چکیده
اسلام تنها عقیده‌ای محض و یا مجموعه‌ای از اعمال و مراسم مذهبی نبوده؛ بلکه برنامه‌ای مفصل برای تمامی مراحل و لحظات زندگی انسان است که در آن عقاید، عبادات و قواعد عملی زندگی، چیزهایی از هم گسسته نیستند بلکه زنجیروار به هم متصلند و ماه رمضان نیز از این قانون مستثنی نبوده، بلکه ارتباط با بطن زندگی و عقیده و باور الهی دارد. و از آنجا که قلب و درون، می‌تواند عرش خداوند باشد وخوشبختی یا شقاوت بشریت بدان منوط شده، می‌توان برای تطهیر و تز کیه نفس و درون، نهایت بهره برداری را از برنامه‌ها و اعمال عبادی این ماه نمود.
شکی نیست فلسفه‌ی اصلی واجبات و عبادات، آماده ساختن این موجود بشری برای انجام وظیفه و اجرای نقشی که بر روی زمین بر عهده‌ی اوست، و مهیّا و مجهزّ نمودن انسان برای رسیدن به کمالی است که در دنیای دیگر برای او تدارک دیده شده است.
این نوشتار، اندک بیانی است بر دریایی از دروس و آموزه‌های عقیدتی، تربیتی، اخلاقی، اجتماعی، نظم، برنامه‌ریزی و مهار کردن نفس در جهت اطاعت مطلق از اوامر و نواهی خدا و رسولش، تا بتوان در سایه فراگیری عمیق و تطبیق عملی دقیق این دروس در زندگی عبادی در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی به حیات طیبه‌ی قرآنی در این دنیا و سربلندی و رضوان خداوندی در آخرت دست یافت.
مقدمه
روزه فریضه قدیمی، و در هر دینی از ادیان توحیدی، بر باورمندان به خدا واجب بوده است، و نخستین هدف روزه آماده ساختن دلهای مؤمنان برای پذیرش تقوا و شفّافیّت و حساسیّت و ترس از خـداست. پیامبر اکرم (ص) با بشارت‌های زیبا و آرامش‌بخش خویش، قلوب امتش را زنده نگهداشته و هرچه بیشتر بسوی اعمال نیک درین ماه مبارک ترغیب می‌نماید، چرا که رمضان ماه نو شدن، ماه دوباره متولد شدن، ماه تحول، ماه رهایی از آشفتگی‌های روحی، فکری، اخلاقی، فرهنگی و … ماه توبه و بازگشت، ماه قدر‌شناسی، ماه پیامبر و قرآن را شناختن، ماه شخصیت سازی، ماه تمرین بندگی، ماه صیقل و جلا دادن دل به یاد خدا، ماه توکل و تقوا، ماه بیدار شدن از خواب غفلت است.
سخن گفتن از رمضان، به تعبیر استاد فاضل دکتر محمود ویسی تنها سخن گفتن از تشنه و گرسنه ماندن نیست، بلکه سخن گفتن از چگونگی رهانیدن خود و دیگران از تشنگی و گرسنگی است، اما راه معقول و مشروع رفع تشنگی‌ها و گرسنگی‌های روحی و روانی چیست؟
در پاسخ این پرسش باید گفت: تحمل چند ساعت گرسنگی و تشنگی مادی به خاطر خداوند و طبق برنامه‌ی او، انسان را به آن چنان سیری و سیرابی می‌رساند که بطور کلی تشنگی و گرسنگی ساعات محدود را فراموش می‌کند: الصوم لی و أنا أجزی به.
لذا رمضان با قرآن و روزه‌اش، در راستای رسیدن به تعادل شخصیتی، بسیار کارساز و مؤثر است؛ زیرا آنچه تعادل جسم و روح انسان را مختل می‌کند و بر‌هم می‌زند، عبارت است از شهوت بطن و شهوت فرج، حال اگر انسان در این دو زمینه توفیق یابد که قوه شهوت را به کنترل درآورد و به تعادل برساند، آن زمان شخصیت او به تعادل رسیده است.
