واژهی قلب در قرآن یکی از مهم‌ترین واژه‌‌‌هایی است که در حوزه‌ی انسان‌شناسی در قرآن بکار رفته است.‌ در مقام تعلیم و تربیت به صورتی که در خور مقام انسان باشد، مستلزم شناخت انسان، است و این مهم خود مقدمه ضروری برای بهره‌برداری صحیح از قابلیت‌ها و برآورده کردن درست نیازها و در نهایت شکوفا کردن استعدادهای انسان است.

در این میان قرآن در معرفی صحیح و دقیق انسان نقش بسزایی دارد.

یکی از تعابیری که قرآن در مورد قلب بکار برده، این آیه است که خداوند در توصیف حال بنی اسرائیل ذکر کرده و می‌فرماید:

( وَأُشْرِبُوا فِي قُلُوبِهِمُ الْعِجْلَ بِكُفْرِهِمْ ۚ )( و بر اثر كفرشان [مهر] گوساله در دلشان سرشته شد)[سوره البقرة ۹۳]

مصدر «اشراب» و از ریشه «شرب» دو معنا دارد:

١- اگر از باب «أَشرَبتُ البعیر(ریسمان به گردن شتر بستم)» باشد، معناى جمله بالا این می‌شود که ریسمانى محکم از علاقه و محبت، قلب آنها را با گوساله ارتباط داده بود؛

٢- اگر از ماده «إشراب» به معناى «آبیارى کردن» یا «به دیگرى آب نوشانیدن» باشد، کلمه «حب» در تقدیر خواهد بود، و معناى این فراز از قرآن چنین است: «بنی‌اسرائیل قلوب خود را با محبت گوساله سامرى آبیارى کردند».

به سبب محبت به عجل، مورد خشم خدا و خواری و ذلت در دنیا شدن 

(إِنَّ الَّذِينَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ سَيَنَالُهُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَذِلَّةٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۚ وَكَذَلِكَ نَجْزِي الْمُفْتَرِينَ)( آرى كسانى كه گوساله را [به پرستش] گرفتند به زودى خشمى از پروردگارشان و ذلتى در زندگى دنيا به ايشان خواهد رسيد و ما اين گونه دروغ‏پردازان را كيفر مى‏ دهيم)[سوره اﻷعراف ۱۵۲]

همین معنا در حدیث پیامبر صلی الله علیه و سلم نیز آمده است.

قالَ حُذَيْفَةُ: سَمِعْتُ رَسولَ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عليه وسلَّمَ يقولُ: تُعْرَضُ الفِتَنُ علَى القُلُوبِ كالْحَصِيرِ عُودًا عُودًا، فأيُّ قَلْبٍ أُشْرِبَها، نُكِتَ فيه نُكْتَةٌ سَوْداءُ، وأَيُّ قَلْبٍ أنْكَرَها، نُكِتَ فيه نُكْتَةٌ بَيْضاءُ، حتَّى تَصِيرَ علَى قَلْبَيْنِ، علَى أبْيَضَ مِثْلِ الصَّفا فلا تَضُرُّهُ فِتْنَةٌ ما دامَتِ السَّمَواتُ والأرْضُ، والآخَرُ أسْوَدُ مُرْبادًّا كالْكُوزِ، مُجَخِّيًا لا يَعْرِفُ مَعْرُوفًا، ولا يُنْكِرُ مُنْكَرًا، إلَّا ما أُشْرِبَ مِن هَواهُ روام مسلم كتاب الايمان رقم ١٤٤

ترجمه: فتنه‌ها یکی پس از دیگری بر دلها ظاهر می‌شوند، همان طو‌ی که حصير(بوریا) تارتار و رشته‌رشته بافته می‌شود و به هم می‌چسپد. هر قلبی‌ که در معرض فتنه‌ها قرار گيرد، فتنه‌ها وارد قلب می‌شوند و خال سیاهی در قلب نقش می‌بندد و هر قلبی‌ که آن را رد کرد، نقطه‌ای درخشان در آن نمايان می‌شود، تا کار به جایی می‌رسد که قلب‌ها به دو قسم تقسيم می‌شوند، قلبی آن چنان درخشان و سفيد مانند سنگ سخت که تا ادامۀ آسمان و زمين، هيچ فتنه‌ای در آن مؤثر نيست؛ قلب دیگری سیاه و خاکستری، مانند کوزه سرازیر و سرنگون شده، که نه معروفی را می‌شناسد و نه منکری را، انکار می‌کند، مگر چيزی‌ که بر مبنای هوی و هوس و آرزوها وارد آن گردد.

