همه‌ی ما خواستار تغییر در جهان هستیم، اما این خواست و آرزوی زیبا بستگی به این دارد که ما تاچه اندازه قادر به ایجاد تغییر در خود هستیم. عاقلانە نیست که ما از دیگران بخواهیم تغییر کنند و اصلاح شوند در حالی که خود از تغییر کاملاً عاجز و درمانده باشیم.
یکی از دانشمندان می‌فرماید: میدان اول کارزار ایجاد تغییر و دگرگونی در نفس خودتان است، اگر توانستید بر خودتان فایق آیید پیروزی بر دیگران برایتان آسان‌تر و مقدور‌تر می‌شود و اگر در تغییر نفس خود شکست خوردید، نمی‌توانید در مقابل دیگران پیروز شوید.
موضوع پیش رو برنامه‌ای عملی است به تعداد روزهای ماه مبارک رمضان جهت پاک شدن از صفات وعادات ناپسند و مذموم و آراسته شدن به آداب و خصلت‌های برجسته و بزرگ‌منشانه، همچنین پند و اندرزی است که شما را بر تغییر نفس یاری می‌دهد.
پاک شدن از /آراسته شدن به:
۱- عادت-عبادت؛ عادت‌ها را با نیت به عبادت تبدیل کنیم. (إنما الأعمال بالنیات)
ارزش کردار و اعمال بستگی به نیت دارد.
«لا عمل -أی بأجر- إلا بنیة = هیچ عملی بدون نیت پاداشی در پی نخواهد داشت.»
۲ - ریا و شهرت پرستی - اخلاص برای خدا (وَمَآ أُمِرُواْ إِلاَّ لِیَعْبُدُواْ اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَآءَ) بیّنه: ۵ در حالی که جز این بدیشان دستور داده نشده است که مخلصانه و حق‌گرایانه، خدای را بپرستند و تنها شریعت او را آئین خود بدانند، و نماز را چنانکه باید بخوانند، و زکات را به تمام و کمال بپردازند. آئین راستین و ارزشمند این است و بس.
۳ - اسراف در خوردن و آشامیدن - می‌انەروی در خوردن وآشامیدن (وکُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ) الأعراف: ۳۱ و بخورید و بنوشید ولی اسراف و زیاده‌روی نکنید.
ما ملأ ابن آدم وعاء شراً من بطنه؛ انسان هیچ ظرفی بد‌تر از شکمش را پر نکرده است.
۴ - سخنان پوچ و بی‌معنا - سخنان زیبا. الکلمة الطیبة صدقة = سخن زیبا ونیک صدقه محسوب می‌شود.
۵ - زیادەروی در خشمگین شدن به خاطر خویش - می‌انەروی در خشمگین شدن و آنهم فقط به خاطر خدا. کان لا یغضب لنفسه قط، فإذا انتهکت حرمات الله غضب؛ پیامبر- صلّی الله علیە وسلّم- هرگز به خاطر خویش خشمگین نمی‌شد وهرگاه حریم خداوند زیر پا گذاشته می‌شد، خشمگین می‌شد.
۶ - خصومت و کینەتوزی - عفو و بخشش و تسامح. وَلَمَنْ صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ؛ کسی که در برابر ظلم دیگران شکیبایی کند و زمام اختیار را از دست ندهد، و با وجود قدرت، از ستمگر درگذرد، ولی بداند که این عمل سبب گستاخی ظالم نمی‌گردد، این کار او از زمره‌ی کارهایی است که باید بر آن عزم را جزم کرد و بر آن ماندگار شد.
۷ - نومیدی و تنبلی – امید، کار و تلاش. (فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا) شرح: ۵ و۶، چرا که همراه با سختی و دشواری، آسایش و آسودگی است. مسلّماً با سختی و دشواری، آسایش و آسودگی است.
* لا تلعن الظلام، أضئ شمعة= بر تاریکی نفرین مکن، بلکه شمعی را برافروز.
۸ - انکار نعمت‌های خداوند - شکر و یاد نعمت‌های او: (لَئِن شَکَرْتُمْ لأَزِیدَنَّکُمْ وَلَئِن کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ) ابراهیم: ۷، اگر از نعمت‌های خدادادی، به وسیلەی ثبات بر ایمان و تلاش در عبادت سپاسگزاری کردید، هر آینه نعمت‌های خود را برایتان افزایش می‌دهم، و اگر کافر و ناسپاس شدید شما را به عذاب دردناکی گرفتار می‌سازم و بدانید که بی‌گمان عذاب من، بسیار سخت است.
