رابطه‌ای که انسان را با آخرت پیوند می‌دهد، رابطه مسئولیت و جزاست. وقتی مدت زندگی که خداوند برای انسان در نظر گرفته به پایان رسید و بساط آزمون برچیده شود. جهان آخرت جایگزین آن می‌شود. و در سرای آخرت انسان‌ها مورد سوال قرار خواهند گرفت.
(فَوَرَبِّكَ لَنَسْأَلَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ * عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ)
[سوره الحجر ۹۲ – ۹۳]
مراد از مسئولیت آن است که هر انسانی از جزئیات آنچه که در میدان دنیا بدان آزموده است مواخذه خواهد شد.
این نوشتار قصد دارد به سه پرسش اساسی از انسان در روز قیامت بپردازد.
سه سوال مهمی که از انسان‌ها در روز قیامت پرسیده خواهد شد عبارتند از:
سوال اول: در مورد معبود انسان ها پرسیده می‌شود اینکه چه کس یا کسانی رو معبود خود قرار داده بود.
(وَقِيلَ لَهُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ تَعْبُدُونَ * مِنْ دُونِ اللَّهِ هَلْ يَنْصُرُونَكُمْ أَوْ يَنْتَصِرُونَ)
[سوره الشعراء ۹۲ – ۹۳]
(وَيَوْمَ يُنَادِيهِمْ فَيَقُولُ أَيْنَ شُرَكَائِيَ الَّذِينَ كُنْتُمْ تَزْعُمُونَ)
[سوره القصص ۶۲]
(وَيَجْعَلُونَ لِمَا لَا يَعْلَمُونَ نَصِيبًا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ ۗ تَاللَّهِ لَتُسْأَلُنَّ عَمَّا كُنْتُمْ تَفْتَرُونَ)
[سوره النحل ۵۶]
عبودیت و بندگی غیر خدا مفهومی است عام و کلی که در برگیرنده‌ی همه‌ی بت پرستی‌ها و جاهلیت‌هایی است که بشریت تا به حال بدان ها آشنا شده یا در آینده تا روز قیامت با آنها آشنا خواهد شد. مانند پرستش ارواح یا فرشتگان یا پرستش بت‌ها، ستاره‌ها، آبا و اجداد، یا پرستش حاکمان، کاهنان، علما، پارسیان یا پرستش تمایلات و شهوات یا پرستش هرنوع بتی که در هر قالب و لباسی خودنمایی کند. ( سید قطب )
علت این پرسش از آنجا نشات می‌گیرد که قرآن اساس فلسفه خلقت انسان در بندگی خدا معرفی کرده است.
و همه پیام‌های آسمانی با ندای { ٱعۡبُدُوا۟ ٱللَّهَ مَا لَكُم مِّنۡ إِلَـٰهٍ غَیۡرُهُۥۤ } [سوره اﻷعراف: ۵۹] (خداوند را عبادت کنید؛ فرمان روا و فریادرسی غیر او ندارید) شروع می شوند.
لذا کسی که بندگی خدا را به طور شایسته انجام دهد، هدف از خلقت خویش را محقق کرده است.
ولی کسی که در انجام آن کوتاهی کند و در راستای تحقق یافتن آن تلاش نورزد هدف از آفرینش خود را تباه ساخته است و به موجودی فاقد مسئولیت تبدیل می‌گردد و زندگی‌اش پوچ و بی‌ارزش می‌شود. در حقیقت هر انسانی به وسیله‌ی تحقق بخشیدن به این وظیفه‌ی سرنوشت ساز، زمینه‌ی محقق ساختن هدف از خلقت خویش را که همانا بندگی بدون چون و چرای پروردگار خالق فرمانروا است، فراهم کرده است؛ و با انجام این امر حیاتی است که شایستگی احراز مقام رفیع جانشینی خداوند بر روی زمین را از آن خود می کند. ” ( فی ظلال قرآن، سید قطب)
دومین سوال از انسان‌ها
در روز قیامت به تعبیر قرآن از فرستادگان در قبال ادای مسئولیت و رسالتی که بر عهده آنان گذاشته شده مورد سوال قرار خواهند گرفت و همچنین از کسانی که فرستادگان به سوی آنان گسیل داده شده‌اند. از آنان سوال خواهد شد، پاسخ شما در قبال دعوت حیات بخش فرستادگان خدا چه بوده است؟ آیا دعوت آنان را لبیک گفته یا دست رد به دعوت آنان زده‌اید؟
(فَلَنَسْأَلَنَّ الَّذِينَ أُرْسِلَ إِلَيْهِمْ وَلَنَسْأَلَنَّ الْمُرْسَلِينَ)
[سوره اﻷعراف ۶]
در آن روز ندا زده خواهیم شد. چه پاسخی به فرستادگان خدا دادیم؟
(وَيَوْمَ يُنَادِيهِمْ فَيَقُولُ مَاذَا أَجَبْتُمُ الْمُرْسَلِينَ * فَعَمِيَتْ عَلَيْهِمُ الْأَنْبَاءُ يَوْمَئِذٍ فَهُمْ لَا يَتَسَاءَلُونَ * فَأَمَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَعَسَىٰ أَنْ يَكُونَ مِنَ الْمُفْلِحِينَ)
[سوره القصص ۶۵ – ۶۷]
پرسش در اینجا از رسالت و مسئولیت است.
