در قرآن اشارات متعددی بر حسب موضوع و محتوای سوره‌ها و آیات به ابعاد سه گانه تعامل انسان‌ها در حوزه‌های مختلف پرداخته شده است. در این نوشتار، نگارنده بدون پرداختن به جزییات و شرح آیات، عناوین کلی آیات را در این حوزه بدان اشاره کرده است. به امید اینکه چراغی فرا روی خوانندگان باشد. و هرکس به فراخور توان و بهره علمی به شرح و تفسیر و تدبر در آیات بپردازد. بادا این تلاش مورد استفاده دوستداران فهم قرآن قرار گیرد.
۱- سه گانه تعامل با راه مستقیم
{صِرَ ٰطَ ٱلَّذِینَ أَنۡعَمۡتَ عَلَیۡهِمۡ غَیۡرِ ٱلۡمَغۡضُوبِ عَلَیۡهِمۡ وَلَا ٱلضَّاۤلِّینَ}[سوره الفاتحة: ۷]
ترجمه:«راه کسانی که به آنان نعمت داده‌ای، نه آنان که مورد خشم قرارگرفته، و نه گمراهند(و سرگشته).»
۲- گروه سه گانه انسان‌ها
الف:متقین {ذَ ٰلِكَ ٱلۡكِتَـٰبُ لَا رَیۡبَۛ فِیهِۛ هُدࣰى لِّلۡمُتَّقِینَ}[سورة البقرة: ۲]
ترجمه:«این کتاب (است که) هیچ (شکّ و) تردیدی در (حقّ بودن) آن نیست (واین کتاب) برای تقواپیشگان رهنماست.»
ب:کافرین {إِنَّ ٱلَّذِینَ كَفَرُوا۟ سَوَاۤءٌ عَلَیۡهِمۡ ءَأَنذَرۡتَهُمۡ أَمۡ لَمۡ تُنذِرۡهُمۡ لَا یُؤۡمِنُونَ}[سورة البقرة: ۶]
ترجمه:«بی‌گمان آنان که کفر پیشه کردند، خواه هشدارشان دهی، یا هشدارشان ندهی، برایشان یکسان است، (آنان) ایمان نمی‌آورند.»
ج:منافقین {وَمِنَ ٱلنَّاسِ مَن یَقُولُ ءَامَنَّا بِٱللَّهِ وَبِٱلۡیَوۡمِ ٱلۡـَٔاخِرِ وَمَا هُم بِمُؤۡمِنِینَ}[سورة البقرة: ۸]
ترجمه:«و از مردم کسانی (هستند که به زبان) می‌گویند:«به خدا و روز باز پسین ایمان آوره‌ایم» حال آنکه آنان (از) ایمان آورندگان (راستین) نیستند.»
۳- سه گانه مؤمنان
{لِلۡفُقَرَاۤءِ ٱلۡمُهَـٰجِرِینَ ٱلَّذِینَ أُخۡرِجُوا۟ مِن دِیَـٰرِهِمۡ وَأَمۡوَ ٰلِهِمۡ یَبۡتَغُونَ فَضۡلࣰا مِّنَ ٱللَّهِ وَرِضۡوَ ٰنࣰا وَیَنصُرُونَ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥۤۚ أُو۟لَـٰۤىِٕكَ هُمُ ٱلصَّـٰدِقُونَ (۸) وَٱلَّذِینَ تَبَوَّءُو ٱلدَّارَ وَٱلۡإِیمَـٰنَ مِن قَبۡلِهِمۡ یُحِبُّونَ مَنۡ هَاجَرَ إِلَیۡهِمۡ وَلَا یَجِدُونَ فِی صُدُورِهِمۡ حَاجَةࣰ مِّمَّاۤ أُوتُوا۟ وَیُؤۡثِرُونَ عَلَىٰۤ أَنفُسِهِمۡ وَلَوۡ كَانَ بِهِمۡ خَصَاصَةࣱۚ وَمَن یُوقَ شُحَّ نَفۡسِهِۦ فَأُو۟لَـٰۤىِٕكَ هُمُ ٱلۡمُفۡلِحُونَ (۹)}[سوره الحشر: ۸-۹]
ترجمه:«(ونیز این غنائم) از آنِ بینوایان مهاجری است که جویای فضل و خشنودی خدا از خانه‌ها و اموال خود رانده شده‌اند، و به خدا و پیامبرش یاری می‌رسانند. آنان خود راستگویان (واقعی) هستند(۸). و (نیز) برای کسانی است که پیش از (آمدن) آنان (مهاجران) در دار (الهجره) جای گرفتند و ایمان را در دل‌هایشان استوار داشتند) در حالی که مهاجران به سوی خویش را، دوست می‌دارند و درباره‌ی آنچه به مهاجران داده شده، در دل‌هایشان احساس نیازی نمی‌کنند و (آنان را) بر خویشتن ترجیح می‌دهند، هر چند خود سخت نیازمند باشند. هر کس از آزمندی نفس خویش محفوظ بماند، پس آنان رستگارند(۹).»
