میخواهم آسانترین و بهترین راه حفظ قرآن را برای ما بیان کنید؛ به ویژه پس از مرحلهی کودکی که حفظ طبعا آسانتر بود.
شیخ قرضاوی پاسخ میدهد:
الحمد لله، والصلاة والسلام على رسول الله، وعلى آله وصحبه ومن اتبع هداه، وبعد:
از سؤال کننده به خاطر علاقهای که به کتاب خدا دارد تشکر میکنم؛ رسول خدا فرموده است:
"خيركم من تعلم القرآن وعلمه بهترین شما کسی است که قرآن را فراگیرد و به دیگران هم بیاموزد.
در رواتی آمده است: "أفضلكم من تعلم القرآن وعلمه" بهترین شما کسی است که قرآن را بیاموزد و بدان عمل کند.
در روایت طبرانی با سند معتبر آمده است: "خيركم من قرأ القرآن وأقرأه" بهترین شما کسی است که قرآن فراگیرد و به دیگران بیاموزد.
در روایت ابن ماجه آمده است که رسول خدا به ابوذر غفاری فرمود:
"يا أبا ذرّ، لأن تغدو فتَعلَّمَ آية من كتاب الله خير مِن أن تصلِّي مائة ركعة"
ای ابوذر اگر روز خود را با فراگیری یک آیه از قرآن آغاز کنی، بهتر از آن است که صد رکعت نماز بخوانی.
بدون شک مرحلهی کودکی بهترین زمان برای حفظ است زیرا چنان که گفتهاند: یادگیری در کودکی مانند نقش بر روی سنگ است. به حکیمی که این سخن را گفته است گفتند: انسان بزرگ عقلش کاملتر است. گفت: اما مشغولیت بیشتری دارد. بزرگتر عقلش پختهتر است اما بین مشغلهی گوناگون سرگردان است به همین خاطر چیزی که انسان در کودکی حفظ میکند در بزرگسالی خیلی کم آن را فراموش میکند؛ زیرا به مثابه نقش بر سنگ است و به راحتی از بین نمیرود.
از زمان صحابه و تابعین مسلمانان عادت کردهاند که از کودکی فرزندانشان را به حفظ قرآن تشویق کنند و برخی از علمای تربیتی در زمان ما از حفظ قرآن در دوران کودکی برحذر میداند و امام شهید حسن البنا هم بر همین نظر بود. نظرشان دربارهی غیر قرآن معقول است؛ اما در کودکی قرآن را حفظ کردیم و در بزرگی از آن سود بردیم. چه بسا معنی آن را نمیفهمیدیم اما قرآن به خاطر آسانی حتی در کودکی هم قابل فهم است و مفهوم اجمالی آن درک میشود. وقتی که داستان موسی و فرعون را میخواندیم میدانستیم که فرعون انسان ستمگری است که قوم بنی اسرائیل را آزار میداد و فرزندانشان را میکشت و خداوند او و سربازانش را در دریا غرق کرد. یعنی کودک خلاصهی داستان را میفهمد.
تثبیت حفظ با فهم آیات
کسی که حفظ قرآن را به کودکان آموزش میدهد، بهتر است مفهوم آیات را مختصرا به آنان بیاموزد؛ مثلا وقتی حفظ سورهی فیل را به آنان آموزش میدهد، داستان برهه اشرم را بازگو کند و بگوید که مرد ستمگری بود و با لشکری از فیل به قصد ویران کردن کعبه حرکت کرد و خداوند دستههایی از پرندگان را بر او مسلط کرد تا آنان سنگباران کنند. در این حادثه ابرهه و لشکریان کشته شدند. تا کودک مفهوم سوره را بفهمد و این بهتر است. یا تفسیر مختصری از سوره را بازگو کند تا به فهم معانی و احکام آن کمک کند سپس علم و عمل را با هم جمع کند.
کسی که در کودکی موفق به حفظ قرآن نشد آیا باید ناامید شود؟ خیر بسیاری از مردم قرآن را در بزرگسالی حفظ کردهاند. اما باید وقت خود را تنظیم کند به طوری که بتواند هر روز یک چهارم حزب را حفظ کند و کل قرآن را در دوست و چهل روز تمام کند. یا نصف یک چهارم در روز که حفظ کل قرآن در چهارصد و هشتاد روز یعنی یک سال و یک سوم سال تمام شود.
تثبیت حفظ با دور کردن
حافظ قرآن باید همواره محفوظات خود را مرور کند تا در حافظهاش ثبت شود؛ همچنین باید زیر نظر شیخ ماهری حفظ کند تا قرائت و احکام تجوید را به خوبی فرا گیرد. اگر نتوانست باید از کاستهای قاریان مشهور کمک بگیرد و این از فضل خداوند بر امت است؛ مانند مصحف معلم شیخ حصری؛ در این مصحف شیخ یک آیه میخواند و به شنونده فرصت میدهد تا آن را تکرار کند. در زمان کنونی کامپیوتر کار را آسان کرده است. همچنین میتواند از همکار خود یا از امام مسجد یا برخی از نمازگزاران برای مرور محفوظات کمک بگیرد.
با این حال باز تأکید میکنم که تکرار باید جدی گرفته شود و حافظ همراه با حفظ حتما مرور داشته باشد. زیرا پیامبر اکرم فرموده است:
"تعاهدوا هذا القرآن، فوالذي نفس محمد بيده لهو أشد تفلتًا من الإبل في عُقُلها"
به قرآن پایبند باشید؛ سوگند به کسی که جان محمد در دست اوست این قرآن از شتری که زانویش بسته باشد فرارتر است. یکی از کارهایی که به تثبیت حفظ کمک میکند خواندن قرآن در نماز است؛ نباید به سورههای کوتاه اکتفا شود کاری که بیشتر مردم انجام میدهند. من از سؤال کننده که به حفظ کتاب خدا علاقمند است میخواهم حفظ و فهم را با هم جمع کند. در کتاب خدا تدبر کند چنان که خود فرموده است: "كِتَابٌ أَنْزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُولُو الْأَلْبَابِ" (ص: ٢٩).
[این] کتابی مبارک است که آن را به سوی تو نازل کردهایم تا در [باره] آیات آن بیندیشند، و خردمندان پند گیرند.
از خدای بزرگ میخواهم قرآن را بهار دلهای ما و نور سینههای و زدایندهی دردها و غمهای ما قرار دهد. با قرآن به ما بیاموزد آنچه را نمیدانیم و به یادمان آورد آنچه را فراموش کردهایم و توفیق تلاوت آن را شب و روز بر ما ارزانی دارد و ما را اهل تدبر و اهل عمل به قرآن قرار دهد.
نظرات