گزارشی از نشست حكمت سینوی با حضور اساتید و پژوهشگران فلسفه
میراث ابن‌سینا در ایران بهتر از هر جای دیگری فهمیده شد، اما از شرق تا غرب جهان از این میراث بی‌نصیب نماند
گروه دین و فلسفه| در بیستمین سالگرد تاسیس بنیاد بوعلی‌سینا، نشست حكمت سینوی با حضور اندیشمندان و فلاسفه ابن‌سیناپژوه، اساتید دانشگاه، اصحاب فرهنگ و هنر و سایر علاقه‌مندان در محل مجمع فلاسفه ایران برگزار شد. در این نشست كه بنیاد بوعلی‌سینا با همكاری مجمع فلاسفه ایران برپا كرده بود، هشت تن از استادان فلسفه و طب بوعلی مقالات علمی خود را ارایه كردند و در پایان به پرسش‌های علاقه‌مندان پاسخ دادند. در این نشست نجفقلی حبیبی با موضوع «گزارشی از تصحیح كتاب القانون»، نصرالله حكمت با مقاله «ابن‌سینا در متن تعلیقات»، حجت‌الاسلام محمد ذبیحی با موضوع «ابن‌سینا: فیلسوف، عارف یا متكلم»، انشاالله رحمتی با مقاله «ابن‌سینا و فلسفه عرفان»، محمد امین شاهجویی با موضوع «فلسفه و ایدئولوژی: مطالعه موردی حكمت سینوی»، امیرعباس علیزمانی با مقاله «احتجاب الهی از منظر ابن‌سینا»، سیدحسین موسویان با موضوع «ترجمه فارسی كهن از تعلیقات ابن‌سینا (احتمالا از خیام)» و محسن ناصری با مقاله «ابن‌سینا و تجربیات پایه و بالینی» سخنرانی كردند. در ادامه می‌توانید گزارش این نشست را به نقل از «مهر» بخوانید:
در آغاز این نشست، نماهنگی با عنوان «حكیم هگمتانه» به یاد خدمات علمی مرحوم آیت‌الله طه‌محمدی، رییس فقید بنیاد بوعلی‌سینا پخش شد كه بر غنای فرهنگی و علمی این برنامه افزود. سپس علی میرخان، رییس مجمع فلاسفه ایران با خوشامدگویی به مهمانان همدانی و اساتید سخنران و سایر اساتید حاضر در مجلس، وجود و انتصاب انشاالله رحمتی به ریاست بنیاد بوعلی‌سینا را بركت قابل شكرگزاری ذكر كرد و فقدان آیت‌الله طه‌محمدی، رییس پیشین بنیاد بوعلی به عنوان یك روحانی فرهیخته را ضایعه‌ای تأثربرانگیز خواند. وی با یادكرد از بركات بزرگان دینی و ثمرات هدایت آیت‌الله بروجردی در تاسیس مجمع فلاسفه و نیز بنیانگذاری این مركز توسط پدر مرحومش آیت‌الله میرخانی، گفت: ارواح طیبه درگذشتگان در بین ما حاضر و ناظرند و شیخ‌الرییس بوعلی‌سینا یكی از آن ارواح مطهر است. رییس مجمع فلاسفه ایران اظهار امیدواری كرد كارهایی كه در زمینه فكر و فرهنگ انجام می‌شود پایدار و مداوم باشند و به دست آیندگان برسد.