بنابراین انسان مسلمان با بهره‌گیری از برکات معنوی این ماه می‌تواند شخصیت خود را در ابعاد مختلف درونی، عملی و رفتاری و دعوی جهت ایجاد تغییر مطلوب ورسیدن به کمال ایمانی آماده و بازسازی و نوسازی کند. امید است فهم این دروس و سفارشات باعث تشویق و تحریک هر مسلمانی در زمینه گام نهادن در مسیر عبودیت و انجام کار خیر در ماه رمضان و دیگر ماه‌ها تا پایان زندگی او گردد.
درس اول:
تحقق یافتن معنا و مفهوم تقوا به معنای حقیقی قرآنی
پس هدف غایی که در این ماه عظیم و پر از خیر و برکت وجود دارد، همان «تقوا» است.
«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَى الَّذِینَ مِن قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» [البقرة: ۱۸۳]،
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، بـر شـما روزه واجب است همانگونه که بر کسانی که پیش از شما بوده‌اند واجب بوده است، تا باشد که پرهیزگار شـوید.»
اولین و مهم‌ترین هدف روزه، آماده ساختن دل‌ها برای پذیرش تقوا و پرهیزگاری است. زیرا تقوا است که در دل‌ها نمایان گشته و این فریضه را اطاعت محض نموده و دل‌ها را صیقل و از آلودگی گناهان پاک می‌گرداند تا باشد که پرهیزگار بار آید. و تنها جایگاه تقوا و خشیت از خداوند قلب است. پس باید قلب‌هایمان را به رحمت بی‌پایان او سپرده تا به سر منزل مقصود و کمال مطلوب برسیم
و از همین حالا با توبه‌ای نصوحانه در برابر خواهشات نامشروع نفسی خویش تمرد کرده و از لحظات سرشار از خیر و برکات این ماه مبارک نهایت استفاده را ببریم که وقت در اوج تنگی است.
ای که پنجاه رفت و در خوابی مگر این چند روزه دریابی
به یقین اگر به مداوای امراض معنوی قلب‌هایمان نرسیم سرانجامی جز گمراهی، شقاوت، آواره گی و شرمندگی و ... نداریم و نخواهیم داشت.
سید قطب در تفسیر تربیتی خویش «فی ظلال» در ذیل این آیه چه زیبا بیان می‌کند:
«طبیعی بود که روزه بر ملّتی فرض شود که جهاد در راه خدا براو فرض می‌شود تا برنامه خود را در زمین پیاده و تثبیت کند و بدین وسیله سرپرستی مردم را به دست گیرد، و گواه بر مردم باشد. چه روزه جولانگاه نمایش اراده مصمّم و استوار است، و فرصتی است که در آن انسان با پروردگار خود پیوند فرمانبرداری و پرستش می‌یابد. همچنین روزه جو‌لانگاهی است که در آن انسان بر همه‌ی نیازهای تن چیره می‌شود و برتری می‌گیرد، و فشار و سنگینی خواستهای مادی جسم را تحمّل می‌کند و ناراحتیهای حاصله را به جان پذیرا می‌گردد و همه این‌ها بدان خاطر است که می‌خواهد خود را فدای چیزی کند که در پـیش خدا می‌جوید و آن رضایت و نعمتی است‌که بدو وعده فرموده است.
بدین منوال هدف بزرگ روزه «تقوا» نمایان می‌شود. چه تقوا است که در دل‌ها بیدار می‌گردد و این فریضه را محض اطاعت از خدا و فداکاری برای کسب رضایت الله، انجام می‌دهد. تقوا است که چنین دلهائی را از تباه کردن روزه به وسیله انجام گناه مصون می‌دارد،. مخاطبان این قرآن، مقام تقوا را در پیشگاه خدا وارزش آن را در ترازوی او می‌دانند.
