پژوهشی در باب رابطه اسلام و سیاست در تاریخ امپراتوری عثمانی و دو دوره از تاریخ ایران. كتاب «فقیه و سلطان: دیالكتیك دین و سیاست در تجربه تاریخی عثمانی و صفویه - قاجاریه»، با عنوان اصلی «الفقیه و السلطان: جدلیه الدین و السیاسه فی تجربتین تاریخیتین العثمانیه و الصفویه- القاجاریه»، كتابی است كه در آن رابطه دین و سیاست در مقاطعی از تاریخ سرزمین‌های اسلامی و با تمركز بر سه حكومت عثمانی، صفویه و قاجاریه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. وجیه كوثرانی در كتاب «فقیه و سلطان» با رویكردی مبتنی بر تاریخ انتقادی و از زاویه‌ای متفاوت با زوایای معمول، به موضوع رابطه دین و سیاست در دوره‌هایی از تاریخ سرزمین‌های اسلامی پرداخته و این رابطه را در چشم‌اندازی تاریخی مورد بررسی قرار داده است. متن اصلی كتاب «فقیه و سلطان» اولین‌بار در سال 1989 منتشر شده است. اصلِ پژوهش وجیه كوثرانی در كتاب «فقیه و سلطان»، مربوط به رابطه دین و سیاست در حكومت‌های عثمانی، صفویه و قاجاریه است. اما در فصل نخست این كتاب، با هدف ارایه پیش‌زمینه‌ای تاریخی از موضوع بحث، به دوره‌های پیش از تشكیل پادشاهی‌های صفوی، عثمانی و قاجار نیز پرداخته شده و رابطه دین و سیاست در این دوره‌ها نیز مورد بررسی‌ای اجمالی قرار گرفته تا خواننده با پیش‌زمینه‌ای تاریخی از موضوع، وارد بحث اصلی كتاب شود. یكی از موضوعات اصلی كتاب «فقیه و سلطان» بررسی تاریخی چند و چونِ استفاده ابزاری از دین در طول تاریخ سرزمین‌های اسلامی، از خلال بررسی تاریخی رابطه دین و سیاست در دوره‌های مورد بحث در كتاب است. كوثرانی در كتاب «فقیه و سلطان» رابطه دین و سیاست را با رویكردی تاریخ‌محور و باتوجه به بافت و زمینه تاریخی دوره‌هایی از تاریخ سرزمین‌های اسلامی كه در این كتاب به آنها می‌پردازد، مورد بررسی و تحلیل قرار می‌دهد. او رویكردی نقادانه را در بررسی و تحلیل خود به كار می‌برد و ما را به این موضوع توجه می‌دهد كه در دوره‌های پادشاهی صفوی و قاجار در ایران و امپراتوری عثمانی در تركیه، چه نوع رابطه‌ای میان فقها و سلاطین برقرار بوده و آنها چطور باهم تعامل داشته‌اند و دین چگونه به سود قدرت سیاسی مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفته و به منافع حكومت تقلیل می‌یافته است. كتاب «فقیه و سلطان» از منظری نقادانه و موشكافانه و با محوریت رابطه دین و سیاست، به دوره‌هایی از تاریخ ایران و عثمانی نور می‌تاباند تا رابطه میان اسلام و سیاست در عصر حاضر را نیز در پرتو بررسی این رابطه در دوره‌های مورد بحث در كتاب، قابل درك سازد. كتاب «فقیه و سلطان» از مقدمه وجیه كوثرانی بر ترجمه فارسی این كتاب، دیباچه‌های او بر چاپ‌های اول تا چهارم متن اصلی كتاب، چهار فصل و یك موخره تشكیل شده است. فصل‌های چهارگانه كتاب «فقیه و سلطان» عبارتند از: «گذری تاریخی به دوران پیشاعثمانی و صفویه»، «برآمدن عثمانی و صفویه و نزاع آنها»، «نهادهای دینی و هیات حاكمه سلطانی در دولت عثمانی» و «نهاد دینی و علما در دوره‌های صفویه و قاجاریه.» آل‌بویه و فقیهان امامیه، سلجوقیان و نظام‌الملك و غزالی، ماهیت نزاع صفوی- عثمانی، مدیریت محلی- دینی عثمانی و جایگاه فقیه مستقل، اصلاحگرایی اسلامی و سال‌های پایانی امپراتوری عثمانی، ایران و اسلام و تشیع، دولت قاجاریه و علما و تشیع و نمونه‌هایی از فقیهان دولت صفویه از جمله موضوعات و مباحثی هستند كه در كتاب «فقیه و سلطان» به آنها پرداخته شده است.
درباره وجیه كوثرانی
نویسنده كتاب «فقیه و سلطان»
وجیه كوثرانی، متولد 1941، مورخ لبنانی است. او دارای لیسانس تاریخ از دانشگاه لبنان، فوق لیسانس تاریخ از دانشگاه بروكسل و دكترای تاریخ از دانشگاه سوربن است.
كوثرانی زمانی، بین سال‌های 2005 - 1975، استاد دانشگاه لبنان بوده است. او همچنین سردبیری مجله «منبر الحوار» بیروت و مدیریت مطالعات و پژوهش‌های مركز دراسات الوحده العربیه را در كارنامه كاری خود دارد و هم‌اكنون مدیر علمی مركز عربی مطالعات و پژوهش‌های سیاسی دوحه قطر است. پژوهش‌های كوثرانی عمدتا بر تاریخ اندیشه و تاریخ سیاسی- اجتماعی اسلام و مسلمانان متمركز است. از آثار وجیه كوثرانی می‌توان به كتاب‌های «دشواره دولت، فرقه‌گرایی و مساله روش‌شناسی در پژوهش‌های تاریخی لبنان»، «قدرت، جامعه و كنش سیاسی»، «در كشاكش اصلاحگرایی فقهی شیعه و ولایت فقیه»، «دولت و خلافت در گفتمان عربی در ابتدای كمالیسم در تركیه» و «مساله خیزش عربی: بحرانِ گذار از جامعه سلطانی به جامعه ملی» اشاره كرد.
درباره ترجمه فارسی كتاب «فقیه و سلطان»
كتاب «فقیه و سلطان: دیالكتیك دین و سیاست در تجربه تاریخی عثمانی و صفویه - قاجاریه» با ترجمه و مقدمه یاسین عبدی در بنگاه ترجمه و نشر كتاب پارسه منتشر شده است. یاسین عبدی، متولد 1363، مترجم ایرانی است. از دیگر ترجمه‌های او می‌توان به كتاب‌های «تاریخ اندیشه سیاسی در اسلام: جستارهایی در باب سه‌گانه اصالت، مدنیت و عقلانیت سیاسی»، «كیمیا دختر مولانا» و «باكره سنجار» اشاره كرد. «فقیه و سلطان» نوشته وجیه سلطانی با ترجمه یاسین عبدی توسط انتشارات كتاب پارسه به تازگی منتشر شده و در دسترس علاقه‌مندان به مطالعات اندیشه سیاسی در اسلام معاصر دارد.
نظرات