروپا و امریكا از اوكراین تاكید كرده‌اند. طبق گزارشی كه این مجله منتشر كرده، سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه دو روز بعد از عملیات توفان الاقصی در حاشیه نشستش با دبیركل اتحادیه عرب تاكید كرده بود كه اگر تمركز ایالات‌متحده از اوكراین به دلیل وقوع جنگ غزه منحرف شده و این موضوع سبب كاهش ارسال تجهیزات به كی‌یف شود، اهداف روسیه در جنگ اوكراین سریع‌تر محقق خواهد شد.
البته در این میان برخی كارشناسان معتقدند كه همپوشانی خاصی میان درخواست‌های اسراییل از غرب و نیز تداوم حمایت‌های تسلیحاتی از اوكراین وجود ندارد؛ زیرا منابع و ذخیره سلاح رژیم صهیونیستی با اوكراین متفاوت است. اما موضوع مهم این است كه اگر اسراییلی‌ها قصد حمله زمینی به غزه را داشته باشند، آنگاه معادلات به واسطه شدت و گسترش دامنه جنگ تغییر خواهد كرد. شاید به همین دلیل هم باشد كه گفته می‌شود امریكایی‌ها تاكنون تلاش كرده‌اند مقامات صهیونیستی را از حمله زمینی به نوار غزه منصرف كنند. در همین رابطه مارك كانسیان، سرهنگ سابق تفنگداران دریایی ایالات‌متحده كه اكنون مشاور مركز تحقیقات استراتژیك و بین‌المللی است در گفت‌وگو با فرانت‌لاین توضیح می‌دهد: اگر اسراییل حمله زمینی به غزه را آغاز كند، قاعدتا منابع لازم را برای یك جنگ بلندمدت دراختیار نخواهد داشت. از این رو تحلیلگران معتقدند كه در صورت بروز چنین وضعیتی معادلات فرق كرده و به‌طور قطع غرب و امریكا برای ارایه كمك‌های همزمان به اوكراین و اسراییل دچار چالش خواهند شد. در همین رابطه شاهد بودیم كه چند روز قبل برونون مادوكس، مدیر اندیشكده چتم هاوس امریكا در مصاحبه با تلویزیون بلومبرگ تصریح كرد: در مقام قیاس، به‌طور قطع امریكا میان اسراییل و اوكراین، رژیم صهیونیستی را انتخاب خواهد كرد. به همین دلیل است كه می‌توانم به راحتی علت و دلایل ناراحتی و نگرانی ولودمیر زلنسكی، رییس‌جمهوری اوكراین را درك كنم. او تاكنون تمام تلاش خود را برای جلب‌‌توجه و كمك امریكا به كار گرفته، اما حالا می‌بینیم كه طرح كمك‌های مالی دولت بایدن به اوكراین از سوی كنگره با مخالفت روبه‌رو می‌شود.
این مساله از آنجا اهمیت دارد كه چند روز قبل شاهد بودیم ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه در نشست سالانه والدای در سوچی تصریح كرده بود كه حمایت و كمك‌های امریكا و اروپا كه اوكراین را سرپا نگه داشته و به محض توقف این كمك‌های مالی و تسلیحاتی آنها یك هفته بیشتر دوام نخواهند آورد.
ازسوی دیگر افزایش قیمت نفت به واسطه تشدید جنگ در غزه نیز به كمك روسیه خواهد آمد. در این رابطه ماری دیلی، پژوهشگر اندیشكده رند معتقد است: افزایش قیمت نفت علاوه بر اینكه به اقتصاد جنگی روسیه كمك می‌كند، بلكه می‌تواند موضوع كسری بودجه دولت را نیز پوشش دهد؛ امری كه به‌طور قطع یك مزیت مهم برای روس‌ها به شمار می‌رود.
دام بزرگ دیپلماتیك امریكا
در همین رابطه اخیرا خبرگزاری فرانسه در گزارشی به قلم دو تن از تحلیلگران خود به تلاش روسیه و چین برای بهره‌برداری از بحران جاری در خاورمیانه به منظور تغییر موازنه در معادلات جهانی به نفع خود پرداخته است.
به گزارش یورونیوز در این مطلب آمده است كه ایالات‌متحده در راس یك ائتلاف بین‌المللی گسترده در دفاع از كی‌یف، به دنبال منزوی كردن مسكو و تا حدی پكن بوده، اما جنگ غزه دامی بزرگ در خلاف این مسیر پیش روی دیپلماسی امریكایی پهن كرده است.
تحلیلگران خبرگزاری فرانسه معتقدند كه ایالات‌متحده با دفاع بی‌قید و شرط از رژیم صهیونیستی در جنگ با حماس خطر از دست دادن حمایت‌ها در جهان عرب را پذیرفته و این رویكرد كه با كاهش نفوذ پیشین امریكا در این كشورها همراه است كاملا در راستای منافع روسیه و به ویژه چین ارزیابی می‌شود. اجماع غیرممكن در شورای امنیت سازمان ملل بر سر آتش‌بس در غزه در این گزارش به عنوان نمونه‌ای از مشكلات پیش روی راهبرد دیپلماتیك تازه امریكا قلمداد شده است.