امام نووی می‌فرماید: معنی این جمله فأيُّ قَلْبٍ أُشْرِبَها، عبارت است از آنکه فتنه و آفت به صورت همه جانبه وارد قلب شده و ملازم و همراه آن می‌گردد و همانطور که آب جذب بدن می‌شود، فتنه‌‌‌ها نیز وارد بدن شده و قلب از آن سیراب می‌گردد. عرب‌‌‌ها نیز وقتی که می‌گویند: ثَوب مُشرَب بِحُمرَة  منظورشان این است که رنگ سرخ به اندازه‌ای با آن لباس مخلوط شده است که انفکاک آن امکان پذیر نیست. ( شرح مسلم ج ۲/ ۱۷۲)

عجل در این آیه نماد محبت غیر خدا است. و محبت غیر خدا نوعی از شرک است، و خداوند از بندگانش می‌خواهد همه توجه و علاقه و محبت خود را متوجه او کنند.

(وَمِنَ النَّاسِ مَنْ يَتَّخِذُ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَنْدَادًا يُحِبُّونَهُمْ كَحُبِّ اللَّهِ ۖ وَالَّذِينَ آمَنُوا أَشَدُّ حُبًّا لِلَّهِ ۗ )( و برخى از مردم در برابر خدا همانندهايى [براى او] برمى‏ گزينند و آنها را چون دوستى خدا دوست مى دارند ولى كسانى كه ايمان آورده‌اند به خدا محبت بيشترى دارند)[سوره البقرة ۱۶۵]

در این راستا شیطان از دو روش برای نفوذ محبت غیر خدا استفاده می‌کند

روش اول: به بیان قرآن ابلیس برای فریب آدم ابوالبشر از همین رو ش گام به گام استفاده کرده است (فَدَلَّاهُمَا بِغُرُورٍ ۚ )( پس آن دو را با فريب به سقوط كشانيد)[سوره اﻷعراف ۲۲]

کلمه دلی از ماده دَلَو است چنانکه گویند: دَلی الدّلوَ: ای أرسلها فى البئر. پس گویی شیطان لعین آدم و حوا را در دلو انداخت، و آنان را آهسته آهسته از درجه و مقام والایشان فرود آورد و از شاخسار طاعت و صداقت به چاهسار معصیت و بطالت انداخت و مطابق نقشه و خط مشی از پیش طرح ریزی شده خود پیوسته این روش در دلو انداختن و فرود آوردن را در حق انسان بکار می‌گیرد تا اینکه به ته چاه افتد.

فریدون مشیری به این حالت اشاره ظریفی دارد و می‌گوید:

گفت دانایی که: گرگی خیره سر،

هست پنهان در نهاد هر بشر

لاجرم جاری است پیکاری سترگ

روز و شب، مابین این انسان و گرگ

زور بازو چاره‌ی این گرگ نیست

صاحب اندیشه داند چاره چیست

ای بسا انسان رنجور پریش

سخت پیچیده گلوی گرگ خویش

وی بسا زور آفرین مرد دلیر

هست در چنگال گرگ خود اسیر

هر که گرگش را در اندازد به خاک

رفته رفته می‌شود انسان پاک

وآنکه از گرگش خورد هردم شکست

گرچه انسان می‌نماید گرگ هست

وآن که با گرگش مدارا می‌کند

خلق و خوی گرگ پیدا می‌کند

در جوانی جان گرگت را بگیر!

وای اگر این گرگ گردد با تو پیر

روز پیری، گر که باشی هم چو شیر

ناتوانی در مصاف گرگ پیر

مردمان گر یکدگر را می‌درند

گرگ‌‌‌هاشان رهنما و رهبرند

اینکه انسان هست این سان دردمند

گرگ‌‌‌ها فرمانروایی می‌کنند

وآن ستمکاران که با هم محرم اند

گرگ‌‌‌هاشان آشنایان هم اند

گرگ‌‌‌ها همراه و انسان‌‌‌ها غریب

با که باید گفت این حال عجیب؟

روش دوم ابلیس تزیین قلب است که در فرازی دیگر قرآن بیان نموده است.

(وَإِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطَانُ أَعْمَالَهُمْ )( و [ياد كن] هنگامى را كه شيطان اعمال آنان را برايشان بياراست)[سوره اﻷنفال ۴۸]

تزیین و آراستگی عبارت است از نمایان شدن چیزی به شکلی که مخالف و متفاوت با شکل و صورت حقیقی آن باشد.

اگر در ابتدای آلوده شدن دل به گناه، صیقل داده نشود، به تدریج زنگار گناه کل قلب را احاطه می‌کند. (كَلَّا ۖ بَلْ ۜ رَانَ عَلَى قُلُوبِهِمْ مَا كَانُوا يَكْسِبُونَ)( نه چنين است بلكه آنچه مرتكب مى ‏شدند زنگار بر دلهايشان بسته است)[سوره المطففين ۱۴]

لذا در راستای پرورش و توسعه دل و مبارزه با فتنه‌‌‌هایی که او را احاطه می‌کنند نیازمندیم دلها را آبیاری کنیم و برای رشد آن از آبهایی زلال بهره ببریم.

نیازمند آبیاری دل هستیم با آبی از جنس محبت کلام خدا ( قرآن )

قرآن کتاب هدایت و زاینده‌ی تاریکی‌‌‌های جهل و مایه بهبودی دلها از بیماری‌‌‌های نادانی و گمراهی و پاکسازی دورانها از آلودگی‌‌‌های هوا و هوس و تنگ چشمی و آزمندی و تباهی است. و شفا بخش دردها و بیماریهای است.

(وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ ۙ وَلَا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَسَارًا)( و ما آنچه را براى مؤمنان مايه درمان و رحمت است از قرآن نازل مى ‏كنيم و[لى] ستمگران را جز زيان نمى‏ افزايد)[سوره اﻹسراء ۸۲]

این امیرالمومنین عثمان بن عفان (رض) است که دقیقاً انگشت روی بیماری دل می‌گذارد و می‌گوید: «اگر دلهایتان پاک و سالم می‌بود هرگز از کلام خدا سیر نمی‌شدید.

ابن تیمیه می‌گوید: قرآن بر طرف کننده تمامی آلام و دردها ست و گرایش‌‌‌های فاسد را اصلاح نموده و قلب را پاکسازی می‌کند و آن را به فطرت و سرشت اصلی که بر آن خلق شده است برمی گرداند، همانطور که بدن به حالت طبیعی خود باز می‌گردد و همانگونه که بدن برای دوام و قوام خویش به تغذیه نیازمند است و باید انرژی لازم را کسب نماید؛ قلب نیز از ایمان و قرآن و تزکیه و تهذیب تغذیه می‌نماید.

وهیب بن ورد می‌گوید: بعد از مطالعه زیاد در احادیث و سخنان بزرگان، چیزی را نیافتم که بیش از همه قلبها را نرم و زمینه ساز آرامش و طمانینه برای آن باشد، مگر تلاوت قرآن و تدبر در آن.

آبی از جنس توبه و استغفار

پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌فرمایند: إنَّه لَيُغَانُ علَى قَلْبِي، وإنِّي لأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ، في اليَومِ مِئَةَ مَرَّةٍ

ترجمه: همانا سستی و غفلت بر دلم پیدا می‌شود و برای زدودن آثار آن، من در روز، صد بار به درگاه خدا توبه و استغفار می‌کنم.

گناه و معصیت همانند میکروب و ویروسی است که جسم را از رشد باز می‌دارد و همانگونه که با استعمال دارو و تزریق آمپول می‌توان آن را ریشه کن کرد، با توبه و استغفار نیز می‌توان آثار سوء گناه را از قلب پاک نمود.

آبی از جنس یاد مرگ

سرشت انسان بر محبت دنیا نهاده شده، و مالدوستی در اصل فطرت انسانی است.

و تحبون المال حبا جما و انه لحب الخیر لشدید.

و از آنجا که دنیا خانه گذار است نه خانه پایدار و جایی که ماندگاری انسان در آنجاست و به تعبیر قرآن دار المقامة می‌باشد سرای آخرت است.