۹ - فحشا و زنا - پاکدامنی و عفت. (لو کنت حراً من سلالة طاهر ما کنت هتاکا لحرمة مسلم)؛ اگر آزادمرد باشی و از نسل پاکیزه‌ای باشی، هرگز آبرو و حیثیت مسلمانی را زیر پا نمی‌گذاری.
۱۰ - غرق شدن در گناه و معصیت - توبه و انابه و بازگشت به سوی خداوند. (غَافِرِالذَّنبِ وَقَابِلِ التَّوْبِ شَدِیدِ الْعِقَابِ ذِی الطَّوْلِ لاَ إِلَـهَ إِلاَّ هُوَ إِلَیْهِ الْمَصِیرُ) غافر: ۳؛ یزدانی که بخشندەی گناه، پذیرندەی توبه، دارای عذاب سخت، و صاحب اِنعام و احسان است. هیچ معبود بەحقی جز او وجود ندارد. بازگشت به سوی او است.
١۱ - پرخوابی – بیداری، خشوع و شب زندەداری. شرف المؤمن قیام اللیل؛ افتخار مؤمن در شب زندەداری است.
لا یقوم اللیلَ إلا مَن له عزم وجدُّ: تنها کسی شب زندەداری می‌کند که دارای اراده و جدیت باشد.
۱۲ - بخل و خست - بخشش و عطا. (وَمَآ أَنفَقْتُمْ مِّن شَیْءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ وَهُوَ خَیْرُ الرَّازِقِینَ) سبأ: ۳۹؛ و هرچه را در راه خدا ببخشید و صرف کنید، خدا جای آن را پر می‌کند، و او بهترین روزی دهندگان است.
*أنفق بلالا ولا تخشى من ذی العرش إقلالا؛ بدون ممانعت انفاق و بخشش کن از کاستن روزی به سبب بخشش نگران مباش.
۱۳- ذلت، پستی و فرومایگی – عزت، کرامت و مردانگی. من أعطى الذلة من نفسه طائعا غیر مکره فلیس منا؛ هر کسی به خواهش خود و بدون اجبار خود را خوار سازد، از ما نیست.
*أحب الرجل إذا سیم خطة خسف أن یقول بملأ فیه: لا؛ مردی را دوست دارم که اگر خواستند او را فرومایه و پست کنند، بانگ برآرد که ذلت را نمی‌پذیرم.
۱۴- خودپرستی و گوشەگیری - دگرخواهی، جوانمردی و می‌ا نەروی. المروءات النادرة فی الأثواب الطاهرة؛ جوانمردهای کمیاب در لباسهای پاک قرار دارند.
۱۵- فراموشی مرگ، قبر، حشر، ترازوی قیامت، صراط و آتش جهنم – مرگ‌اندیشی، یاد قبر، حشر، ترازوی قیامت، صراط و آمادگی برای رفتن به بهشت: (کُلُّ نَفْسٍ ذَآئِقَةُ الْمَوْتِ وَإِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَکُمْ یَوْمَ الْقِیَامَةِ فَمَن زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ وَما الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلاَّ مَتَاعُ الْغُرُورِ) آل عمران: ۱۸۵؛ هر کسی طعم مرگ را می‌چشد، و بی‌گمان به شما پاداش خودتان به تمام و کمال در روز رستاخیز داده می‌شود. و هرکس از آتش دوزخ به دور گردد و به بهشت برده شود، واقعاً سعادت را فراچنگ آورده و نجات پیدا کرده است. و زندگی دنیا چیزی جز کالای فریب نیست.
۱۶- غفلت از ذکر و شکر خدا – ذکر و یاد خدا در طول شبانەروز: (یأَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ اذْکُرُواْ اللَّهَ ذِکْراً کَثِیراً، وَسَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَأَصِیلا) احزاب: ۴۱ و ۴۲؛ای مؤمنان! بسیار خدای را یاد کنید و هرگز او را فراموش ننمایید و بامدادان و شامگاهان و در همه وقت و آن، به تسبیح و تقدیس او بپردازید.