و همچنین شیخ عبدالرحمن دوسری (ره) می‌گوید: «راز ختام آیه روزه، با کلمه تقوا این است: همانا مهیا کردن نفوس روزه‌داران برای برخورداری از تقوای خداوندی است که در جلوه‌های زیادی ظاهر می‌شود و در مرتبه والایی از عظمت، و تأثیر آشکارتر و شرافت و کرامت برتر قرار می‌گیرد که روزه درون روزه‌دارآن را سفارش می‌کند، و هیچ کسی نیست بر آن آگاه باشد جز خداوند، و آن رازی میان بنده و پروردگارش است که احدی جز او برآن مطّلع نیست، چرا که تنها او قادر به شکافتن و برملا کردن راز مخفی و نهان دل‌هاست. و تنها اوست که از هر نزدیکی به درون و نفس انسان نزدیک‌تر است، و اما یقیناً تقوای خداوندی اورا در امانتداری نسبت به ادای مقتضیات روزه‌داری ملتزم و متعهد می‌کند، هرچند به قیمت زیر پا نهادن آرزوهای نفس و یا متاعی که انسان کور کورانه به آن دل می‌بندد، باشد. پس در پی آن برکات ماهی کامل از تقوا و مراقبت و شرم و حیا از خداوند در این مدت او را همراهی کرده، به واسطه آن پاکی درون، و کنترل و مهار نفس، و آماده گردانیدن او برای آنچه که او را شایسته خیر و نیکی می‌گرداند، فراهم می‌آید و اذیت و آزار در راه خدا را تحمل می‌کند و عزم او برای انجام هر اقدامی شجاعانه راسخ و نیرومند می‌کند، و همچنین به برکت روزه صحیح و مقبولش همراه با دوری از شهوات نفسانی از حملات و خواهشات نفس امّاره محفوظ می‌گردد
درس دوم:
تقویت ارتباط با خدا و تربیت ایمانی روح و روان بر مبنای برنامه هدایت بخش رسول خدا (ص):
جسم و بدن انسان با مواد غذایی تغذیه می‌کند، و عقل نیز باعلم و دانش، و روح و روان نیز با ایمان و عقیده تغذیه می‌کند.
می‌توان گفت تقویت ارتباط با خداوند با نیز موارد زیر تحقق می‌یابد:
الف) محافظت بر انجام فرایض:
پس رمضان فرصتی است برای ما تا نفس‌هایمان را به حفظ نظم ومداومت بر ادای نماز در اول وقت، و محافظت بر آن، و رسیدن به تکبیر امام جماعت، عادت دهیم و همه ما قادر به انجام آن هستیم اگر اراده و عزم آن را به اذن خدا داشته باشیم.
شکی نیست نماز وسیله‌ای است برای ذکر خدا و آرامش درون و قلب؛ پس خوشبخت آنکه در این ماه حداکثر استفاده را کرده و با سلاح نماز به ستیز دیو نفس رفته و خود را از قید و بند مشکلات فردی و اجتماعی رهانیده و به ریسمان الهی دلش را پیوند زده است، ریسمانی که هرگز گسستنی نیست. از این روست هرگاه حضرت (ص) با مشکلاتی مواجه می‌شد به نماز پناه می‌برد و به بلال می‌فرمود:
«أرحنا یا بلال! ای بلال با نماز ما را آسوده کن».
ب) محافظت بر روزه به صورت صحیح و شرعی آن تا مقبول حضرت حق قرار گیرد: مثلاً با ترک غیبت؛
در حدیث نبوی آمده است: «فمن لم یدع قول الزور والعمل به، والجهلَ، فلیس لله حاجةٌ فی أن یدع طعامه وشرابه» رواه البخاری،
«کسی که سخن ناحق و عمل بدان را رها نکند خدا را به خودداری وی از خوردن و نوشیدن نیازی نیست.»