{وَٱلَّذِینَ جَاۤءُو مِنۢ بَعۡدِهِمۡ یَقُولُونَ رَبَّنَا ٱغۡفِرۡ لَنَا وَلِإِخۡوَ ٰنِنَا ٱلَّذِینَ سَبَقُونَا بِٱلۡإِیمَـٰنِ وَلَا تَجۡعَلۡ فِی قُلُوبِنَا غِلࣰّا لِّلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ رَبَّنَاۤ إِنَّكَ رَءُوفࣱ رَّحِیمٌ}[سوره الحشر: ۱۰]
ترجمه:«و (نیز)برای کسانی است که پس از مهاجران آمدند(که)، می‌گویند:«پروردگارا، ما و (آن) برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشی گرفته‌اند، بیامرز و در دلهای ما نسبت به کسانی که ایمان آورده‌اند، کینه‌ای قرارمده. پروردگارا، همانا تو رؤوف مهربان هستی.»
۴- تعامل سه گانه با خدا
۱- خدا شناس
{إِنَّمَا ٱلۡمُؤۡمِنُونَ ٱلَّذِینَ ءَامَنُوا۟ بِٱللَّهِ وَرَسُولِهِۦ ثُمَّ لَمۡ یَرۡتَابُوا۟ وَجَـٰهَدُوا۟ بِأَمۡوَ ٰلِهِمۡ وَأَنفُسِهِمۡ فِی سَبِیلِ ٱللَّهِۚ أُو۟لَـٰۤىِٕكَ هُمُ ٱلصَّـٰدِقُونَ}[سوره الحجرات: ۱۵]
ترجمه:«مؤمنان (واقعی) تنها کسانی هستند که به خدا و پیامبرش ایمان آورده، سپس دچار (شک و) تردید نشده‌اند و با مال و جانشان در راه خدا جهاد کرده‌اند. آنانند که راستگویانند.»
۲- خدا نشناس
{یَعۡرِفُونَ نِعۡمَتَ ٱللَّهِ ثُمَّ یُنكِرُونَهَا وَأَكۡثَرُهُمُ ٱلۡكَـٰفِرُونَ}[سوره النحل: ۸۳]
ترجمه:«نعمت خداوند را می‌شناسند، آنگاه آن را انکار می‌کنند و بیشترآنان کافرند.»
{قُلۡ أَیُّ شَیۡءٍ أَكۡبَرُ شَهَـٰدَةࣰۖ قُلِ ٱللَّهُۖ شَهِیدُۢ بَیۡنِی وَبَیۡنَكُمۡۚ وَأُوحِیَ إِلَیَّ هَـٰذَا ٱلۡقُرۡءَانُ لِأُنذِرَكُم بِهِۦ وَمَنۢ بَلَغَۚ أَىِٕنَّكُمۡ لَتَشۡهَدُونَ أَنَّ مَعَ ٱللَّهِ ءَالِهَةً أُخۡرَىٰۚ قُل لَّاۤ أَشۡهَدُۚ قُلۡ إِنَّمَا هُوَ إِلَـٰهࣱ وَ ٰحِدࣱ وَإِنَّنِی بَرِیۤءࣱ مِّمَّا تُشۡرِكُونَ (۱۹) ٱلَّذِینَ ءَاتَیۡنَـٰهُمُ ٱلۡكِتَـٰبَ یَعۡرِفُونَهُۥ كَمَا یَعۡرِفُونَ أَبۡنَاۤءَهُمُۘ ٱلَّذِینَ خَسِرُوۤا۟ أَنفُسَهُمۡ فَهُمۡ لَا یُؤۡمِنُونَ (۲۰)}[سوره اﻷنعام: ۱۹-۲۰]
ترجمه:«بگو:«چه کسی در گواهی (دادن از همه) بزرگ‌تر [و برتر] است؟ بگو:«خدا بین من و شما گواه است، و (این) قرآن به من وحی شده، تا با آن، شما و هر کس را که (این پیام) به او برسد، هشدار دهم. آیا به راستی شما گواهی می‌دهید که خدایان دیگری با خدا هستند؟!» بگو:«من (امّا) گواهی نمی‌دهم.» بگو:«تنها او خدای یگانه است، و بی‌گمان من از هر آنچه (برای او) شریک می‌آورید، بیزارم (۱۹).» کسانی که کتاب (آسمانی) به آنان داده‌ایم، او (پیامبر) را می‌شناسند، همانگونه که فرزندان خود را می‌شناسند. کسانی که به خویشتن زیان زده‌اند آنان ایمان نمی‌آورند (۲۰).»
{ٱلَّذِینَ ءَاتَیۡنَـٰهُمُ ٱلۡكِتَـٰبَ یَعۡرِفُونَهُۥ كَمَا یَعۡرِفُونَ أَبۡنَاۤءَهُمۡۖ وَإِنَّ فَرِیقࣰا مِّنۡهُمۡ لَیَكۡتُمُونَ ٱلۡحَقَّ وَهُمۡ یَعۡلَمُونَ}[سوره البقرة: ۱۴۶]
ترجمه:«کسانی که به آنان کتاب (آسمانی) داده‌ایم، او را می‌شناسند، همانگونه که فرزندان خود را می‌شناسند(چرا که وصفش را در تورات و انجیل خوانده‌اند) همانا گروهی از آنان با آگاهی حق را کتمان می‌کنند.»