لذا برنامه الهی برای دل نبستن به این سرا اهل ایمان را به یاد مرگ تشویق می‌کنند. چرا که به تعبیر پیامبر صلی الله علیه و سلم یاد مرگ از بین برنده لذت‌‌‌های زودگذر دنیاست.أكثِرُوا ذكرَ‌‌‌هادِمِ اللذَّاتِ. أخرجه الترمذي (۲۳۰۷ )، والنسائي (۴/ ۴) ببعضه، وابن ماجه (۴۲۵۸) واللفظ له

ترجمه: بسیار از مرگ یاد کنید که درهم کوبنده و نابودکننده‌ی لذت‌‌‌هاست.

و آمده است که زنی نزد عایشه رضی الله عنها گلایه کرد که دچار قساوت قلب شده، عایشه به او گفت: بسیار از مرگ یاد کن قلبت رقیق و لطیف می‌گردد.

از جمله وسایل جهت تذکر دائمی برای مرگ: زیارت قبرستان، شستن مرده‌‌‌ها، تشییع جنازه، دیدار از بیمارستان‌‌‌ها و مشاهده‌ی بیماران و ناتوانان جسمی

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ – صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ -: ” «إِنَّ هَذِهِ الْقُلُوبَ تَصْدَأُ كَمَا يَصْدَأُ الْحَدِيدُ إِذَا أَصَابَهُ الْمَاءُ ” قِيلَ: يَا رَسُولَ اللَّهِ وَمَا جِلَاؤُهَا؟ قَالَ: ” كَثْرَةُ ذِكْرِ الْمَوْتِ وَتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ» “(رَوَى الْبَيْهَقِيُّ الْأَحَادِيثَ الْأَرْبَعَةَ فِي شُعَبِ الْإِيمَانِ).

ترجمه: دل‌‌‌ها مانند آهن هنگام رسیدن آب به آن زنگ می‌زند، گفته شد: ای رسول خدا، چه چیزی می‌تواند زنگار قلب را بشوید؟ آن حضرت فرمود: زیادی یاد مرگ و خواندن قرآن.

آبی از جنس ذکر

 قرآن اهل ایمان را به ذکر زیاد توصیه می‌کند.

(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا)( اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد خدا را ياد كنيد يادى بسيار)[سوره اﻷحزاب ۴۱]

بنابراین مفهوم کلیدی در نشان ایمان، ذکر و ذاکری است. به بیان دیگر مؤمن کسی است که همواره یاد خدا را در دل زنده نگه داشته و پیوسته نام پروردگار را بر زبان جاری می‌سازد.

و از صفات اهل نفاق خدا را کم یاد کردن است.

(لَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا)( و خدا را جز اندكى ياد نمى كنند)[سوره النساء ۱۴۲]

قرآن بیان می‌کند که از یاد بردن خدا و بی توجهی به عبادت یکی از بزرگترین وسوسه‌‌‌ها و فریب‌‌‌های شیطان است.

(إِنَّمَا يُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَكُمُ الْعَدَاوَةَ وَالْبَغْضَاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَيَصُدَّكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَعَنِ الصَّلَاةِ ۖ )( همانا شيطان مى‏ خواهد با شراب و قمار ميان شما دشمنى و كينه ايجاد كند و شما را از ياد خدا و از نماز باز دارد)[سوره المائدة ۹۱]

و ذکر به تعبیر ابن قیم جوزی دایره وسیعی دارد که شامل: اسماء و صفات خدا و حمد و ثنای او و یادآوری نعمات و احسان‌‌‌های وی و اطاعت و بندگی، طلب علم، تلاوت قرآن، تسبیح، تحمید، تهلیل، استغفار، صلوات بر پیامبر صلی الله علیه و سلم. همچنین شامل درجاتی نیز هست که بالاترین آن ذکر قلب همراه با زبان است و درجه پایین تر از آن ذکر قلبی و پایین تر از آن ذکر زبانی می‌باشد.

ابو درداء می‌گوید: هر چیزی صیقل دهنده‌ای دارد که صیقل دهنده قلب، ذکر خداست.

ابوالحسن وراق می‌گوید: حیات قلب بسته بذکر، زنده‌ای است که مرگ را نشاید.

ابن رجب می‌گوید: ای کسی که قلبت را گم کرده‌ای شاید این گمشده را در مجالس ذکر بیابی و ای کسی که قلبت مریض است شفایش را در مجالس ذکر پیدا کن.

آبی از جنس محبت به نیازمندان

پیامبر صلی الله علیه وسلم از خدا محبت به نیازمندان را درخواست می‌کند.

اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ فِعْلَ الْخَيْرَاتِ، وَتَرْكَ الْمُنْكَرَاتِ، وَحُبَّ الْمَسَاكِينِ، وَأَنْ تَغْفِرَ لِي، وَتَرْحَمَنِي رواه احمد و الترمذي

ترجمه: خدایا از تو توفیق انجام کار نیک و ترک اعمال زشت و محبت به مساکین را مسئلت دارم. و از تو می‌خواهم که مرا ببخشی و به من رحم کنی.

امام احمد بن حنبل از ابوهریره نقل می‌کند که: مردی نزد پیامبر صلی الله علیه و سلم از قساوت و سنگدلی خود شکایت کرد پیامبر صلی الله علیه و سلم به او فرمود اگر می‌خواهی قلبت نرم‌ شود به مساکین طعام بده و بر سر یتیم دست محبت و نوازش بکش.

بخشش پیامبر صلی الله علیه و سلم و محبت ایشان در ماه رمضان بیشتر بوده است.

عن ابنِ عباسٍ، رضِيَ اللهُ عَنْهُمَا، قَالَ: *كَانَ رَسُولُ اللهِ، صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، أَجْوَدَ النَّاسِ، وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ في رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ، وَكَانَ جِبْرِيلُ يَلْقَاهُ في كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ القُرْآنَ، فَلَرَسُولُ اللهِ، صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ أَجْوَدُ بِالْخَيْرِ مِنَ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ* » متفقٌ عليه.

از ابن عباس(رض) روایت شده است که فرمود: پیامبر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بخشنده‌ترین مردم بود و در ماه رمضان موقعی که جبرئیل او را ملاقات می‌کرد، از سایر اوقات بخشنده‌تر می‌شد و جبرئیل در هر شب از شب‌های رمضان، با او ملاقات می‌کرد و قرآن را با پیامبر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ مدارسه می‌کرد (برای همدیگر می‌خواندند) و پیامبر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ که جبرئیل با ایشان ملاقات می‌نمود، در بخشش و خیر، از باد روان، بخشنده‌تر بود.

آبی از جنس ترس از خدا

یکی از روشهای تربیتی انسان که خداوند از آن استفاده کرده، روش ایجاد ترس است. چرا که به هر میزان ترس در انسان ایجاد شود، شخص از انجام کارهای ناروا و ناشایست دوری می‌گزیند، آنچنانکه اگر در درون انسان به انجام کاری تشویق شود، سبب انجام کار خواهد شد.

وجود ترس شروع حرکت قلب به سوی خداست.

من خاف أدلجَ ومَن أدلج بلغ المنزلَ ألا إن سلعةَ اللهِ غاليةٌ ألا إن سلعةَ اللهِ الجنةُ (رواه الترمذي)

ترجمه: هر کس بترسد شبانگاه حرکت می‌کند و هر کس که شبانگاه حرکت کند به منزل می‌رسد. آگاه باشید که کالای خدا قیمتی و گران بهاست. آگاه باشید که کالای خدا، بهشت است.

مناوی در کتاب فیض القدیر تعلیقی بر این حدیث نوشته و می‌گوید: هر کس که از مرگ و نابودی و یا از دست رفتن آنچه آرزویش را دارد، بترسد، استراحت نکرده و منتظر صبح نمی ماند بلکه اقدام به حرکت و سفر می‌نماید هر چند که شب باشد، لذا پیامبر صلی الله علیه و سلم خبر داده که ترس از خداوند سبب حرکت به سوی او با انجام کارهای نیک است، هر چند شبانگاهان باشد.

شیوه‌‌‌های ترس فقط مختص یادآوری نسبت به قیامت و بهشت و جهنم نیست، بلکه دایره‌ی آن وسعت دارد و مسائل فراوانی در زندگی فردی و اجتماعی و جمعی در زمانهای گذشته، حال وآینده شامل می‌شود.

عواملی که سبب ایجاد ترس می‌شوند عبارتند از:

۱- ترس از کوتاهی در مسیر بندگی خدا

۲- ترس از عظمت و جایگاه خدا

۳- ترس از عواقب گناه

۴- ترس از خشم خدا

۵- ترس از اعمالی که سبب از بین رفتن تلاش‌‌‌های انسان می‌شود، مثل: شرک، ریا، عجب، حسادت، منت گذاشتن

۶- ترس از عدم قبولی طاعات و عبادات

۷- ترس از دست دادن ایمان و بدی عاقبت

۸- ترس از احوال روز قیامت …

نکته: هدف نهایی ایجاد ترس، از بین بردن حب دنیا و نابود کردن شهوات در دل است. و همچنین آماده کردن قلب جهت پذیرش، بهترین پند و اندرز که قرآن کریم باشد.