ج) عادت دادن نفس به بیان سخن نیکو و ترک دشنام و ناسزا گویی به دیگران: همان طور که در حدیث نبوی آمده است:
«وَالصِّیَامُ جُنَّةٌ، فَإذَا کَانَ یَومُ صَوْمِ أحَدِکُمْ فَلاَ یَرْفُثْ وَلاَ یَصْخَبْ فإنْ سَابَّهُ أحَدٌ أَوْ قَاتَلَهُ فَلْیَقُلْ: إنِّی صَائِمٌ.» (رواه مسلم؛ ریاض الصالحین؛ حدیث شماره ۱۲۱۵)
«روزه سپر است و چنانچه یکی از شما روزه‌دار بود پس ناسزا نگوید و اعمال فسق و همچنین اعمال جاهلانه انجام ندهد و اگر کسی به وی ناسزا گفت پس بگوید همانا من روزه‌دار هستم.»
با توجه به این حدیث قدسی متوجه می‌شویم که برای روزه خدای عزوجل دو شرط اساسی گذاشته که می‌توان شرایط دیگر را برآن مترتب کرد. شرایطی که هر روز انسان مسلمان با آن در گیر است؛ در واقع می‌خواهد انسان حالت نظری را به حالت عملی تبدیل نماید.
الف) روزه‌دار حق دشنام و ناسزاگویی ندارد.
ب) روزه‌دار حق فریاد زدن بر دیگری را ندارد. و اگر به وی دشنام داده شد، در جواب بگوید من روزه هستم.
درسهایی که از این حدیث قدسی گرفته می‌شود این است که ماه رمضان ماه سلامتی روح و روان و ماه بردباری و درس از خود گذشتگی است. ماهی است که بتوان آستانه‌ی تحمل خود را بالا برد. اگر عمیقاً به این حدیث توجه کنیم می‌بینیم که خدای متعال با حالت نهی نه نفی- نهی مراتبش قوی‌تر است- و تبدیل به وجوب شده بیان می‌فرماید. این حدیث قدسی بیانگر خارج شدن انسان از اخلاق حیوانی و تبدیل شدن به اخلاق انسانی است. با گرفتن روزه ماه مبارک رمضان اضافه بر اخلاق انسانی، اخلاق اسلامی نیز در او نهادینه می‌شود. این حدیث دعوت به پرهیز از خشونت، پرخاشگری و جدال است.
اسلام از اسمی که برای خود دارد تا سلام کردن بر یکدیگر همه بیان سلامتی روح، روان و جسم است؛ تا ما این دیدگاه را در خود نهادینه نکنیم در خانواده و جامعه مؤثر واقع نخواهیم شد؛ بلکه گا‌ها از فضای مسموم متأثر خواهیم شد.
د) غنیمت شمردن اوقات شریف این ماه عظیم و مشغولیت به کثرت دعا و تسبیح، تحمید، تهلیل و حوقله (لا حول ولا قوة إلا بالله) و محافظت بر اوراد شرعی دیگر.
درس سوم:
صبر و بردباری و تقویت عزم و اراده و تهذیب اخلاق:
ابن ماجه روایت کرده است: «إن الصوم نصف الصبر؛ همانا روزه نصف صبر است.»
و ابو عبید گفته: «روزه همان صبر و بردباری است.»
روزه جهاد با نفس و تن است و موجب تقویت اراده شخص می‌گردد و این توشه‌ای ارزنده برای داعی الی الله و مجاهد فی سبیل الله است. روزه‌دار در طول ماه نفس خویش را از سر کشی باز می‌دارد و از تمام آرزو‌ها و امیالش می‌گذرد و بدین وسیله خویشتن داری خویش را تقویت می‌دارد که در تمام طول عمر او را از ارتکاب حرام و اعمال نامشروع باز می‌دارد.
بنابراین تو ای صاحب اراده و ای دارنده‌ی عزم قوی! گاهی اتفاق می‌افتد که فردی در غیر ماه رمضان تو را به خشم می‌آورد و تو نیز متقابلاً بر او خشم می‌گیری، ولی در ماه رمضان قشرهای مختلف مردم تو را خشمگین و عصبانی می‌کنند، ولی با وجود این خشم خودت را فرو می‌خوری. و این تنها بخاطر حریص بودن بر تحقق اصل عظیم ووالایی است که «تقوا» نامیده می‌شود.
