قرآن برای حرمت‌گذاری به همه‌ی دیدگاه‌های متفاوت میان علمای اسلامی قواعدی روشن را بنا نموده تا در این میان حقیقت، قربانی اختلافات موجود میان علمای اسلامی نشده و در حدّ وسع برای همگان قابل دسترس باشد. که عبارتند از:
۱. قرآن نسبت به تفکر در آیات وحیانی فراخوان عمومی می‌دهد. لذا از این طریق تحجّر و دگم‌اندیشی را درمان می‌کند.
وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا [سوره اﻹسراء: 36]
۲. به مسلمانان فرمان می‌دهد که محصولات متنوع علمای دین را با دقّت، انصاف و حرمت بدون ورود به مجادلات عقیم مورد بررسی قرار داده و در نهایت بهترین آنها را پذیرفته و بدان عمل نمایند.
وَالَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوهَا وَأَنَابُوا إِلَى اللَّهِ لَهُمُ الْبُشْرَى فَبَشِّرْ عِبَادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولَئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّهُ وَأُولَئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ [سوره الزمر: 17-18]
۳. بصورت جدّی مسلمانان را از داوری نمودن در مورد سرانجام انسانها در دنیا و آخرت برحذر داشته و آنرا در حیطه‌ی خداوندی خویش مقرّر داشته و تکلیف مؤمنان را تنها در بلاغ مبین و خدمتگزاری به انسانها قرار داده است.
إِنَّ إِلَيْنَا إِيَابَهُمْ ثُمَّ إِنَّ عَلَيْنَا حِسَابَهُمْ [سوره الغاشية: 26]
۴. برای ایجاد وحدت رویه و اتحاد ضمنی در میان مسلمانان این قاعده را مقرّر داشته: در زمینه‌ی امور مشترک بنای کار را بر همکاری و در امور اختلافی بنای کار را بر عذرپذیری و حرمت قرار بدهند.
وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ [سوره المائدة: 2]
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَحِيمٌ [سوره الحجرات: 12]
۵. برای جلوگیری از تحجّر و استبداد فکری و عملی مبنای کار مؤمنان را بر مشورت گذاشته است.
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ [سوره آل عمران: 159]
۶. برای کشف حقیقت و رفع سرگردانی در میان این همه‌ی آرای مختلف، از مؤمنان دو امر حیاتی را درخواست نموده:
الف: تحقیق علمی منصفانه در حدّ وسع درباره‌ی محصولات دینی علمای اسلامی
وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا [سوره اﻹسراء: 36]
ب: پالایش روح از رذایل و مبارزه‌ی جدّی با گناهان و معاصی
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ [سوره اﻷنفال: 29]
۷. قرآن به مسلمانان این امر مهم را گوشزد می‌کند که هیچ‌کس غیر از خدا و رسول معصوم نیست. لذا اندیشمندان دینی نباید محصولات فکری خویش را بعنوان حقّ مطلق قلمداد نموده و محصولات دیگران را بعنوان باطل مطلق تلقّی نمایند. که خداوند از این طریق تفکر خطرناک ایدئولوژیک را درمان می‌کند.
وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلَّا قَلِيلًا [سوره اﻹسراء: 85]
أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ [سوره الملك: 14]
وَمَا كَانَ لِمُؤْمِنٍ وَلَا مُؤْمِنَةٍ إِذَا قَضَى اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَمْرًا أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَرَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلَالًا مُبِينًا [سوره اﻷحزاب: 36]
بنابراین بر اساس قواعد مذکور در مقابل اندیشه‌های افراطی و ویرانگر متحجّرین سدّی محکم ایجاد خواهد شد و در نهایت با وجود دیدگاه‌های مختلف علما درباره‌ی نحوه‌ی دینداری مسلمانان، در کنار یکدیگر زندگی بشر را با بهترین شیوه مدیریت خواهند نمود.
و الله اعلم بالصّواب
نظرات