چرا که قرآن، شرط اساسی بهره بردن از قرآن را وجود دلی ترسان می‌داند.

( فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ مَنْ يَخَافُ وَعِيدِ)( پس به [وسيله] قرآن هر كه را از تهديد [من] مى‏ ترسد پند ده)[سوره ق ۴۵]

و در پایان موضوع را با یک سوال به پایان می‌بریم.

چگونه محبت خدا در دل جا می‌گیرد؟

خداوند در روش دعوت به پیامبر صلی الله علیه و سلم می‌آموزد که در هنگام سخن گفتن با مردم آنان را عاشق پروردگارشان گرداند:

(وَإِذَا جَاءَكَ الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِآيَاتِنَا فَقُلْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ ۖ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ ۖ أَنَّهُ مَنْ عَمِلَ مِنْكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ)( و چون كسانى كه به آيات ما ايمان دارند نزد تو آيند بگو درود بر شما پروردگارتان رحمت را بر خود مقرر كرده كه هر كس از شما به نادانى كار بدى كند و آنگاه به توبه و صلاح آيد پس وى آمرزنده مهربان است)[سوره اﻷنعام ۵۴]

یادآوری نعمت‌‌‌های الهی بهترین روش جهت ایجاد محبت خدا در دلهاست.

چرا که سرشت آدمی به گونه‌ای است که نسبت به کسی که به او نیکی کرده و بخششی در حقش نماید، احساس عشق و محبت در درونش، برانگیخته می‌شود.

هرچه بخشش بیشتر شود، محبت نیز بیشتر می‌شود. مخصوصا زمانی که بخشش بدون هیچ چشم داشتی صورت گیرد.

و چه زیبا گفته‌اند آدمی بنده‌ی احسان و نیکی است

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: أَحِبُّوا اللَّهَ لِمَا يَغْذُوكُمْ بِهِ مِنْ نِعَمِهِ. (رواه الترمذی)

ترجمه: خدا را بخاطر نعمت‌‌‌هایی که به شما داده است، دوست بدارید.

و شایسته است اهل ایمان با درخواست فراوان از خدا بخواهیم که محبتش را نصیب ما بفرماید:

همچنانکه پیامبر صلی الله علیه وسلم در دعاهایش اینچنین از خدا می‌خواست.

از ابودرداء رضی الله عنه روایت است که می‌‌گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «كَانَ مِنْ دُعاءِ دَاوُدَ: اللَّهُمَّ إنِّي أسْألُكَ حُبَّكَ، وَحُبَّ مَنْ يُحِبُّكَ، وَالعَمَلَ الَّذِي يُبَلِّغُنِي حُبَّكَ، اللَّهُمَّ اجْعَلْ حُبَّكَ أحَبَّ إلَيَّ مِنْ نَفْسِي، وأهْلِي وَمِنَ الماءِ البارِدِ»: (رواه الترمذي)

«یکی از دعاهای داوود عليه السلام این بود که می‌‌گفت: بار الها، من از تو محبت تو را و محبت کسانی که تو را دوست دارند و نيز عملی را درخواست می‌‌کنم که مرا به محبت تو نزديک می‌‌گرداند؛ بار الها، محبتت را نزد من از دوست داشتن خودم و از دوست داشتن خانواده‌ام و از دوست داشتن آب خنک و گوارا محبوب‌تر بگردان.

مراجع و منابع:

۱- عشق ورزیدن به خدا؛ نویسنده مجدی الهلالی- مترجم؛ مجتبی دروزی

۲- قرآن چرا و چگونه؛ نویسنده، مجدی الهلالی – مترجم: مجتبی دروزی

۳- الایمان اولا- مجدی الهلالی

۴- تزکیه، نبیل حامد المعاذ، مترجم: جهاندار امینی

۵- راههای نفوذ شیطان برای فریب انسان- عبدالحمید البلالی – مترجم- محمد صالح سعیدی

۶- اوصاف مصلحان – عبدالحمید البلالی – مترجم – قادر قادری

۷- راغب اصفهانی

۸- تفسیر نمونه