انشاالله رحمتی: میراث ابن سینا در ایران بهتر درك شد
انشاالله رحمتی، رییس بنیاد بوعلی‌سینا نیز در آغاز برنامه از اساتید سخنران برای ارایه مقالات خود در این نشست قدردانی كرد و با تشكر از حضور فرهیختگان و نخبگان استان همدان در این نشست، گفت: روح و اندیشه ابن‌سینا به تعبیری در فرهنگ ایرانی-اسلامی جاری است و كانون آن با حضور ابن‌سینا در همدان است. رییس بنیاد علمی و فرهنگی بوعلی‌سینا، گفت: نشست حكمت سینوی در دوره جدید، به عنوان نخستین نشست این بنیاد به شمار می‌رود. محورهای این جلسه كه با حضور بزرگ‌ترین فلاسفه و اساتید برجسته كشور برگزار می‌شود، مبتنی بر ابن‌سیناپژوهی بوده است. وی با بیان اینكه نشست‌های این بنیاد در آینده در سه سطح ادامه خواهد یافت، توضیح داد: نشست‌های استانی و نشست‌های ملی با مشاركت اساتید برجسته كشور به طور منظم در تهران، همدان و سایر شهرهای كشور برگزار خواهد شد. نشست‌های بین‌المللی نیز در دستور كار این بنیاد قرار دارد و از ابن‌سینا به عنوان چهره‌ای جهانی با محوریت گفت‌وگوی تمدن‌ها و ملل بهره خواهیم گرفت. رییس بنیاد بوعلی‌سینا افزود: میراث ابن‌سینا در ایران بهتر از هر جای دیگری فهمیده شده است، ولی از شرق تا غرب جهان نیز از این میراث و اندیشه بی‌نصیب نمانده‌اند. رحمتی گفت: بزرگداشت جهانی ابن‌سینا، بزرگداشت اندیشه ایرانی و در زمره وظایف اخلاقی و علمی ما نسبت به دنیا و بشر امروز است؛ البته نباید ابن‌سینا را دستمایه تفاخر و برتری‌جویی بر دیگران قرار دهیم. تعلق ابن‌سینا به ما جای بالیدن دارد، ولی مایه تفاخر نیست. ابن‌سینا بیشتر از آنكه برای ما نسبت به دیگران حق ایجاد كند، مسوولیت ایجاد می‌كند. وی سپس در مقاله خود با عنوان ابن‌سینا و فلسفه عرفان گفت: ابن‌سینا در مباحث فلسفی امروز می‌تواند به ما كمك كند و حرف برای گفتن دارد. یكی از بحث‌های اصلی فلسفه دین كه از رشته‌های پویای فلسفه است، موضوع تجربه عرفانی، تجربه دینی یا به تعبیری فلسفه عرفان است.
اشارات ابن‌سینا و شرح فخر رازی و خواجه نصیر
رحمتی بیان كرد: كتاب «الاشارات» از منسجم‌ترین كارهای ابن‌سینا و كتابی دقیق به شمار می‌رود. فخرالدین رازی و خواجه نصیرالدین طوسی كه هر دو فیلسوف تحلیلی هستند، همت كردند و مقاصد این كتاب را برای ما مشخص كرده‌اند. این بزرگان سعی كرده‌اند مقصود ابن‌سینا را در نمط نهم اشارات كه نمط العارفین است، دریابند. این مترجم تصریح كرد: ابن‌سینا در این نمط از مقامات‌العارفین سخن می‌گوید، نه از مقامات الصوفیه. او اصطلاح تصوف را به كار نمی‌برد. ترجمه عارف به زبان‌های اروپایی به mystic انگلیسی درست نیست و حتی نمی‌توان آن را صوفی ترجمه كرد. به نظرم مقصود او از عارف در این كتاب كسی است كه از نوعی معرفت برخوردار است و به یك معنا به آن گنوس می‌توان گفت.
شرط حكیم بودن
این پژوهشگر بیان كرد: او می‌گوید عارفان مراتب و مقاماتی دارند كه در همین دنیا به آنها اختصاص دارد. عارفان درحالی كه در پوشش تن قرار دارند، گویی پوشش تن را كنده‌اند و به عالم قدس پیوسته‌اند. این عبارت ابن‌سینا گویی در سهروردی ترجمه شده و به شكل دیگری تكرار می‌شود. سهروردی در كتاب المشارع والمطارحات، عبارت معروفی دارد كه می‌گوید: حكیم را حكیم نمی‌دانیم، مگر اینكه تنش حكم پیراهن داشته باشد كه هر زمان خواست آن را در بیاورد و هر زمان دیگر اراده كرد آن را بپوشد. این استاد دانشگاه گفت: آن معرفتی كه ما در عرفان كسب می‌كنیم معرفت وحدانی است. در عرفان عارف و معروف متحد است. غایت معرفت عرفانی این است كه ما با معروف متحد باشیم.
نجفقلی حبیبی: اهمیت قانون ابن سینا
عضو بازنشسته هیات علمی گروه فلسفه و كلام اسلامی دانشگاه تهران هم درباره تصحیح «القانون» ابن‌سینا سخن گفت و اظهار كرد: این كتاب یكی از آثار مهم در حوزه فلسفه، كلام یا علوم اسلامی است و تصحیح متون كهن ازجمله فعالیت‌های علمی ارزشمندی است كه توسط اساتید و پژوهشگران انجام می‌شود. نجفقلی حبیبی، ادامه داد: ابن‌سینا كتاب قانون را در پنج جلد نوشته است. این مصحح و نسخه‌شناس گفت: همچنین كلیات كتاب طب ابن‌سینا اعتبار جهانی پیدا كرده و نسخه‌های متعددی از این كتب موجود است. بنده كار تصحیح این نسخ را آغاز كردم، چراكه سند علمی جهان است. ترجمه‌های زیادی داشته و اقتدار و اعتبار جهانی دارد. قانون طی ششصد سال سرفصل دروس اغلب دانشگاه‌های جهان بوده است.