۳- بد خدا شناس
{وَیُعَذِّبَ ٱلۡمُنَـٰفِقِینَ وَٱلۡمُنَـٰفِقَـٰتِ وَٱلۡمُشۡرِكِینَ وَٱلۡمُشۡرِكَـٰتِ ٱلظَّاۤنِّینَ بِٱللَّهِ ظَنَّ ٱلسَّوۡءِۚ عَلَیۡهِمۡ دَاۤىِٕرَةُ ٱلسَّوۡءِۖ وَغَضِبَ ٱللَّهُ عَلَیۡهِمۡ وَلَعَنَهُمۡ وَأَعَدَّ لَهُمۡ جَهَنَّمَۖ وَسَاۤءَتۡ مَصِیرࣰا}[سوره الفتح: ۶]
ترجمه:«و تا مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرک را که به خدا گمان بد می‌برند، عذاب کند. پیشامد ناگوار (روزگار) بر آنان باد! و خدا بر آنان خشم گرفته و لعنتشان کرده و برایشان جهنم را آماده ساخته است و (آن) بد بازگشتگاهی است.»
۵- سه گانه آرمانها و هدفها
الف) خود محوری شهوانی
{أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنْتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا (۴۳) أَمْ تَحْسَبُ أَنَّ أَكْثَرَهُمْ يَسْمَعُونَ أَوْ يَعْقِلُونَ ۚ إِنْ هُمْ إِلَّا كَالْأَنْعَامِ ۖ بَلْ هُمْ أَضَلُّ سَبِيلًا (۴۴)}[سوره الفرقان: ۴۳-۴۴]
ترجمه:«آیا به آن کس نگریسته‌ای که هوای (نفس) خویش را معبود خود گرفته است؟ پس آیا تو (می‌توانی) وکیل (و ضامن) او شوی؟(۴۳) آیا می‌پنداری که بیشتر آنان می‌شنوند یا می‌اندیشند؟! آنان تنها چونان چهار پایان‌اند، بلکه آنان گمراه ترند(۴۴).»
ب) خود محوری عدوانی
{وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يُعْجِبُكَ قَوْلُهُ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيُشْهِدُ اللَّهَ عَلَىٰ مَا فِي قَلْبِهِ وَهُوَ أَلَدُّ الْخِصَامِ (۲۰۴) وَإِذَا تَوَلَّىٰ سَعَىٰ فِي الْأَرْضِ لِيُفْسِدَ فِيهَا وَيُهْلِكَ الْحَرْثَ وَالنَّسْلَ ۗ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْفَسَادَ (۲۰۵) وَإِذَا قِيلَ لَهُ اتَّقِ اللَّهَ أَخَذَتْهُ الْعِزَّةُ بِالْإِثْمِ ۚ فَحَسْبُهُ جَهَنَّمُ ۚ وَلَبِئْسَ الْمِهَادُ (۲۰۶)}[سوره البقرة:۲۰۴-۲۰۶]
ترجمه:«و از مردم کسی است که سخنش در(باره‌ی) زندگی دنیا تو را به شگفت می‌آورد و خدا را بر (هم خوانی گفتارش با) آنچه در دل خود دارد، گواه می‌گیرد، درحالی که او سرسخت ترین دشمنان است (۲۰۴) و هنگامی که (از نزد تو) برود، در زمین می‌کوشد تا در آن فساد کند و کشت و نسل (انسان و دام) را نابود سازد، و خدا فساد (و تباهی) را دوست نمی‌دارد (۲۰۵) و هنگامی که به او گفته شود:«تقوای خدا را پیشه کن،» تکبّر (و غرورجاهلی) او را به گناه وامی‌دارد، پس جهنم او را بس است، و بی‌گمان (آن) بد آرامگاهی است(۲۰۶).»
ج) خدا محوری ( ربانی)
{وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا (۸) إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا (۹)}[سوره الإنسان: 8_9]
ترجمه:«و (طعام و) خوراک (خود) را با وجود دوست داشتنش، به بینوا، یتیم و اسیر می‌دهند(۸) (با زبان حال خود به آنان می‌گویند:)«بهر خشنودی خدا به شما خوراک می‌دهیم (و) از شما نه پاداشی می‌خواهیم و نه سپاسی(۹).»
{وَمَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ مِنْ أَجْرٍ ۖ إِنْ أَجْرِيَ إِلَّا عَلَىٰ رَبِّ الْعَالَمِينَ}[سوره الشعراء: ۱۰۹]
ترجمه:«و من از شما بر (تبلیغ) آن (رسالت) هیچ پاداشی نمی‌خواهم، پاداش من جز بر (عهده) پروردگار جهانیان نیست.»
نظرات