در این نوشتار به یاری خدا می‌خواهیم حق مقدسی را یادآوری کنیم که هیچ وقت نباید فراموش شود و آن هم حق خداوند بر بندگانش است تا همواره او را بپرستند و برایش شریکی قائل نشوند. به همین خاطر خداوند برخی از ماه‌های پرفضیلت را قرار داده است تا بندگان به او نزدیک شوند؛ ماه‌هایی که برخی بر دیگری برتری دارند و به لحاظ مقام و جایگاه و اجر و پاداش با هم متفاوت هستند. خدای متعال فرموده است: 

"إن عدة الشهور عند الله اثنا عشر شهرا في كتاب الله يوم خلق السموات والأرض منها أربعة حرم فلا تظلموا فيهن أنفسكم". [توبه]

بدانید که شمار ماه‌ها نزد خداوند در کتاب الهی [لوح محفوظ از] روزی که آسمان‌ها و زمین را آفریده است، دوازده ماه است، که از آن چهار ماه حرام است، این دین استوار است، پس در مورد آنها بر خود ستم نکنید.

ماه‌های حرام محرم، رجب، ذی الحجه و ذی القعده هستند. یکی از آن ماه‌های بزرگ رمضان است که قرآن در آن نازل شده است. اما رمضان چه فضیلتی دارد؟ پس از این ماه چه باید کرد؟ چگونه می‌توانیم روح رمضان را در کل سال بدمیم؟

عهد و پیمان با رمضان

ماه رمضان ویژگی‌های فراوانی دارد؛ این ماه رکن دین است و در قرآن به طور ویژه از آن یاد شده است. شبی را در خود دارد که از هزار ماه بالاتر است. رمضان زمان برتری است که خداوند آن را برای نزول کلامش بر بهترین بندگانش اختصاص داده است. به همین خاطر وقتی مؤمن رمضان را آن گونه که شایسته این ماه است یعنی با ایمان و امید پاداش به پایان می‌برد، به عهد خود با این ماه وفا کرده است. با این حال باید نگران باشد که آیا از او پذیرفته می‌شود یا خیر؟ مؤمن از زمره کسانی است که فرمانبرند و در عین حال بیمناک از این که مبادا اعمال‌شان پذیرفته نشود. در همین راستا سلف صالح پس از اتمام هر عمل، به قبولی آن اهمیت بسیار می‌دادند. مالک بن دینار می‌گوید: ترس از عدم پذیرش یک عمل از خود عمل سخت‌تر است. از برخی دیگر آورده‌اند که شش ماه دعا می‌کردند که خداوند رمضان را نصیب‌شان کند و شش ماه دیگر دعا می‌کردند که خداوند از آنان بپذیرد. 

عهد با رمضان لازمه‌اش این است که مؤمنان با خود عهد کنند مع حالت آنان در ماه‌های پس از رمضان همانند رمضان باشد و همان ذکر و دعا و صدقه و انفاق و صفات اخلاقی چون بخشش و مهربانی را ادامه دهند. زمانی از این ماه خارج شوند که با خود عهد کرده‌اند در زمره بندگانی باشند که در دستیابی به مغفرت خداوند از هم پیشی می‌گیرند: 

"وسَارِعُوا إِلَى مَغْفِرَةٍ مِنْ رَبِّكُمْ وَجَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّمَاوَاتُ وَالْأَرْضُ أُعِدَّتْ لِلْمُتَّقِينَ الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِي السَّرَّاءِ وَالضَّرَّاءِ وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ" [ل عمران]

و برای نیل به آمرزش پروردگارتان و بهشتی که پهنای آن همچند پهنای آسمانها و زمین است و برای پرهیزگاران آماده شده است، بشتابید.

کسانی که در راحت و رنج انفاق می‌کنند و خشم خود را فرو می‌خورند و از مردمان در می‌گذرند و خداوند نیکوکاران را دوست دارد.