نصرالله حكمت: ابن‌سینا و فلسفه انسان‌محور
نصرالله حكمت، استاد فلسفه دانشگاه شهید بهشتی تهران نیز در سخنرانی خود بر انسان‌محوری فلسفه ابن‌سینا تاكید كرد و گفت: همه هم و غم ابن‌سینا انسان و پرسش‌های بنیادینی است كه انسان در هر عصری با آن مواجه است. او فیلسوفی است كه با عقل جهانی ارتباط برقرار می‌كند. نصرالله حكمت افزود: امروز با یك فلسفه اسلامی در حال انجماد و یك فلسفه‌ای كه به درد موزه می‌خورد مواجهیم. فیلسوف ما ابنسیناست با چهره‌ای متفاوت كه شباهتی با آنچه كه خواندیم ندارد و افتخار می‌كنم فیلسوف شخص من فارابی و ابنسیناست.
محمد ذبیحی: فیلسوف تمام داشته‌های خود را تالیف می‌كند
محمد ذبیحی، استاد فلسفه و كلام دانشكده الهیات دانشگاه قم نیز اظهار داشت: علم قابل كنترل نیست و راه ناتمام ابن‌سینا را شیخ اشراق تمام كرد. ابن‌سینا عارف، متكلم، صوفی، فیلسوف بوده است. ذبیحی با بیان اینكه فیلسوف كسی است كه تمام داشته‌های خود را تالیف كند گفت: معتقدم ابن‌سینا فیلسوف است، چراكه این هنر را داشته است.
محمد امین شاهجویی: حكمت سینوی از منظر فلسفه و ایدئولوژی
محمد امین شاهجویی، استادیار پژوهشی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی هم به فلسفه و ایدئولوژی (مطالعه موردی حكمت سینوی) پرداخت و گفت: آستانه درگاه حق اجل از آن است كه شریعه برای هر ورود‌كننده‌ای باشد یا كسی بر آن ظفر و آگاهی یابد جز واحد بعد از واحد. فلسفه ما را به جانب حق و حقیقت راهنمایی می‌كند اما شریعه نیست. برای اینكه بسیاری از ما به پذیرش بدون دلیل مبتلا هستیم. اموری در پذیرش ما در رد و اثبات ما دخالت می‌كنند كه دلیل خالص نیستند.
امیرعباس علیزمانی: استفاده ابن‌سینا از لفظ شوق برای عشق خداوند
در ادامه امیرعباس علیزمانی، دانشیار گروه فلسفه دین دانشگاه تهران، درباره احتجاب الهی از منظر ابن‌سینا سخن گفت و افزود: فلسفه عشق به خدا به نقل از فلاسفه غیرایرانی خدا موجودی است كه دو ویژگی دارد، كامل است و شخص است. اینكه چرا خدا باید شخص باشد به دلیل ارتباط با جهان و انسان و داد و ستدی است كه برقرار می‌كند. وی افزود: هر سه دین بزرگ اسلام، مسیحیت و یهودیت به وجود خدا و شخص بودن او معتقدند و مهم‌ترین حد واسط موجودیت خدا را عشق الهی می‌دانند كه لازمه خداباوری است.
شوق به مثابه عشق
دانشیار گروه فلسفه دین دانشگاه تهران تصریح كرد: عشقی كه ابن سینا در رساله العشق به خدا نسبت می‌دهد، با عشقی كه در بحث ما وجود دارد تنها اشتراك لفظی است. ابن سینا در عشق خداوند از لفظ شوق استفاده می‌كند. به این معناست كه، در عشق ابن سینا خداوند هیچ جهت نفسی وجود ندارد، جهت انتظاری وجود ندارد و كامل است.
چیستی عشق؟
علیزمانی تاكید كرد: به نظر من اگر قرار باشد یك فیلسوف سینوی با شلنبرگ بحث كند باید ابتدا مشخص كند كه بحثشان فلسفی است یا كلامی، چراكه كامل بودن در معنای خود، جایی برای قوه، انتظار، منتظره باقی نمی‌گذارد. پس لازمه عشق در بحث شلنبرگ، تغییر است. افلاطون در رساله ضیافت خود به زیبایی توضیح می‌دهد كه عشق وصف انسان‌هاست و نه وصف خداوند. در آنجا كاملا بیان شده است كه عشق در جایی است كه یك كمالی وجود ندارد، و جوینده در پی یافتن آن كمال است و تلاش می‌كند.
