این هفتاد فانوس را برای عمل، اندیشیدن و راهنمایی به صورت کوتاه نگاشتم تا باعث یادآوری، تشویق و توجه باشد. کوشیدم به اندازهی توان جامع و کامل بوده و همهی ماه رمضان را دربرگیرد. از خدا میخواهم برای من و خوانندگان سودمند باشد و خالصانه در جهت خشنودی او قرار گیرد. آمین.
1.رمضان موسمی بزرگ و نیکوست که مسلمان در آن از طاعات و عبادات بهره میگیرد و برای آخرت آماده میشود.
2.بسیار دعا کن تا خدا تو را به رمضان برساند و در انجام کارهای شایسته یاریات دهد.
3.نیت خویش را نوسازی کن و برای تلاش در کارهای نیکو در رمضان تصمیم قاطع بگیر.
4.توبه، عمل به دستور خداست، زیرا خودش گفته است: «وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُون َلَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ» (نور/31). (ای مؤمنان، همگی به سوی خدا برگردید تا شاید رستگار گردید).
5.توبه دلیلی بر درستی اراده و تمایل به رحمت خدا و نیز بهترین عملی است که در ایام نیکو انجام میدهی.
6.شنیدن برخی از سخنرانیها و کلیپها و خواندن پارهای از کتب در رمضان باعث افزایش دانش، عمل و بهرهجستن بیشتر از این ماه میشود.
7.فضاهای مجازی و ابزارهای اجتماعی تو را از کوشش در رمضان باز ندارد، چون بعد از رمضان هم این چیزها وجود دارند.
8.زود به نماز عشا و تراویح برو و مجموعههای تلویزیونی تو را سرگرم نکند. چه تفاوت است میان کسی که پیشگام است و کسی که تأخیر کرده و حتی چند رکعت از نماز عشا را از دست میدهد!
9.اگر پیش از رمضان کارهای نیکویی را که میخواهی انجام دهی، تعیین کنی، بهتر میتوانی از لحظات بهره ببری. همچنین تعیین وقت برای اعمال شایسته، تو را از کارهای بیهوده و وقت تلف کردن راحت مینماید.
10.رمضان یک مدرسه است؛ غنیمت شمریدش.
11.با نزدیک شدن رمضان و هنگام فرارسیدنش، دلها به سوی نیکی گرایش پیدا میکنند. پس اوج محبت، آن است که این فرصت را غنیمت بشماری و با فرستادن پیام یا گفتوگو و دیدار، افراد مشکلدار را نصیحت کنی.
12.در بخاری و مسلم از رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ روایت شده که فرمود: «مَن ْصَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَاتَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» (هر کس رمضان را از روی ایمان و به امید پاداش روزه بگیرد، گناهان گذشتهاش آمرزیده میشود». یا «مَن ْقَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» (هر کس در رمضان از روی ایمان و به امید پاداش به قیام شب پردازد، گناهان گذشتهاش آمرزیده میشود). و«مَنْ قَامَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ إِيمَانًا وَاحْتِسَابًا، غُفِرَ لَهُ مَاتَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ» (هر کس شب قدر را از روی ایمان و به امید پاداش زنده نگهدارد، گناهان گذشتهاش آمرزیده میشود). پس خودت را در معرض این آمرزندهها قرار بده تا شاید به آن برسی.
13.برای پس از رمضان، نیت تداوم داشته باش، گرچه در برخی از کارهای شایسته.
14.در آغاز رمضان احساسی نشو، همانند برخی از مردم، تا در پایان سست و خسته نشوی.
15.شاید این رمضان واپسین رمضان عمرت باشد، پس، از طاعات توشه بردار، پیش از آنکه مرگ فرا برسد.
16.در هر جا قرآن بخوان؛ در مسجد، در منزل و در محل کار اگر فرصت داری و از اوقاتت بهره بگیر و الگوی دیگران باش.
17.رمضان طبق آیهی قرآن ایامی اندک است: «ایاما معدودات»، در نتیجه بهترین چیزی که میتوانی در این روزهای اندک از آن بهره ببری، عمل صالح است.
18.در آنچه بر عباداتت اثر میگذارد، جدی و قاطع باش.
19.خواهرم! آشپزخانه، بازار و دیدارها دزد اوقاتت در رمضاناند؛ پس، به میزان توان میانهرو باش.
20.شادمانی از قدوم رمضان و شتافتن به سوی کارهای نیک از نشانههای ایمان و شادیهای پسندیده است: «قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ» (يونس/58) (بگو به فضل و رحمت خدا باید شادمان باشند، این بهتر است از آنچه گرد میآورند).
