جاری شدن سیل در صدها شهر ایران طی ماه‌های اخیر بار دیگر ضرورت توجه به تاثیرات تغییر اقلیم و سیاستگذاری جدید برای مواجهه با این تاثیرات به منظور كاهش هر چه بیشتر خسارات را یادآور شد. از اسفند پارسال تا امروز بارندگی شدید در مناطق مختلف ایران، سیلاب‌هایی را رقم زده كه به دنبال هر حادثه، میلیارد تومان خسارت به زیرساخت‌های شهری و روستایی وارد شده و تعداد زیادی از هموطنان بر اثر جاری شدن سیلاب، آواره شده یا خانه و وسایل زندگی خود را از دست داده‌اند و حالا باید هزینه سنگین بازسازی و تعمیر خانه‌های ویران شده خود را تامین كنند در حالی كه این سیلاب‌ها، آسیب زیادی هم به مزارع و باغات كشاورزی وارد كرده و اغلب سیل‌زدگان، در مناطقی ساكن بوده و هستند كه درآمد غالب از طریق دامداری و كشاورزی است . وقوع سیلاب‌های اخیر البته پدیده غافلگیر‌كننده‌ای نبود به شرط آنكه مسوولان استانی و كشوری به تحلیل‌های جهانی درباره اثر تغییرات اقلیمی و گزارش‌های ملی درباره تاثیر این تغییرات توجه می‌كردند . در نتایج تحقیقی كه سال 1400 با عنوان «تاثیر تغییر اقلیم بر بارش‌های سنگین ایران » در نشریه آب و توسعه پایدار منتشر شد، آمده است: «تغییرات در شدت و فراوانی بارش، بیشترین تاثیر را بر مدیریت منابع آب و مدیریت ریسك سیلاب دارد . بر اساس یك آمار دولتی منتشر شده در كشور از سوی بخش زلزله و خطر‌پذیری مركز تحقیقات راه، مسكن و شهرسازی، سیل نزدیك به 30 درصد از كل خسارات مخاطرات طبیعی را در ایران در برمی‌گیرد . شواهد بسیاری نیز از سیل‌خیزی ایران وجود دارد به‌طوری كه در یك دهه گذشته، ایران شاهد سیل‌های بسیار گسترده و فراگیری بوده كه می‌توان به سیل سیستان و بلوچستان در سال 1395 و سیل‌های سال 1398 كه در 24 استان كشور به خصوص در استان‌های مازندران، گلستان، فارس، لرستان و خوزستان اتفاق افتاد، اشاره كرد . هر چند كه رخداد سیل به عوامل بسیاری وابسته است، اما به‌طور مشخص سیل سال 1398 در ایران در نتیجه رخداد بارش‌های سنگین و بسیار سنگین پیوسته بوده كه در نتیجه آن سیلاب‌های گسترده‌ای در كشور رقم خورد .... نتیجه بررسی نشان از افزایش روزهای همراه با بارش سنگین در تمامی حوضه‌های آبخیز ایران دارد .... در غیاب برنامه‌ریزی صحیح و آمادگی كافی، در سال‌های آتی باید شاهد سیل‌های بیشتری همانند آنچه در سال 1398 در شیراز، آق‌قلا و پل‌دختر واقع شد، باشیم .... تغییر اقلیم بدون شك احتمال رخداد سیل و خشكسالی كه دو روی سكه از شرایط اقلیمی ایران هستند را تغییر داده است . مطالعه این دو مخاطره اقلیمی نقش بسیار تعیین‌كننده‌ای در مدیریت صحیح منابع و به خصوص مدیریت منابع آب خواهد داشت . به‌طور مشخص سیل می‌تواند یك دلیل دقیق هواشناسی داشته باشد و معمولا بارش‌های سنگین و خیلی سنگین مسوول اصلی سیل است . در نتیجه برای درك سیل به عنوان یك پدیده مخرب لازم است در گام نخست تغییرات بارش‌های سنگین را طی دوران مشاهداتی و آینده بررسی كرده و سپس علل هواشناسی آن را درك كنیم.»