پس آیا این اراده محکم و استوار و عزم راسخ و قوی را در تمام امورات زندگیت، طوری قرار داده‌ای تا اینکه در رفتار و سلوک آشکار و پنهانت و در تعامل و رفتار نیکویت با خانواده، و مدرسه، و با با والدینت، و حضورت در مجالس و اجتماع با دیگران بر مسیر ایمان و حق پایدار و ثابت قدم باشی؟
همانا این ماه فرصتی عظیم و گرانبهاست که این حالات معنوی و ایمانی در وجود تو به صورت ملکات نفسانی در آمده و اعتماد به نفس داشته باش که تو شایسته و سزاوار آراسته شدن به آن هستی.
با پایبندی به روزه، انگیزه‌های ارتکاب گناهان در نهاد انسان تضعیف گشته و شهوت را که مبدأ و منشأ معصیت است درهم شکسته و لذتهای دنیوی را در مقابل چشمان او خوار و بی‌ارزش می‌گرداند.
ظهور این حالات ایمانی و کنترل و مهار نفس شیطانی زمینه‌ای برای آراسته شده نفس انسانی به مظاهر تقوا می‌شود که مهم‌ترین این مظاهر عبارتند از:
۱- روزه، نفس انسان را در آشکار و نهان بر خشیت و بیم از خداوند متعال تربیت می‌کند. زیرا جز پروردگار بزرگ، هیچ کس دیگری ناظر و مراقب شخص‌روزه‌دار نیست و این از بزرگترین فواید روحی روزه می‌باشد.
۲- روزه، از حدت و غلیان شهوت می‌کاهد، چنان‌که در حدیث شریف آمده‌است: «الصوم جنة»؛ یعنی: روزه سپر نگهدارنده‌ای از آلودگی به شهوات و ارتکاب گناهان است.
۳- روزه، احساس شفقت و رحمت به همنوع را در انسان بیدار می‌سازد.
۴- روزه، تحقق بخش معنای برابری میان توانگران و فقرا و اشراف و عوام است و این از فواید اجتماعی روزه می‌باشد.
۵- روزه، انسان را به نظم و برنامه‌ریزی و مهار نمودن اراده عادت می‌دهد.
۶- روزه، بنیه‌ی جسمی را تجدید نموده، سلامتی و نیروی حافظه را تقویت و بدن را از رسوب‌ها و تخمیرات زیانبخش می‌رهاند، چنان‌که این معنی و بیش از آن نیز در این حدیث شریف آمده است: «صوموا تصحوا»: روزه بگیرید تا تندرست شوید». (انوار القرآن ذیل آیه)
درس چهارم:
ـ تغییر واقعیت موجود به واقعیت مطلوب:
تغییر یک قانون است و نیازمندِ دانش تغییر، جرأت و شهامت برای تغییر، قدرت تغییر و تقوای تغییر است.
به تعبیر استاد ویسی: تغییر باید از درون و مافی‌الضمیر باشد و شرط تعلق گرفتن تغییر خدایی، انجام و اجرای تغییر از درون است و رمضان فضای تغییردادن هنجارهاست. فضای مناسب برای تغییر عادات و تبدیل آن‌ها به عبادت است. چرا که آهنگ حیات بیولوژیکی انسان‌ها را به هم می‌ریزد و با این تغییر در خور و خواب انسان به اوج می‌رسد.