21.سامان دادن به روابط افراد، پاداش بزرگی دارد، پس لازم است در این ماه اهل صلاح و اصلاح بکوشند ودلهای جامعه را به یکدیگر نزدیک نمایند.
22.این ماه باید فرصتی برای پیوند میان خویشاوندان باشد، بویژه کسانی که روابطشان گسسته است، چون فرصت جمع شدن در این ایام فراوان میباشد.
23.در صدقه دادن تنوع ایجاد کن: بخشش پول، خوراک دادن و ... به خویشاوندان، یتیمان، بیوه زنان و... در پنهان و آشکارا ... در شب و روز و... .
24.ممکن است دری از نیکی به سویت گشوده شود، پس مواظب باش و آن را توسعه بده، مثلا: اگر میبینی به تلاوت قرآن علاقه داری، زیادتر بخوان. در عین حال که نباید از دیگر دروازههای خیر غفلت کنی.
25.بکوش نماز تراویح را به طور کامل در مسجد ادا کنی. رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرموده: «مَنْ قَامَ مَعَ الإِمَام حتَّى يَنْصَرِفْ كُتِبَ لَهُ قِيَامُ لَيْلَة». (روایت از ترمذی. آلبانی آن را صحیح دانسته است).(هر کس همراه امام به قیام شب پردازد تا پایان یابد، برایش یک شبزندهدازی ثبت میشود).
26.گذشتگان امت با نشستن در مسجد روزه میگرفتند، پس بکوش در مسجد زیاد بمانی.
27.هنگامی که در رمضان قرآن میخوانی، برنامهریزی کن پس از رمضان هم آن را ادامه دهی.
28.خواهرم! نماز را در وقتش بگزار و با انجام نوافل آن را کامل کن و از ترک یا تأخیر انداختنش بپرهیز.
29.دلت را در نماز تراویح حاضر گردان و توجه کن که در پیشگاه خدا ایستادهای و با تدبر در کلام خدا هنگام نماز کرنش داشته باش. مواظب باش حواسات به این طرف یا آن طرف نرود.
30.دریافتن شب قدر یکی از بزرگترین دغدغهها و آرزوهای مسلمان است، پس در دعاهایت از خدا بخواه تا تو را برای رسیدن به شب قدر و قیام آن موفق بدارد.
31.تقوا یکی از مهمترین نتایج روزه است، زیرا نخستین و آخرین آیهی مربوط به روزه به امید رسیدن به تقوا پایان یافته است: ولعلکم تتقون و لعلهم یتقون(183 و187بقره). پس تقوا شعار تو در رمضان و غیر رمضان باشد.
32.شایسته است در رمضان و غیررمضان مردان پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد بنشینند، زنان هم میتوانند در محل ادای نمازشان بنشینند. در صحیح مسلم از قول جابر بن سمره نقل شده که رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرمودند: «كَانَ إِذَا صَلَّى الْفَجْرَ جَلَسَ فِى مُصَلاَّهُ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ حَسَنًا». (هنگامی که نماز صبح را میگزارد تا طلوع کامل خورشید در محل نمازش مینشست).
33.یکی از چیزهایی که تو را یاری میدهد در کارهای شایسته تداوم داشته باشی، هدفمندی در کارهاست، در مثال برنامه بریز هر ده روز یک قرآن ختم کنی، یا به عبارتی هر روز سه جزء بخوان. به این پایبند باش.
34.خواهرم! قرآن در رمضان همواره با توست، پس بر تلاوت، تدبر و حفظ آن بیفزای.
35.مقداری صدقه در شب و مقداری در روز کنار بگذار، گرچه خیلی اندک باشد، سپس آنها را به نیازمندان برسان. اندک دایم بهتر از بسیار موقت است. قرآن میفرماید: «الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ بِاللَّيْل ِوَالنَّهَارِ سِرًّا وَعَلَانِيَةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَاخَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَاهُمْ يَحْزَنُونَ» (بقره/274) (کسانی که اموال خود را در شب و روز به صورت پنهانی و آشکارا هزینه میکنند، پس پاداششان نزد خدایشان است و ترسی بر ایشان نیست، و نه آنان اندوهگین میشوند). از ابوهریره ـ رضی الله عنه ـ روایت شده که رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرمود: «مَا مِن یَوْمٍ يُصْبِحُ الْعِبَادُ فِيهِ إِلاَّ مَلَكَانِ يَنْزِلاَنِ فَيَقُولُ أَحَدُهُمَا اللَّهُمَّ أَعْطِ مُنْفِقًا خَلَفًا وَيَقُولُ الآخَرُ اللَّهُمَّ أَعْطِ مُمْسِكًا تَلَفًا». (متفق عليه) (هر روز که بر بندگان میتابد دو مَلَک فرود آمده و یکی میگوید: خدا به انفاق کننده جایگزین بده و دیگری میگوید: خدایا به نگهدارنده تلف شدن بده).
