یونسکو در سال 1999 روز 21 فوریه برابر دوم اسفند را به عنوان «روز جهانی زبان مادری» اعلام کرد و از آن زمان هر سال این روز در بسیاری از کشورهای جهان پاس داشته شده و برنامه‌های یک یا چند روزه برگزار می‌شود. همچنین هر سال در این روز بنا بر شرایط جهانی شعار یا تمی برگزیده شده و پیرامون آن برنامه‌های ویژه‌ای در پیش گرفته می‌شود؛ که در بیشتر موارد به تاثیر زبان در فرآیند آموزش پیوندی برقرار می‌کند. تم یا شعار امسال این روز (Multilingual education - a pillar of learning and intergenerational learning) یعنی «آموزش چند زبانه- یکی از ستون‌های یادگیری و یادگیری میان نسلی» است. یونسکو در توضیح این شعار می‌گوید: «جوامع چندزبانه و چندفرهنگی از راه حفظ زبان‌های خود، که همانند راهی برای آموختن دانش سنتی و حفظ میراث فرهنگی عمل می‌کنند، در مسیر پیشرفت قرار می‌گیرند. با این حال تنوع زبانی با از میان رفتن زبان‌های بیشتر، با تهدیدهای فزاینده‌ای روبروست. اکنون 40 درصد از جمعیت جهان به آموزش به زبان مادری خود دسترسی ندارند؛ این درصد در مناطق ویژه‌ای در جهان از 90 درصد نیز فراتر می‌رود. پژوهش‌ها بر مزایای بهره گیری از زبان مادری برای آموزش دانش آموزان زبان آموز تاکید می‌کند؛ مزایایی همچون تقویت نتایج آموزشی بهتر، بالا بردن اعتماد بنفس و افزایش مهارت‌های سنجشگرانه‌اندیشی (تفکر انتقادی) . این رویکرد همچنین از یادگیری میان نسلی و حفظ میراث فرهنگی پشتیبانی می‌کند .

 

روز جهانی زبان مادری که در نخستین گام از سوی یونسکو اعلام و سپس در مجمع عمومی سازمان ملل پذیرفته شد، بر نقش زبان‌ها در گسترش دستیابی به هدف‌های توسعه پایدار و فراگیری آنها تاکید دارد. سیاست‌های آموزش چند زبانه، که در شعار این روز در سال 2024 یعنی «آموزش چند زبانه - یکی از ستون‌های یادگیری و یادگیری میان نسلی» برجسته شده‌اند، برای آموزش فراگیر و نگهبانی از زبان‌های بومی بسیار مهمند. با آغاز آموزش به زبان مادری و آشنایی گام به گام با زبان‌های دیگر، سدهای میان خانه و مدرسه برداشته شده و یادگیری کارآمد را آسان می‌کند.

 

آموزش چند زبانه نه تنها جوامع فراگیر را گسترش می‌دهد، بلکه به حفظ زبان‌هایی که چیرگی ندارند، زبان‌های اقلیت و بومی نیز کمک می‌کند. این سنگ بنای دستیابی به دسترسی عادلانه به آموزش و فرصت‌های یادگیری در طول زندگی برای همه است.»

همچنین در اهمیت تنوع زبانی در حفظ و پاسداری از خرده فرهنگ‌های غنی و ارزشمند در جای جای جهان چنی آورده است که:

«زبان‌ها با مفاهیم پیچیده‌ای که برای هویت، ارتباطات و در آمیختگی اجتماعی، آموزش و توسعه دارند، برای مردم و کره زمین از اهمیت راهبردی برخوردارند. با این حال به دلیل فرآیندهای جهانی شدن، زبان‌ها به شکل فزاینده‌ای تهدید شده یا در خطر ناپدید شدن کامل هستند. هنگامی که زبان‌ها ناپدید می‌شوند، ملیله‌های پربار تنوع فرهنگی جهان ناپدید می‌شوند. فرصت‌ها، سنت‌ها، حافظه، شیوه‌های بی همتای اندیشه و زبان- سرچشمه‌های ارزشمند برای تضمین آینده‌ای بهتر- نیز از دست می‌روند.

 

در جهان هر دو هفته یک زبان از میان می‌رود و کل میراث فرهنگی و فکری را با خود می‌برند. دست کم 45 درصد از 7 هزار زبانی که در جهان با آنها حرف زده می‌شود در خطر نابودی هستند. تنها چند درصد اندک از زبان‌ها که در سامانه‌های آموزشی و گستره عمومی جای گرفته‌اند و کمتر از صد زبان در فضای دیجیتال به کار گرفته می‌شوند.»

 

شوربختانه این روز از سوی سیاستگذاران، تصمیم گیران و مجریان سیاسی، آموزشی و فرهنگی در ایران با بی اعتنایی فزاینده‌ای روبروست. با همه تاکیدها در سندهای بالادستی، از آن میان قانون اساسی و سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، بر آموزش زبان مادری و آموزش به زبان مادری، این بخش از آموزش همچنان به شکل کامل از سوی ساختار سیاسی- آموزشی کشور نادیده گرفته شده و آسیب‌های آموزشی برای بخش بزرگی از نوآموزان کشور که زبان مادری/ خانگی غیر فارسی است، در پی داشته و دارد. گرچه عاملیت خانواده و معلم در مناطقی که زبان خانگی آنها فارسی نیست و همچنین گسترش آگاهی‌های گسترده در فضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی تا اندازه‌ای می‌تواند گره‌گشای و دستگیر آموزش در این مناطق باشد اما تا زمانی که در این زمینه کارهای بنیادین و ساختاری انجام نشود شوربختانه بسیاری از نوآموزان حتی در مهارت‌هایی مانند خواندن، نوشتن و حساب کردن دچار گرفتاری‌های سختی خواهند بود.