طبق بررسی‌های «اعتماد » از آذر پارسال تا دهه دوم اردیبهشت امسال، ایران و 28 كشور جهان با سیل و تبعات ویرانگر آن مواجه شده‌اند . در این بازه 6 ماهه، كشورهای ایران، برزیل، عربستان، افغانستان، آرژانتین، انگلیس، تایلند، پاكستان، كنیا، چین، پرو، فرانسه، هند، امارات متحده عربی، یمن، تانزانیا، تركیه، آلمان، سومالی، عمان، روسیه، قزاقستان، امریكا، هلند، استرالیا، عراق، اندونزی، كنگو و مالزی در طول 6 ماه اخیر ویرانی و خسارات مالی و جانی گزافی بر اثر بارش‌های سیل‌آسا و جاری شدن سیلاب داشته‌اند در حالی كه در برخی حوادث، كارشناسان وقوع این مخاطرات طبیعی را به تغییرات اقلیمی نسبت داده‌اند . تبعات تغییرات اقلیمی در گزارش‌های دو دهه اخیر نهادهای بین‌المللی هم مورد هشدار قرار گرفته چنانكه در گزارش هیات بین‌المللی تغییرات اقلیمی IPCC كه فوریه 2022 منتشر شد، این هشدار مطرح بود كه افزایش 1.5 درجه‌ای گرمایش زمین، جهان را طی 20 سال آینده با مخاطرات اقلیمی متعدد و اجتناب‌ناپذیری مواجه خواهد كرد . این گزارش هشدار می‌داد كه افزایش امواج گرما، خشكسالی و سیل از آستانه تحمل گیاهان و حیوانات فراتر رفته و سبب مرگ دسته‌جمعی در گونه‌های گیاهی شده علاوه بر اینكه همزمانی تغییرات اقلیمی شدید، اثرات پیوسته‌ای ایجاد می‌كند كه مدیریت این اثرات دشوار خواهد بود چنانكه تاكنون هم تغییرات اقلیمی، میلیون‌ها نفر از جمعیت آفریقا، آسیا، امریكای مركزی و جنوبی و قطب شمال را در معرض ناامنی غذایی و آبی شدید قرار داده است. در بخش دیگری از این گزارش تاكید می‌شد كه برای جلوگیری از اثرات ویرانگر تغییرات اقلیمی، اولین و فوری‌ترین اقدام، كاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است و سپس باید تدابیری برای سازگاری با تغییرات اقلیمی به اجرا درآید در حالی كه تاكنون نشانی از این تدابیر مشاهده نشده است .
در این گزارش، تاثیرات مخرب تغییرات اقلیمی در شهرها هم ارزیابی شده بود و اعلام می‌شد كه سلامت و معیشت و زندگی مردم، زیرساخت‌های اساسی كشورها شامل نظام تامین و توزیع انرژی و حمل و نقل، در معرض تاثیرپذیری شدید از امواج گرما، توفان‌ها، خشكسالی و سیل و حتی افزایش سطح آب دریاهاست و نویسندگان این گزارش تاكید داشتند كه این مخاطرات، بیش از همه شهرهایی را تهدید می‌كند كه درگیر توسعه نامتوازن، فقر، بیكاری و كمبود خدمات پایه برای شهروندان خود هستند .
این گزارش در حالی ارایه شد كه 10 سال قبل كارشناسان سازمان جهانی هواشناسی درباره مخاطرات ویرانگر تغییرات آب و هوایی هشدارهای جدی داده بودند. در گزارشی كه مارس 2014 توسط این نهاد بین‌المللی ارایه شده بود، تاكید می‌شد كه «آثار فعالیت‌های بشر و گرم شدن هوای كره زمین، فشار بیش از حدی را بر سیستم‌های طبیعی وارد كرده كه تغییرات ناشی از آن، زندگی بشر را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. ابعاد فزاینده گرم شدن آب و هوای كره زمین، احتمال تغییرات شدید، فراگیر و غیر قابل برگشت اقلیمی را افزایش داده است.تغییرات شدید آب و هوا، بشر را از نظر تامین غذا، بهداشت، زیر آب رفتن خشكی‌ها و امنیت تهدید می‌كند. تغییرات اقلیمی همچنین منابع آب آشامیدنی را تهدید می‌كند و با بالا آمدن آب دریاها، زمین‌های وسیعی زیر آب خواهند رفت؛ آب اقیانوس‌ها اسیدی خواهد شد و گونه‌های جانوری و گیاهی در معرض نابودی قرار می‌گیرند. منابع غذایی بشر هم در معرض خطر قرار دارند و تا سال 2050 محصول برداشتی در 10 درصد مزارع برنج، ذرت و گندم، بیش از ۲۵ درصد كاهش خواهد یافت.بعد از سال ۲۰۵۰ این تغییرات شدیدتر خواهند شد در حالی كه جمعیت كره زمین در آن زمان حدود 9 میلیارد نفر خواهد بود و بنابراین نیاز به مواد غذایی بسیار بیشتر خواهد شد . سیل و مرگ ناشی از گرما افزایش می‌یابد و این خطر برای كسانی مثل كشاورزان و كارگران ساختمانی كه در فضای باز كار می‌كنند، شدیدتر خواهد بود . این تغییرات باعث افزایش مهاجرت، تنش‌ها و منازعات محلی و منطقه‌ای می‌شود و امنیت كشورها را به خطر می‌اندازد. با وجود اینكه در كوتاه‌مدت تبعات گرم شدن هوای زمین در كشورهای فقیر بیشتر است، اما كشورهای ثروتمند هم مصون نخواهند ماند.»
این گزارش در حالی ارایه شد كه شواهد دیگری نشان می‌داد در فاصله سال 2007 تا 2014، گرم شدن هوای كره زمین دوبرابر شده است . به دنبال ارایه این گزارش، دبیركل سازمان هواشناسی جهانی اعلام كرد: «تا به حال مردم به آب و هوای كره زمین آسیب می‌زدند، چون نمی‌دانستند، اما از این به بعد جهل دیگر بهانه خوبی نیست.»