خواب و خورت از مرتبه‌ی خویش دور کرد آن‌گه که رسی به خویش که بی‌خواب و خور شوی
بنابراین با طالب و مشتاق تغییر بودن می‌توان از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب رسید و بهترین زمان برای آغاز و استمرار این تغییر ماه مبارک رمضان است، چون درهای بهشت رحمت باز، درهای جهنم و غضب بسته و سپاهیان شیطان در زنجیرند. اما نباید از تغییر از تأثیرگذاری ظاهر بر باطن غافل شد. منظور از ظاهر، همه‌ی امور مشهودی است که از انسان سر می‌زند و مظهر آن‌ها بدن است و مراد از باطن شئونی است که قابل مشاهده نیست. باطن دو رویه دارد لایه‌ای رویین و لایه‌ای زیرین. بسیاری از حالات باطنی سایه‌اند و صاحب سایه، دست و پا و حرکت و نگاه و صوت و سخن است و گفته‌اند:
«که هر آنچه دیده بیند دل کند یاد»
از این رو لقمان به فرزندش توصیه کرد که به هنگام راه‌رفتن با تفرعن بر زمین گام مزن تفرعن نقش است اما حاصل آن فرعونی شدن دل است.
بنابراین ای برادر ایمانی!
اگر رؤیت هلال رمضان روز ۲۹ شعبان فرا برسد آیا تو آمادگی و توان آن را داری تا بامداد به انتظار بنشینینی؟
مسلّماً قادر به انجام آن هستیم، ولی در غیر رمضان غالباً ما توان انجام چنین کاری را نداریم، و یا در وقت تحصیل تو امروز صبح زود به مدرسه می‌روی، ولی فردایش با تأخیر می‌روی بدون اینکه عذر و بهانه‌ای در کار باشد، و تنها دلیل آن شکستن هیبت برنامه روزانه‌ات است، و افسوس چه سریع نفس‌هایمان با آن الفت نیافت و مداومت در عمل به به برنامه رشد معنوی و فکری خود را از دست دادیم.
پس باید از ماه رمضان برای ایجاد تغییر همه جانبه در راستای بهسازی و نوسازی شخصیت انسانی و ایمانی خویش نهایت بهره را برد تا انقلاب درونی خویش را به لطف حق و برکات خاصه این ماه، در جهت تکوین کامل شخصیت ایمانی و قرآنی خود به پیروزی رساند.
درس پنجم:
ـ همانا رمضان ماه بخشش و کرم و انفاق مال در راه خداست.
پس سزاوار است که سیره رسول خدا را به یاد بیاوریم که در رمضان بیش ازهر کس و هر وقتی اهل بخشش بود و بر ما لازم است که برادران خود را در افریقا و در جاهای دیگر در مشرق و مغرب زمین به یاد بیاوریم، پس برخی از آنان سه روز می‌نشینند بدون اینکه مزه طعامی حتی برگ درختی را چشیده باشند، بلکه برخی از آنان هفته‌ای است که در آن طعم هیچ خوردنی وآشامیدنی را نچشیده‌اند.
روزه دل مسلمان را نسبت به فقرا و مساکین مهربان می‌سازد. روزه‌دار به درد گرسنگی پی می‌برد و به کمک مستمندان می‌شتابد و صدقه عید فطر این معنا را تأیید می‌کند. و این یکی از او صاف مهم تربیت است که باید مسلمانان از آن برخوردار شوند.
درس ششم:
ـ عادت دادن نفس به نظم و برنامه ریزی و دقت در زمان وعده‌ها:
پس اگر انسان دقیقه‌ای قبل از اذان مغرب افطار کند، روزه‌اش پذیرفتنی نیست.
و بخاطر همین ماه رمضان فرصت عظیم و مغتنمی است جهت ادای نماز در اول وقت، و التزام به وعده‌ها و ارتباطاتمان بعد از نماز‌ها، و بریدن از آن‌ها قبل از اذان برای مهیا شده برای اقامه نماز.
درس هفتم:
ـ همانا در رمضان قلب‌هایمان آویخته و پایبند به حضور در مساجد باشد:
از ابوهریره از پیامبر (ص) نقل است که فرمود: «سبعةٌ یُظلُّهم اللهُ فی ظلّه یومَ لا ظلّ إلَّا ظلَّه، الإمامُ العادل، و شابٌ نشأ بعبادة الله، و رجلٌ قلبه معلقٌ فی المساجد ... » (بخاری، (۹۶۰) بخش اذان، باب من جلس فی المسجد ینتظر الصلاة و فضل المساجد، و مسلم (۱۰۳۱) بخش زکات، باب فضل إخفاء الصدقة، از حدیث ابوهریره نقل کردهاند.)