* لا یزال لسانک رطباً بذکر الله؛ با زبان همیشه مشغول ذکر و تسبیح خداوند باش
۱۷- کور کورانه قرآن خواندن - فهم و نظم در تلاوت اجزای قرآن از اول تا آخر. (وَأُمِرْتُ أَنْ أَکُونَ مِنَ الْمُسْلِمِین.... وَأَنْ أَتْلُوَ الْقُرْآنَ) نمل: ۹۱ و۹۲؛ به من دستور داده شده است که تنها و تنها خداوند این شهر مقدّس مکّه نام را بپرستم. آن خداوندی که چنین شهری را حرمت بخشیده است و آن را حرم امن و امان ساخته است، و حرام فرموده است که با کشتن انسانی یا ظلم به کسی، و یا با ذبح حیوان و جانور پناهنده بدان، و یا اینکه با کندن درخت و گیاه آن بدان اهانت گردد. امّا تصوّر نشود که فقط این سرزمین ملک خدا است، بلکه در عالم هستی همه چیز از آن او است. و به من فرمان داده شده است که از زمرەی تسلیم شدگان باشم و همچون سایر مخلصان در برابر او کرنش ببرم و بس. و به من فرمان داده شده است که قرآن را بخوانم و آن را بررسی و وارسی کرده و خود بفهمم و به دیگران تفهیم نمایم، و در همەی کارهای زندگی برنامەی خویشتن گردانم. پس هر کس در پرتو آن راهیاب شود برای خیر و صلاح و سعادت دنیوی و اخروی خود راهیاب شده است، و هر کس از قرآن دوری کند و در نتیجه گمراه گردد، سزای خود را می‌بیند. و بگو: من فقط از زمرەی بیم‌دهندگانم و یکی از پیغمبران خدا بوده و وظیفەی ما رساندن فرمان یزدان است و حساب و کتاب بر خدای منّان.
۱۸- پرسەزدن در کوچە و خیابان - خلوت با خدا در مساجد: (تکفل الله لمن کان المسجد بیته بالروح والریحان والجواز على الصراط یوم القیامة)؛ خداوند کسانی را که وقت بسیاری را در مسجد می‌مانند و آن را خانه و خلوتگاه خود کرده‌اند، ضمانت نموده که در آخرت سر حال و در میان گل و گلزار و گیاهان خوشبو خواهند بود و از صراط به آسانی گذر خواهند کرد.
۱۹- دست نیاز به طرف مردم دراز کردن – دعا و طلب حاجت از خداوند: (الدعاء مخ العبادة)؛ دعا مغز عبادت است.
الله یغضب إن ترکت سؤاله وبنى آدم حین یسأل یغضب؛ خداوند خشمگین است از کسی که از او طلب حاجت نمی‌کند در حالی که انسان اگر چیزی از او طلب شود ناراحت می‌شود.
* استغن عما فی ید الناس یحبک الناس؛ خود را از مال مردم بی‌نیاز بدان نزد آنان محبوب می‌شوی.
۲۰- منفی بافی و منفی‌اندیشی – مثبت‌اندیشی در انجام کار نیک و سود رساندن به دیگران
إذا القوم قالوا من فتى خلت أننی عنیت فلم أکسل ولم أتبلدِ. اگر مردم از جوانمردی سخن به میان آوردند، یقین دارم منظورشان من است پس سستی نمی‌کنم و خود را به نادانی و حماقت نمی‌زنم.
۲۱- دروغ گویی - صداقت و راستگویی
* أیکون المؤمن کذابا قال: لا؛ از پیامبر پرسیدند: آیا مؤمن دروغ می‌گوید؟ فرمود: خیر.
ولا یزال الرجل یصدق ویتحرى الصدق حتى یکتب عند الله صدیقا؛ انسان همواره در پی صدق و راستگویی است تا نزد خداوند به صدیق و راستگو حساب می‌شود.
۲۲- گستاخی و روداری - شرم و حیا. إن لکل دین خلقا، وخلق الإسلام الحیاء؛ هر دینی اخلاق ویژه و برجسته‌ای دارد، اخلاق برجستەی اسلام نیز شرم و حیاست.
* الحیاء لا یأتی إلا بخیر = حیا و شرم جز خیر و نیکی در پی نخواهد داشت.
۲۳- پیمان‌شکنی - وفا به عهد و پیمان
(أَوْفُواْ بِالْعُقُودِ) مائده: ۱؛ به پیمان‌ها و قرارداد‌ها وفا کنید، اعمّ از عقد‌ها و عهدهای مشروع انسان با انسان، یا انسان با خدا.
* أوفوا إذا وعدتم؛ هرگاه وعده‌ای دادید به آن وفا کنید.