گفتنی است ایالات‌متحده هفته گذشته پیش‌نویس قطعنامه ارایه شده توسط برزیل با محوریت آتش‌بس بشردوستانه در غزه را به بهانه عدم صراحت در اشاره به حق رژیم اشغالگر قدس برای دفاع از خود وتو كرد. واشنگتن پس از آن پیش‌نویس قطعنامه‌ای را به شورای امنیت ارایه كرد كه در آن بر حق همه كشورها در دفاع از خود تاكید شده است.
وزیر امور خارجه امریكا كه كشورش زیر فشار مضاعف درخواست‌های مكرر برای موافقت با آتش‌بس قرار گرفته در نهایت روز سه‌شنبه در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد از چراغ سبز كشورش تنها با یك وقفه بشردوستانه و نه با آتش‌بس برای تسهیل در روند كمك‌رسانی به غیرنظامیان در غزه خبر داد. این درحالی است كه در طول روزهای اخیر به واسطه حملات گسترده ارتش صهیونیستی به نوار غزه بیش از 6500 نفر كه بخش قابل ملاحظه‌ای از آنها را زنان و كودكان تشكیل می‌دهند، شهید شده‌اند.
در گزارش فرانس‌پرس آمده است كه روسیه رویكرد خاورمیانه‌ای ایالات‌متحده و به ویژه حمایت بی‌قید و شرط این كشور از اسراییل را به چالش كشیده و در موضعی آشكار كه احیانا نوعی تلاش برای جلب توجه جهان عرب قلمداد می‌شود، امریكا را به تشدید درگیری از طریق تقویت حضور نظامی در خاورمیانه متهم كرده است؛ حال آنكه چین نیز وتوی قطعنامه‌های پیشنهادی برای آتش‌بس توسط امریكا را محكوم كرد.
مقامات ایالات‌متحده اما سرزنش‌های چین و روسیه را كم اهمیت می‌دانند و تردید دارند كه مسكو و پكن به تلاش‌های دیپلماتیك گسترده در این زمینه همانند آنچه آنتونی بلینكن اخیرا در سفر به كشورهای منطقه انجام داد، مبادرت ورزند. به اعتقاد نویسنده گزارش، ایالات‌متحده از نظر تاریخی همیشه در حمایت از اسراییل نسبتا منزوی بوده است، حتی اگر بپذیریم كه در حال حاضر، متحدان اروپایی واشنگتن عمدتا به رویكرد جو بایدن، رییس‌جمهوری امریكا در حمایت «تزلزل‌ناپذیر» از اسراییل بپیوندند.
جو بایدن در ابتدای دوره ریاست‌جمهوری خود، پیچیدگی‌های بحران خاورمیانه را نادیده گرفت و چین را بزرگ‌ترین چالش برای كشورش در درازمدت قلمداد كرد.
در این رابطه لزلی وینجاموری، مدیر برنامه ایالات‌متحده در اندیشكده روابط خارجی چتم هاوس مستقر در لندن با اشاره به منطقه خاورمیانه می‌گوید: «این منطقه‌ای نیست كه ایالات‌متحده بخواهد ردپایی قوی در آن به‌جا بگذارد و فعالانه با آن تعامل داشته باشد؛ حال آنكه جو بایدن در عین حال عمیقا به اسراییل متعهد است.» به اعتقاد این تحلیلگر اندیشكده چتم هاوس، چین بسیار تمایل دارد كه توجه ایالات‌متحده را از نگرانی اصلی استراتژیك خود منحرف كند.
همچنین یوجین رومر، مدیر برنامه روسیه در بنیاد كارنگی برای صلح بین‌المللی می‌گوید: هیچ كس انتظار ندارد روسیه چه در موضوع آتش‌بس، چه به جهت ایفای نقش برای آزادی اسیران به نتیجه برسد. از سال ۲۰۲۲ همه چیز حول محور اوكراین می‌گردد، بنابراین وقتی این حادثه روی داد، هدیه‌ای برای پوتین بود، زیرا ناگهان توجه‌ها به سوی دیگری منحرف شد.
علاوه بر این در مورد چین و ایالات‌متحده نیز باید گفت كه هر دو كشور به دنبال بهره‌برداری دیپلماتیك از این بحران هستند و انتظار می‌رود این موضوع محور گفت‌وگوهای آتی آنتونی بلینكن و وانگ یی، وزیر امور خارجه چین باشد كه قرار است پایان این هفته به ایالات‌متحده سفر كند. ایالات‌متحده به ویژه چین را تحت فشار قرار داده است تا در این میان از نفوذ خود بر ایران برای مدیریت تنش‌های جاری استفاده كند. پكن اما بدون آنكه حمله حماس را به صراحت محكوم كند، فرستاده‌ای را راهی منطقه كرد تا حمایت تاریخی چین از آرمان فلسطین را یادآوری كند.
به همین دلیل جاناتان فولتون، تحلیلگر اندیشكده شورای آتلانتیك معتقد است: پكن احتمالا به امید جلب حمایت جهان عرب، مناقشه كنونی را فرصتی مناسب برای امتیاز گرفتن از ایالات‌متحده می‌داند و به گفته این تحلیلگر، منافع اصلی پكن در خاورمیانه همچنان اقتصادی است و دومین اقتصاد بزرگ جهان به شدت به واردات نفت وابسته است. در نتیجه بدیهی است كه برای چین بهتر است ایالات‌متحده درگیر بحران جاری در خاورمیانه و خلیج‌فارس باشد.
نظرات