گزارشی از ترجمه فارسی خیام از تعلیقات بوعلی
سیدحسین موسویان، استاد بازنشسته موسسه پژوهشی حكمت و فلسفه ایران نیز در مقاله خود با عنوان «ترجمه فارسی كهن از تعلیقات ابن‌سینا (احتمالا از خیام)» گفت: دكتر مهدوی در كتاب مصنفات ابن‌سینا نقل می‌كند كه تعلیقات مجموعه‌ای از ۱۳۰۰ تعلیقه است و پاره نوشته‌هایی كه بهمنیار شاگرد ابن‌سینا آنها را از مجالس خصوصی‌تری كه با ابن‌سینا داشته، جمع‌آوری كرده است. وی افزود: برای تصحیح تعلیقات ابن‌سینا، در یك فهرستواره‌ای از كتابخانه مینوی یك نسخه از تعلیقات دیدم كه فارسی است و اصلا متن عربی ندارد. وقتی این را مرتب كردم به نظر می‌رسید یك نسخه متاخر باشد. دیدم این نسخه خیلی خط خوردگی دارد و نیاز به اصلاح دارد و خیلی جاها خط خورده بود و برای من یقین شد كه این نسخه برای خود مترجم است. البته خیلی جاها افتادگی داشت، مثلا از ۱۳۰۰ تعلیق فقط ۵۰۰ تعلیق باقی مانده بود، یعنی دو پنجم آن باقی مانده بود. استاد بازنشسته موسسه پژوهشی حكمت و فلسفه ایران تصریح كرد: این اثر مترجم بسیار تلاش داشته تا مفاهیم فلسفی را با واژگان فارسی بیان كند كه برای من نكته جالبی بود. خاصیت جالبی كه از این نسخه دیدم برای اصطلاحات فلسفی عربی برابر نهادهای فارسی داشت و می‌تواند بهانه‌ای باشد تا متون فارسی را بتوان در دانشگاه‌ها تدریس كرد و تنها به متون عربی تكیه نكرد. همچنین شیوه خط و دستور و ادبیات به كار رفته در این ترجمه، ظاهرا به دوره خیام می‌خورد و این سبك گفتاری آن مربوط به قرن ششم است. موسویان بیان كرد: علاوه بر این در این مجموعه، سه رساله وجود داشت. یكی همین رساله تعلیقات دیگری رساله فقهی كه خطی متفاوت داشت و معلوم بود كه بعدها به آن اضافه شده و دیگری رساله و شرحی از خیام بود كه خیام از خطبه توحیدیه ابن‌سینا بود. و این هم قرینه شد كه رساله‌ای كه با نام خیام آغاز می‌شود می‌تواند قرینه‌ای از همان باشد كه این رساله نیز ترجمه‌ای از خیام است و این دو با هم آمدند. وی تاكید كرد: ممكن است تمامی این نظرات اشتباه باشد و شواهدی بر رد آنها وجود داشته باشد، كه من تاكنون به آن نرسیدم. چنانچه این ترجمه از خیام باشد، ارزشمند خواهد بود هم از این نظر كه ترجمه فارسی فاخر آن و نیز نشان از ارادت خیام به ابن‌سینا دارد.
تئوری سردی و گرمی غذا و طب ابن‌سینا
محسن ناصری، پزشك و استاد فارماكولوژی دانشكده طب سنتی دانشگاه شاهد نیز در مورد تاثیر طب ابن‌سینا در دنیای امروز سخن گفت و اظهار كرد: «تئوری سردی و گرمی غذا در طب ابن‌سینا در حال گسترش در جهان است و روش‌هایی مانند فستینگ كه از آموزه‌های او الهام گرفته شده، در كشورهایی مانند آلمان و امریكا مورد استفاده قرار می‌گیرد. وی همچنین خواستار توجه ویژه به سردی و گرمی غذا در طب و سبك تغذیه شد و گفت كه تئوری سردی و گرمی مواد غذایی در همه دنیا گسترش خواهد یافت. گفتنی است نشست حكمت سینوی نه تنها فرصتی برای بررسی و بازخوانی میراث فلسفی و علمی ابن‌سینا بود، بلكه نشان‌دهنده اهمیت نهادسازی و تداوم پژوهش‌ها در این حوزه است. این نشست با حضور اساتید برجسته و ارایه مقالات ارزشمند، گامی مهم در جهت احیای حكمت سینوی و معرفی آن به جامعه علمی جهانی بود.
نظرات