۲۴- رفاەطلبی و عیاشی - ریاضت و عادت گرفتن به زندگی سخت برای رویارویی با مشکلات زندگی: (وَإِذَآ أَرَدْنَآ أَن نُّهْلِکَ قَرْیَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِیهَا فَفَسَقُواْ فِیهَا فَحَقَّ عَلَیْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِیراً) إسراء: ۱۶؛ هرگاه بخواهیم شهر و دیاری را نابود گردانیم، افراد دارا و خوشگذران و شهوتران آنجا را سردار و چیره می‌گردانیم، و آنان در آن شهر و دیار به فسق و فجور می‌پردازند و به مخالفت با دستورات الهی برمی‌خیزند، پس فرمان وقوع عذاب بر آنجا واجب و قطعی می‌گردد و آن‌گاه آن مکان را سخت درهم می‌کوبیم و ساکنانش را هلاک می‌گردانیم.
* اخشوشنوا فإن النعمة لا تدوم؛ به زندگی سخت عادت گیرید زیرا نعمت‌ها پایدار نیستند.
۲۵- قطع ارتباط با خویشاوندان - به جا آوردن صلەی رحم. (صلة الأرحام تزید فی الرزق وتطیل العمر)؛ انجام صلەی رحم، سبب ازدیاد روزی و طول عمر می‌شود.
* من وصل‌ها وصله الله تعالى؛ هر کس صلەی رحم را به جا آورد، مورد رحم و مهربانی خداوند، قرار می‌گیرد.
۲۶ - اخمویی و ترش‌رویی با خانواده و دوستان - لبخند زدن و شاد کردن خانواده و دوستان: (وتبسمک فی وجه أخیک صدقة)؛ لبخند زدنت، به روی برادرت صدقه محسوب می‌شود.
الابتسامة دواء وشفاء؛ لبخند زدن درمان درد‌ها و شفای بیماری‌هاست.
۲۷-بی‌ثباتی و عدم استقامت - پایداری و منظم بودن. (إنما الصبر عند الصدمة الأولى)؛ صبرکردن به هنگام مصیبت در لحظەی اول آن، ارزشمند است.
(وما أوتی عبدٌ عطاء خیرا وأوسع من الصبر)؛ صبر و بردباری بهترین و گسترده‌ترین عطا و بخششی است که به انسان داده شده است.
لأستسهلن الصعب أو أدرک المنى فما انقادت الآمال إلا لصابر؛ مشکلات و سختی‌ها را سهل و ساده می‌پندارم و در تسهیل آن‌ها تلاش و جدیت بەخرج می‌دهم، تا به خواست و آرزو‌هایم می‌رسم، زیرا خواست‌ها جز به صبر و پایداری در مقابل مشکلات محقق نمی‌شوند.
۲۸-سهل‌انگاری و کم‌کاری - دقت و محکم‌کاری
(إن الله یحب إذا عمل أحدکم عملا أن یتقنه وفی روایة أن یتمه)؛ خداوند زمانی از کار شما راضی و خشنود می‌شود که آن را به طور احسن انجام دهید و در روایتی آمده است که: آن را به اتمام برسانید.
۲۹- ظلم و تجاوز - عدالت و احسان: (وَلاَ یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلاَّ تَعْدِلُواْ اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى) مائدە: ۸؛ و دشمنانگی قومی شما را بر آن ندارد که با ایشان دادگری نکنید دادگری کنید که دادگری به ویژه با دشمنان به پرهیزگاری نزدیک‌تر و کوتاه‌ترین راه به تقوا و بهترین وسیله برای دوری از خشم خداست.
(اتقوا الظلم فإن الظلم ظلمات یوم القیامة)؛ از ظلم و بی‌عدالتی بپرهیزید زیرا ظلم باعث گرفتار شدن به تاریکی‌های روز قیامت است.
۳۰- تقلید و پیروی از فرمان غیر خداوند - اجتهاد و نوآوری همراه با پایبندی به برنامەی خداوند: (وَتِلْکَ الأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ وَمَا یَعْقِلُهَآ إِلاَّ الْعَالِمُونَ) عنکبوت: ۴۳؛ این‌ها مثالهایی هستند که ما برای مردم می‌زنیم، و جز فرزانگان، آن‌ها را فهم نمی‌کنند و سوای خردمندان از آن‌ها عبرت نمی‌گیرند و درس زندگی نمی‌آموزند.
(لا یکن أحدکم إمعة)؛ از دنبالەروی کورکورانه از دیگران بپرهیزید.
نظرات