دو هفته بعد از این انتشار این گزارش (آوریل 2014) هیات بین‌المللی تغییرات اقلیمی در گزارش جدید خود درباره وضعیت آب و هوای كره زمین اعلام كرد: «در فاصله سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ انتشار انواع گازهای گلخانه‌ای در هر سال یك میلیارد تن افزایش یافته در حالی كه مهم‌ترین دلیل این افزایش، همزمانی رشد جمعیت و توسعه اقتصادی با مصرف رو به افزایش انرژی در كشورهای در حال توسعه و از جمله چین است .»
در این گزارش همچنین این هشدار مطرح شده بود كه در صورت بی‌توجهی به ضرورت كاهش مصرف یا جایگزینی سوخت‌های فسیلی با سوخت‌های پاك، تا سال 2100 دمای زمین ۳.۷ تا ۴.۸ درجه سانتیگراد افزایش می‌یابد و سطح آب دریاها ۲۶ تا ۸۲ سانت بالاتر می‌آید كه تبعات این تغییرات برای كره زمین یك فاجعه خواهد بود .
گزارش‌هایی از این دست در سال 2023 هشدارهای مكرری درباره تبعات تغییرات اقلیمی مطرح كرده كه می‌توان به گزارش‌های سازمان جهانی هواشناسی WMO درباره وضعیت آب و هوای كره زمین در سال 2023 اشاره كرد . این گزارش‌ها طی هفته‌های اخیر منتشر شد و اعلام می‌كرد: «گزارش وضعیت آب و هوای جهان در سال 2023 نشان می‌دهد كه ركوردهای سطح گازهای گلخانه‌ای، دمای سطح، گرما و اسیدی شدن اقیانوس‌ها، افزایش سطح آب دریا، پوشش یخی دریای قطب جنوب و عقب‌نشینی یخچال‌های طبیعی، بار دیگر شكسته است.موج گرما، سیل، خشكسالی، آتش‌سوزی و توفان‌های استوایی كه به سرعت تشدید می‌شوند، باعث بدبختی و آشفتگی شدند، زندگی روزمره میلیون‌ها نفر را بر هم زدند و میلیاردها دلار خسارت اقتصادی به بار آوردند....در سال 2023، اثرات تغییرات آب و هوایی همچنان در سراسر اروپا مشاهده شد و میلیون‌ها نفر از ساكنان این قاره تحت تاثیر رویدادهای شدید آب و هوایی قرار گرفتند . در سال 2023، میانگین دما در قاره آسیا 0.91 درجه سانتیگراد گرم‌تر از بازه زمانی 2020-1991 بود كه در نتیجه این افزایش، توده وسیعی از یخچال‌های طبیعی در ارتفاعات آسیا ذوب شده‌اند . طبق شواهد موجود، اكنون جنوب غربی چین با بارندگی‌های كمتر از حد نرمال، از خشكسالی رنج می‌برد در حالی كه منطقه هندوكش با باران موسمی تابستان مواجه بوده و در سال 2023، سیل‌های ویرانگر در بیش از 70 منطقه قاره آسیا رخ داد كه بیش از 9 میلیون نفر تحت تاثیر این حوادث قرار گرفتند.» احد وظیفه كه به عنوان نماینده رسمی سازمان هواشناسی كشور در تدوین این گزارش‌ها مشاركت داشت، چند روز قبل با نگاهی به این گزارش جهانی و در تحلیل مخاطرات تهدید‌كننده قاره آسیا اعلام كرد: «سازمان جهانی هواشناسی با هدف افزایش آگاهی‌بخشی آحاد جامعه نسبت به تغییرات در حال وقوع روی زمین، یك گزارش سالانه اقلیمی با مشاركت سازمان‌های هواشناسی سراسر جهان تهیه و تدوین می‌كند كه بخشی از گزارش امسال با مشاركت سازمان هواشناسی ایران تدوین شده است.گزارش‌های بین‌المللی اقلیمی سال ۲۰۲۳ قاره آسیا نشان می‌دهد كه تمام شاخص‌های آب و هوایی زمین در سال ۲۰۲۳ شكسته و دگرگونی‌های بی‌سابقه در زمین در حال وقوع است چنانكه محتوای گرمای اقیانوس‌ها و سطح دریاها به بالاترین حد مشاهده شده و وسعت یخچال‌های قطب جنوب به كمترین حد مشاهده شده تاكنون رسیده است . با توجه به اینكه بحران آب و هوا بزرگ‌ترین چالش بشریت است، گرمای شدید، سیل، خشكسالی، آتش‌سوزی جنگل‌ها و توفان‌های حاره‌ای ویرانی‌های زیادی به بار آورده و سبب بروز خسارت‌های اقتصادی و اجتماعی هنگفتی شده است. در بخشی از این گزارش اشاره شده كه تغییرات گسترده در پارامترهای اقلیمی ایران به ویژه در حوزه بارش و دما پیامدهای زیادی داشته است. با توجه به اینكه غلظت گازهای گلخانه‌ای همچنان در حال افزایش است، باید منتظر تكرار رویدادهای شدید آب و هوایی در اكثر مناطق جهان و ایران بود.»
نظرات