36.در انتظار نماز بودن، فضیلت بزرگی دارد، همانند دعای ملائکه، آمرزش گناهان و بالارفتن درجات. از آن بهرهمند شو.
37.کارهای شایسته را به اموری پیوند بزن تا رهایش نکنی، مثلا قرائت قرآن بعد از یک نماز معین همانند نماز صبح یا عصر و ... و تا مقدار مشخص را نخواندی، از جایت بلند نشو.
38.بکوش در صورت امکان پیش از آغاز ماه رمضان، برای عید آمادگی بگیری، همانند تهیه لباس و... یا حداقل در نخستین روزهای رمضان آنها را فراهم کن.
39.در مسجد برای علاقهمندان و نمازگزاران جلسات حفظ قرآن برگزار کن، زیرا کسانی هستند که به حفظ علاقه دارند، ولی یاوری نمییابند.
40.خداوند متعال فرموده: «وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ» (بقره/186). (هنگامی که بندگانم دربارهی من از تو پرسیدند، من بسی نزدیکم، دعای دعاگو را پاسخ میدهم چون مرا بخواند، پس به من پاسخ دهند و به من ایمان بیاورند، شاید راهیاب شوند). خدا را بسیار بخوان، بویژه در اوقات اجابت دعا.
41.توجه به تفسیر آیاتی که امام در نماز تراویح خواهد خواند، سبب میشود آیات بهتر فهمیده شود و در نماز هم کرنش بیشتری احساس گردد.
42.در خانهات صندوقی مخصوص صدقه بگذار و همسر و فرزندان را به دادن صدقه تشویق کن. این کار را از رمضان آغاز نما و در دیگر ماهها هم ادامه بده.
43.ایجاد تنوع در کارهای شایسته سبب دوری از خستگی شده و پشتوانهی استمرار در کار است.
44.به یاد داشته باش که اندک مستمر بهتر از زیاد موقت است. محبوبترین کار نزد خدا با دوامترین آن است، هرچند اندک باشد. عایشه ـ رضی الله عنها ـ روایت دارد که رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرموده: «خُذُوا مِنَ الأَعْمَال ِمَاتُطِيقُونَ فَإِنَّ اللَّهَ لَنْ يَمَلَّ حَتَّى تَمَلُّوا». (کارهایی را انجام دهید که توانش را دارید، زیرا خدا هرگز خسته نمیشود تا شما خسته شوید). و نیز فرموده: «أَحَبُّ الْعَمَلِ إِلَى اللَّهِ مَادَاوَمَ عَلَيْهِ صَاحِبُُ وَإِنْ قَلَّ». (بخاری و مسلم) (محبوبترین کار نزد خدا آن است که صاحبش بر آن استمرار داشته باشد، گرچه اندک باشد).
45.خانم محترم! عبادت در رمضان اثراتی بر تو میگذارد که در تمام ماهها به کار میآید. چه خوب است که نخستین اثرش در نوع پوشش تو در عید و میزان سازگاری آن با شریعت الهی آشکار شود!
46.هنگامی که میتوانی یک ماه در رمضان روزه بگیری، پس بدان که میتوانی در هر ماه با توفیق و یاری خدا سه روز در روزه باشی.
47.چه زیباست که پدر یا مادر باعث تشویق فرزندان به تلاوت، ختم و حفظ قرآن شوند و جوایز و مشوقهایی هم برایشان تعیین نمایند!
48.اعتکاف سنت رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ در دههی پایانی رمضان است. پس ده شب یا نزدیک به آن را به اعتکاف بنشین.
49.رمضان فرصتی برای تغییر است؛ بکوش صفات ناپسند را در خودت عوض کنی و گناهان و اشتباهاتی را که بر دوش تو سنگین است، کنار بگذاری تا به توفیق الهی دست بیابی. خداوند فرموده است: «إِنَّ اللَّهَ لَايُغَيِّرُ مَابِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ» (رعد/11). (به یقین خدا تغییر نمیدهد آنچه را در مردمانی هست تا خودشان تغییر دهند آنچه را در ایشان است).
50.باید پیوسته زبانت به ذکر خداوند ـ عزوجل ـ طراوت داشته باشد و در تمام اوقات روزهداری و افطار بکوش به کثرت، خدا را ذکر کنی.