الف) تلاوت قرآن:
با توجه به کتاب‌های لغت و مفردات الفاظ علامه راغب اصفهانی که بدآن‌ها استناد شد می‌توان تلاوت را این چنین تعریف کرد:
تلاوت عبارت است از: ابلاغ و خواندن پی در پی آیات خدا به صورت هدفمند به منظور جذب خود یا مخاطب به گونه‌ای که خود یا مخاطب با احساس برآورده‌شدن نیاز‌هایش توسط آیات خدا، به تبعیت و پیروی از دستورات آن بپردازد چنان تبعیت و پیروی که هیچ حائل و مانعی نتواند آن‌ها را از هم جدا کند و با آن زنده شود (زندگی معنوی) و زندگی کند.
در حقیقت زمانی تلاوت به معنای حقیقی و مطلوب قرآنی صورت می‌گیرد که عناصر (هدفمند بودن، پی در پی خواندن، و تدبر و اندیشه و پیروی در آن حاکم باشد در غیر این صورت تلاوتی صورت نمی‌گیرد.
ب) مشارکت در دادن افطار به روزه‌داران:
در ماه مبارک رمضان هر مسلمانی برای اطعام روزه‌داران و نیازمندان و تقویت ارتباطات تلاش می‌کند مؤمنان با دعوت خویشان و آشنایان و دوستان و همسایگان مسلمان و غیر مسلمان بر سر سفره غذا و صرف افطاری می‌کوشند روابط مستحکم انسانی و پیوندهای اجتماعی و وحدت ملی نیرومندی را در میان مردم جامعه ایجاد کنند. این است که آیات قرآن پیوسته به اطعام نیازمندان و یتیمان و اسیران به خاطر دوستی خدا می‌پردازد و این واقعیت اهمیت طعام دادن را صرف نظر از رنگ و دین و نژاد انسان‌ها مورد تأکید قرار داده است.
ج) اعتکاف:
در این ماه اعتکاف سنت است و معتکف شدن تأثیرات و انفعالات مخصوصی در روح انسان به جا می‌گذارد. او در خانه مه‌مان می‌شود و خود را از همه مشاغل و امور دنیوی نجات داده و به اطاعت، تقرب، ذکر نماز، دعا و مناجات، قرائت قرآن، استغفار، توبه، گریه وخوف از خدا و دیگر اعمال حسنه می‌پردازد. خداوند چنین میهمانی را گرامی داشته وانوار و فیض و برکت خود را نصیب او می‌گرداند پس زمانی که از خانه خدا بیرون می‌آید توشه‌ای از تقوا، ایمان، هدایت و نور را با خود به همراه دارد.
این آموزه‌ی مهم وشیرین را از آموزشگاه سنت و احادیث نبوی به عنوان حسن ختام این دروس گرانبها قرار می‌دهیم آنجا که رسول الله (ص) می‌فرماید: «وللصائم فرحتان فرحة عند فطره وفرحة عند لقاء ربه» (متفق علیه)
روزه‌دار دو شادمانی دارد یکی هنگام افطار و دیگری زمانی که پروردگارش را ملاقات می‌کند.
ابن رجب (ره) با توجه به مفهوم حدیث نبوی در شرح شادمانی مؤمن به هنگام افطار می‌گوید: «اما شادی روزه‌دار به هنگام افطار به این دلیل است که نفس انسان به دنبال غذا و لذتهایی است که از آن لذت ببرد و هنگامی که در برهه‌ای از زمان نفست را از این‌ها محروم می‌کنی و سپس در زمانی دیگر به او اجازه بهره جویی می‌دهی طبیعتا نفس خوشحال خواهد شد پس اگر این کار به خاطر خداوند باشد از نظر شرع نیز عملی پسندیده می‌باشد.