برادر و خواهر مؤمن مهم آن است که به شیوه رمضان حرکت کنیم؛ نه مانند کسی که اندوخته‌اش را تباه می‌کند و توشه‌اش را بر باد می‌دهد. ابن کثیر در تفسیر آیه "كَالَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِن بَعْدِ قُوَّةٍ أَنكَاثًا" پشم‌هایی را که می‌بافت، پس از محکم داشتنش، رشته رشته وامی‌تافت. می‌نویسد: زن بی‌خردی در مکه زندگی می‌کرد که پس از ریسیدن نخ‌ها را پنبه می‌کرد و این مثال کسی است که سوگندش را پس از ایقای آن می‌شکند. 

ربانی باشید

پیمان ما با خداوند و تسلیم ما در برابر او به عنوان پروردگار و صاحب اختیار در دوران "الست" بسته شده است و این پیمان می‌طلبد همواره تسلیم خدای متعال باشیم و این تسلیم نباید به زمان و مکان - هر چند مهم و بافضیلت - بستگی داشته باشد. خدای متعال در کتاب گرانقدرش این گونه ما را مورد خطاب قرار داده است: 

"ولكن كونوا ربانيين بما كنتم تعلمون الكتاب وبما كنتم تدرسون" 

بلکه [باید بگوید] شما که کتاب آسمانی را آموزش داده و آموزش یافته‌اید، عالمان ربانی باشید. 

در همین راستا پس از پایان یک عبادت یا خارج شدن از یک زمان پرفضیلت مانند رمضان، حتما باید بر اهداف آن تمرکز کنیم و آن چیزی جز رضای خدا نیست. از بشر حافی پرسیدند چرا مردم در رمضان برای عبادت تلاش می‌کنند و پس از رمضان از پای می‌نشینند؟ گفت: چه بد قومی هستند که خدا را تنها در رمضان می‌شناسند. از امام شبلی پرسیدند: کدام ماه بالاتر است رجب یا شعبان؟ گفت: ربانی باشید نه شعبانی.

صحابه در رمضان و غیر رمضان در رفتار و کردار خود ربانی بودند و پیشی گرفتن در رحمت و مغفرت خدا مخصوص این ماه پرفضیلت نبود. بلکه در تمام اوقات شریف سال مانند عرفه و رمضان و جمعه و وقت سحر پیوند‌شان را با خدا حفظ می‌کردند. در تمام لحظات عمر مراقب اعمال‌شان بودند. تا جایی که شب‌شان شب رمضان و روزشان روز رمضان بود و در سایر ماه‌ها نیز حالت رمضانی داشتند. حارثه بن مالک روایت کرده است که روزی رسول خدا از او پرسید: ای حارثه روزت را چگونه آغاز کردی؟ گفت: روزم را با ایمان به خدا آغاز کردم. فرمود: ببین چه می‌گویی! هر چیزی حقیقتی دارد؛ حقیقت ایمان تو چیست؟ گفت: خود را از دنیا دور نگه داشتم و به همین خاطر شب‌ها را بیدار و روزها را تشنه ماندم؛ گویی به عرش پروردگارم نظاره می‌کنم. گویی اهل بهشت را می‌بینم که گرد آن می‌گردند و اهل جهنم را می‌بینم که در آتش هستند. آن گاه سه بار فرمود: ای حارثه شناختی پس استقامت کن. 

رمضان علاوه بر مقام و فضیلتی که دارد، ماه تمرین عملی قدرت مؤمن در کنترل شهوت و انجام عبادت بیشتر است. رمضان مدرسه صبر و عبادت است و امتیازش این است که عادات روزمره مؤمنان را با برنامه تربیتی خاصی محدود می‌کند و از آنان می‌خواهد تمام روزهای زندگی خود را برای رضای خدا و آخرت تلاش کنند؛ در جهادی که وجود و فکر و قلب آنان تنها به سمت خدا باشد. در هر لحظه‌ای حضور خدا را احساس کنند چون غفلت و فراموشی در سرشت بشر است. باید از این زمان کاملا مراقبت کنند و به واقعیت و محدودیت و جایگاه آن واقف باشند.