51.رمضانی نباش و خدا را فقط در رمضان نشناس؛ ربانی باش و او را در همهی وقتها بشناس. سعی کن در اوقات خیر به سوی عبادات و طاعات بشتابی.
52.در آیاتی که میخوانی تدبر کن و همیشه ختمهایی همراه با تدبر و مراجعه به کتب تفسیر و معانی کلمات داشته باش. این را در رمضان محدود نکن و همواره ادامه بده، فواید بزرگش را درخواهی یافت.
53.بر نمازهای نافله پایبند باش، همانند سنتهای قبل و بعد فرایض، نماز ضحی و... خصوصا نماز شب.
54.بهترین و سخاوتمندترین فرد در رمضان باش، آنگونه که رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ بود. ابن عباس میگوید: «كَانَ رَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَجْوَدَ النَّاسِ، وَكَانَ أَجْوَدُ مَايَكُونُ فِي رَمَضَان حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ، وَكَانَ يَلْقَاهُ فِي كُلّ ِلَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ فَلَرَسُولُ اللهِ صلى الله عليه وسلم أَجْوَدُ بِالْخَيْرِ مِنَ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ». (بخاری و مسلم) (رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ بهترین و سخاوتمندترین فرد بود. در رمضان هنگامی که جبریل او را دیدار میکرد، بهترین بود. هر شب در رمضان او را ملاقات کرده و قرآن را برایش مرور میکرد. رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ از باد و نسیم در کار خیر سخیتر بود).
55.روز جمعه فضیلت فراوانی دارد و در رمضان به سبب ارجمندی زمان، این فضیلت فزونی میگیرد. پس کوشش کن زودتر به نماز جمعه بروی و بر عبادت، دعا و ذکر بیفزایی.
56.گاهی به نیازمندان، کارگران و خانوادهها افطاری بده تا به پاداش روزهداران برسی و خود و خانوادهات را به دادن صدقه و خوراک دادن به مستمندان عادت دهی.
57.شتافتن به نمازها نشانهی عشق به کار خیر و تلاش برای نیکی است و بدین وسیله میتوانی به فضایل بزرگ برسی که اثر مهمی در خشوع هنگام نماز دارد.
58.عادت دادن کودکان به روزه باعث تربیت و رشدشان بر عبادت شده و به اهمیت اجر پی میبرند. میتوان میانشان رقابت ایجاد کرد و به ایشان جوایز و پاداشهایی داد.
59.افطار گروهی نمازگزاران یک یا چندبار در مسجد سبب نزدیکی دلها و افزایش شناخت، محبت و الفت آنان میشود.
60.در صحیح مسلم آمده که رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرمود: «إِذَا جَاءَ رَمَضَانُ فُتِّحَتْ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ وَغُلِّقَتْ أَبْوَابُ النَّارِ وَصُفِّدَتِ الشَّيَاطِينُ» (هنگامی که رمضان فرارسد، درهای بهشت باز شده و درهای آتش بسته میشود و شیاطین به زنجیر میگردند). ماهی که چنین جایگاهی دارد، شایسته است در دل مسلمان موقعیت بزرگی بیابد و عبادت و تلاش فرد در آن افزایش یافته و اوقاتش همانند دیگر ماهها نباشد.
61.تفاوت است میان کسی که منتظر رمضان است تا از کارهای شایسته بهره گیرد و برای آخرت آماده شود و میان کسی که منتظرش است تا از مجموعههای تلویزیونی، حتی نامناسب بهرهمند گردد.
62.مبادا رمضان بیاید و برود و تو بدون اینکه در دلت تأثیر بگذارد به کلام خدا گوش دهی؛ بکوش دل خویش را حاضر کنی و از بیم خدا هنگام تلاوت از چشمت اشک جاری گردد.
63.وقتی روزه میگیری احساس کن که از روی ایمان و به امید پاداش هست، نه طبق عادت و همراهی با دیگران. بدین ترتیب تشنگی و گرسنگی بر تو آسان میشود و حتی به لذت و شادمانی دست مییابی.