روزه‌دار نیز در اینجا اینچنین می‌باشد همانطور که خداوند متعال در روز رمضان برآوردن این شهوات را برای او حرام کرده در شب اجازه استفاده را به او داده بلکه مبادرت به آن را در اول و آخر شب دوست می‌دارد و محبوب‌ترین بنده نزد او کسی است که در افطار عجله می‌کند و ملائکه بر کسانی که سحری می‌خورند درود می‌فرستد. روزه‌دار خواسته‌های خویش را به خاطر تقرب به خداوند در روز ترک می‌کند و در شب به خاطر تقرب به او به آن مبادرت می‌ورزد پس ترک نمی‌کند مگر به خاطر خداوند و به آن بر نمی‌گردد مگر به دستور پروردگارش و او در هر دو حالت مطیع است و به همین علت از وصال (به هم چسباندن روزه) نهی شده‌ایم. هنگامی که روزه‌دار به نیت تقرب به خداوند افطار می‌کند، می‌خورد، می‌نوشد و خدای را شکر می‌گوید در واقع به مغفرت پروردگارش امید دارد و چه بسا دعایش در هنگام افطار استجابت شود.
ار ابن ماجه روایت شده که: «دعای روزه‌دار در هنگام افطار رد نمی‌شود.»
نتیجه‌گیری:
۱) کسب اجر و پاداش فراوان با قیام وروزه گرفتن در این ماه، و بنا به حدیث نبوی: اگر کسی در این ماه از روی ایمان و قصد قربت و کسب پاداش و خشنودی الله روزه بگیرد تمام گناهان گذشته او نیز آمرزیده خواهد شد.
۲) تأمل و اندیشه در سیره سلف صالح و حال و وضعشان در رمضان و تلاش و کوشش عبادی آن‌ها در این ماه.
۳) حریص بودن بر همنشینی و مصاحبت با پرهیزکاران و مخلصان: بعد از لطف و توفیق خداوندی آن‌ها در کمک به انجام عبادات و طاعات خاص رمضان تأثیر به سزایی دارند، و بهترین یاور برای تحقق یافتن مفهوم دل‌انگیز تقواست.
۴) یک ماه روزه تمام اعضای بدن را پرورش داده و آن‌ها را به صبر و نیکی عادت می‌دهد. روزه منحصر به شکم و مسائل جنسی نیست؛ بلکه باید همه اعضای بدن مانند چشم و گوش و شکم و فرج و دست و پای و... از محرمات پرهیز کنند. و این‌ها از مهم‌ترین مسایل تربیتی شخصیت مسلمان است.
۵) روزه دل مسلمان را نسبت به فقرا و مساکین مهربان می‌سازد. روزه‌دار به درد گرسنگی پی می‌برد به کمک مستمندان می‌شتابد و صدقه عید فطر این معنا را تأیید می‌کند. و این یکی از او صاف مهم تربیت است که باید مسلمانان از آن برخور دار شوند.
۶) ماه رمضان فرصتی است برای بازنگری در قطع رابطه یمان با قرآن کریم و هجران تدبر، فهم، قراءت و عمل به آن. فرصتی برای بازنگری در روابط با خویشاوندان، همسایه‌ها و نزدیکان
۷) فرصتی برای بازنگری به اموالمان، و اینکه از راه حلال به دست آمده‌اند یا نه؟ فرصتی برای بازنگری در توجه به خانواده، فرزندان و برادران و خواهرانمان فرصتی برای بازنگری در عکس العمل ما نسبت به مشکلات مسلمانان مستضعف، فرصتی برای بازنگری در بهینه‌سازی کار‌ها و کیفیت دینداری‌مان که ما را از سیطره‌ی شیطان و هوای نفس خارج می‌کند.
و بالله التوفیق وصلّی الله علی سیدنا محمد وعلی آله وصحبه وسلم.
نظرات