چرا که انسان حامل امانت الهی است،
(إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمَانَةَ عَلَى السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَالْجِبَالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَهَا وَأَشْفَقْنَ مِنْهَا وَحَمَلَهَا الْإِنْسَانُ ۖ إِنَّهُ كَانَ ظَلُومًا جَهُولًا)
[سوره اﻷحزاب ۷۲]
مسئولیت خلافت، مسئولیت بندگی و مسئولیت آبادانی زمین بر دوش او گذاشته شده است. لذا از او سوال می‌شود.
جواب شما به درخواست پیامبران چه می‌باشد؟
آیا در راه نشر پیام حیات بخش الهی تلاش کردید؟
از مال خود چه مقدار انفاق کردید؟
آیا امر به معروف و نهی از منکری داشتید؟
به صورت کلی به چه میزان با زبان، قلم، قدمی، یاریگر خدا بودید؟
ندای ربانی به اهل ایمان این است که یاریگر خدا باشند.
(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا أَنْصَارَ اللَّهِ كَمَا قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ ۖ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ ۖ فَآمَنَتْ طَائِفَةٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَكَفَرَتْ طَائِفَةٌ ۖ فَأَيَّدْنَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَىٰ عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ)
[سوره الصف ۱۴]
پاسخ مثبت به ندای فرستادگان به سود و نفع خود استجابت کننده است چرا که پیامشان نوید بخش تولدی دوباره و زندگی تازه‌ای برای انسان‌ها است.
(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ ۖ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ)
[سوره اﻷنفال ۲۴]
و آنکه به پیام فرستادگان پشت می‌کند، دچار سردرگمی، پوچی، افسردگی و برخی دیگر از مشکلات روحی و روانی خواهد شد، تا جایی که زندگی بر او تنگ می‌شود.
(وَمَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَىٰ)
[سوره طه ۱۲۴]
قرآن نتیجه پاسخ به دعوتگران و عدم پاسخ به آن را از زبان جنیان بازگو می‌گوید:
(يَا قَوْمَنَا أَجِيبُوا دَاعِيَ اللَّهِ وَآمِنُوا بِهِ يَغْفِرْ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَيُجِرْكُمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ * وَمَنْ لَا يُجِبْ دَاعِيَ اللَّهِ فَلَيْسَ بِمُعْجِزٍ فِي الْأَرْضِ وَلَيْسَ لَهُ مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءُ ۚ أُولَٰئِكَ فِي ضَلَالٍ مُبِينٍ)
[سوره اﻷحقاف ۳۱ – ۳۲]
سوال سوم: از برنامه هدایت بخش الهی، قرآن پرسیده خواهیم شد.
{ فَٱسۡتَمۡسِكۡ بِٱلَّذِیۤ أُوحِیَ إِلَیۡكَۖ إِنَّكَ عَلَىٰ صِرَ ٰطࣲ مُّسۡتَقِیمࣲ (۴۳) وَإِنَّهُۥ لَذِكۡرࣱ لَّكَ وَلِقَوۡمِكَۖ وَسَوۡفَ تُسۡـَٔلُونَ (۴۴) }
[سوره الزخرف: ۴۳-۴۴]
امام حسن البنا می‌گوید:
معتقدم که مهمترین مسئولیت امت اسلام در قبال قرآن کریم سه مورد است.
نخست: بسیار تلاوت کردن آن تعبد با قرائت آن و تقرب به پیشگاه خداوند متعال به وسیله‌ی آن.
دوم: قرار دادن آن در جایگاه منبع و احکام دین؛ باید همه چیز از قرآن برگرفته؛ و از آن استنباط شود. از چشمه‌ی زلال آن سیراب؛ و آموختنی‌ها از آن فرا گرفته شوند.
سوم: قرار دادن آن در جایگاه بنیان و پایه ی احکام دنیا
باید در همه چیز از قرآن و مواد حکیمانه‌اش کمک گرفته و در زندگی به اجرا گذاشته شود. این‌ها مهمترین مقاصد و اهداف کتابی ست که خداوند آن را فرو فرستاده و پیامبرش را مأمور به ابلاغ آن کرده است. آن را پس از پیامبر واعظ، پنددهنده، داور عادل و میزان سنجش میان ما قرار داده است.
سلف صالح رضی الله عنهم آن مقاصد را دریافتند؛ و در پی تحقق آنها برآمدند؛ و آن به و به وظیفه‌ی خویش عمل کردند. گروهی قرآن را سه روزه ختم می‌کردند؛ گروهی در پی هفت روزه؛ و عده‌یی کمتر یا بیشتر. اگر یکی از آنان به علت گرفتاری نمی‌توانست ورد قرآنی خویش را بخواند به قرآن نگاه می‌کرد؛ و بعضی از آیات را می‌خواند؛ و می‌گفت: تا از جمله کسانی نباشم که قرآن را رها کرده‌اند. قرآن بهار دلها و ورد عیادت‌شان بود و در طول شبانه روز آن را تلاوت می‌کردند.
منبع: (کتاب پیام بیداری ص ۴۱۷)
نظرات