64.مبادا در برابر خوردن و نوشیدن روزه بگیری، ولی در برابر حرامها افطار کنی! زیرا رسول الله ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرموده: «مَنْ لَمْ يَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَالْعَمَلَ بِهِ فَلَيْسَ لِلَّهِ حَاجَةٌ فِي أَنْ يَدَعَ طَعَامَهُ وَ شَرَابَهُ» (بخاری) (کسی که سخن دروغ و انجام آن را رها نکند، خدا نیازی ندارد که او خوردن و نوشیدنش را ترک کند). ابن عثیمین میگوید: «طبق این حدیث، لازم است روزهدار سخنان و کردارهای واجب را انجام دهد و از حرامها بپرهیزد. او نباید غیبت کند، نباید دروغ بگوید، سخنچینی نکند، و معاملات حرام ننماید. باید از همهی حرامها دوری گزیند. اگر انسان در طول یک ماه کامل این گونه عمل کند، در بقیهی سال هم برایش آسان خواهد بود».
65.گذشتگان امت در عبادات رمضان میکوشیدند. خوب است از آن اطلاع پیدا کنی تا همتات برای کار نیکو و توشهگیری برای آخرت فزونی یابد، بویژه در آنچه به تلاوت قرآن وابسته است. امام شافعی در رمضان شصت بار قرآن را ختم میکرد.
66.امام مسجد در قبال نمازگزاران و محلهی پیرامون مسجد مسؤولیت دوچندانی دارد. چه زیباست که آنان را بر محبت، برادری و صمیمیت تشویق و راهنمایی کند!
67.گفتهاند: زیاد نخور که زیاد مینوشی و بسیار میخوابی و فراوان زیان میبینی! به این نکته بویژه در رمضان توجه داشته باش. به این حدیث گهربار هم دقت کن که پیامبر ـ صلی الله علیه و سلم ـ فرمود: «ما ملأ ابن آدم وعاء شرًّا من بطنه، بحسب ابن آدم لقيمات يقمن صلبه، فإن كان لابد فاعلاً فثلث لطعامه وثلث لشرابه وثلث لنفسه» (ترمذی آن را روایت کرده و حسن شمرده است). (آدمیزاد هیچ ظرفی بدتر از شکمش پر نکرده است، برای فرزند آدم چند لقمهای که کمرش را راست کند، کافی میباشد. اگر مجبور به انجامش بود، پس یکسوم برای خوراکش، یک سوم برای نوشیدنیاش و یکسوم برای تنفساش اختصاص دهد).
68.هنگامی که برای رمضان خرید میکنی، به نیازهای مستمندان پیرامون خود هم توجه کن، بخصوص نیازمندان خویشاوند. مقداری با دست خود برایشان ببر تا به پاداش برسی و دلت گشاده گردد.
69.از نخستین نماز مغرب در رمضان، نمازگزارانی به مسجد خواهند آمد که در روزهای عادی دیده نمیشوند. پس بر امام مسجد و جماعت لازم است به اینان توجه کرده و نصیحت کنند تا در دیگر ماهها هم حاضر شوند.
70.استغفار جایگاه و فضیلتی بزرگ دارد، پس در تمام اوقات بخصوص سحرها بر آمرزشخواهی خویش بیفزای. خداوند گفته است: «وبالاسحار هم یستغفرون» (ذاریات/18) (در سحرگاهان آمرزش میخواهند). سعدی مفسر گوید: «در سحرهایی که دمادم نماز صبح است، ایشان از خدا آمرزش میطلبند. یعنی نمازهای خود را تا سحر ادامه داده و در پایان قیام شب در پیشگاه خداوند متعال استغفار میکنند؛ استغفار فردی گنهکار. استغفار سحرگاهی فضیلت و خاصیتی دارد که در غیر آن نیست. خداوند در توصیف اهل ایمان و طاعت گفته است: «والمستغفرین بالاسحار» (آلعمران/17)».
در پایان: اینها فانوسها و پرتوهایی از رمضان بود تا به بهرهگیری بیشتر از این ماه مبارک توجه داده باشد و اوقات ما را به اطاعت از خدا آباد گرداند و در راستای توشهجستن برای آخرت یاور باشد.
از خداوند خواهانم ما را بر بهره جستن از اوقات رمضان و نزدیکی به خودش موفق بدارد تا این نعمت را دریابیم. موفق واقعی کسی است که به کارهای شایسته بشتابد، بویژه هنگامی که میداند عمر کوتاه است و مرگ در کمین میباشد. کسی نمیداند شاید رمضان بعدی را درنیابیم!
شایسته است کسی که خداوند او را به این رمضان رسانده، در عبادت بکوشد. بسا آخرین رمضان عمرش باشد. از خداوند پایان نیکو را خواستاریم. آمین.
تشکر ویژه دارم از کسانی که این نوشته را مطالعه میکنند، پخش مینمایند، یا چاپ و توزیع میکنند. خدا برای من و ایشان پاداش ثبت نماید. آمین. وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه وسلم.
نظرات