در هفتمین برنامه از مجموعه گفت و گوهای راهبردی حجم بررسی شد هفتمین برنامه از مجموعه گفت وگوهای راهبردی حجم باعنوان«جامعه مدنی، موانع مشارکت اجتماعی»روز سه‌شنبه 24 مهر با سخنرانی لیلی ارشد، مددکار و فعال اجتماعی حوزه زنان وکودکان،مسعود مولانا،کنشگر محیط‌ زیست وسهیل معینی، فعال حقوق مدنی شهروندان معلول توسط حامیان جامعه مدنی در سندیکای شرکت‌های ساختمانی ایران برگزارشد.در ابتدای این نشست که توسط حامیان جامعه مدنی برگزار شد،محمددرویش، مدیرعامل حجم ضمن خیرمقدم به حاضران عنوان کرد: در شرایط کنونی جامعه ما به مشارکت، ارتقای سرمایه اجتماعی وکنشگری مدنی نیاز دارد، در شرایطی که با تحریم‌های ویرانگری روبه‌رو خواهیم شد، یکی از شاخص‌هایی که می‌تواند به جامعه ما در عبور از آن کمک کند، بالندگی جامعه مدنی و کاهش شکاف بین مردم و دولت است. بنابراین بیش از هر زمان دیگری باید قدر تشکل‌های مردم نهاد رابدانیم و برای رفع موانع فعالیت آن‌ها اقدام کنیم. لیلی ارشد، مددکار و فعال اجتماعی حوزه زنان و کودکان ومدیرعامل خانه خورشید نیز عنوان کرد: اينكه تشکیل سازمان‌های مردم نهاد به پیشبرد توسعه اجتماعی و مشارکت اجتماعی کمک می‌کند، بسیار روشن است. فعالان مدنی درنهادهای مدنی تلاش می‌کنند برای بهبود سلامت اجتماعی گام بردارند.این تلاش در حوزه‌های مختلفی مانندمحیط زیست،زنان،کودکان،حقوق بشر، بیماران خاص و ... است. فعالان مدنی مطالبه‌گر هستندومی‌کوشند مطالبات گروه های هدف را مطرح کنند اما با همه تلاشی که برای پیشبرد اهداف خود انجام می‌دهندباموانع جدی روبه‌رو می‌شوند. نهادهای مدنی از ارکان توسعه هستند وی افزود: نهادهای مدنی از ارکان توسعه هستندورسالت آن‌ها تنها فقرزدایی یا امداد رسانی نیست. ممکن است در دوره‌ای این نهادها با هدف کاهش فقر کار می‌کردند اما امروز مشارکت اجتماعی و توانمندسازی گروه‌های هدف، مدنظر آن‌ها است. این کنشگران تلاش می‌کنند صدای گروه‌های هدف باشند. این نهادهای مدنی الگوسازی می‌کنند، یعنی با موفقیت‌های به دست آمده ایجاد الگوهای کوچک كرده و دولت‌ها را به برخی راه‌های رسیدن به موفقیت واقف می‌کنند، کاری که در سال‌های 1377 و 1378 و زمانی که بحث سازمان‌های دولتی کودکان کار نبود، توسط «انجمن حمایت از حقوق کودکان» درباره افزایش تعداد کودکان کار صورت گرفت. در سال 1379 و قبل اینکه 123 راه بیفتد، ما اولین خط تلفن کودک و نوجوان را راه‌اندازی کردیم. بنابراین می‌توان گفت نهادهای مدنی به نیازهای جامعه آگاه هستند و می‌توانند به سرعت اقداماتی انجام دهند؛ یا کار ما درباره توانمندسازی زنان تن‌فروش و کارتن‌خواب برای مدیران سازمان‌های دولت عجیب بود. کنش سازمان‌های مدنی، مطالبه‌گر سیاسی نیست سهیل معینی، فعال حقوق مدنی شهروندان معلول و مدیرعامل انجمن باور نیز عنوان کرد: تاریخچه فعالیت سازمان‌های مدنی با تحولات قرن هفدهم پیوند دارد یعنی با انقلاب صنعتی هویت فردی و هویت‌های مشخص شکل می‌گیرد،تقسیم کاروشکل‌گیری گروه‌های مختلف اجتماعی در بستر انقلاب صنعتی باعث شده است گروه‌های اجتماعی هویت خاص خودرا بیابند؛یعنی افراد بهره‌گیر از انقلاب صنعتی به عنوان صاحبان سرمایه فعالیت بخش خصوصی را توسعه می‌دهند، از طرفی گروهی از طریق کار خود زندگی می‌کنند.در انقلاب صنعتی هویت های گروهی و طبقات اجتماعی شکل می‌گیرد و ما با مفهوم بخش خصوصی که از اراده دولت مستقل است و منافع خود را دنبال می‌کند روبه‌رو می‌شویم. صاحبان صنعت و سرمایه برای توسعه سرمایه خود به نقد قدرت و گفتمان آن ورود می‌کنند. طبقه کارگرهم به دنبال گرفتن حقوق بیشتر از رهگذر کار خود هستند. صنوف هم شکل می‌گیرد. همه این‌ها یک بستر از فعالیت سازمان‌های مدنی است اما محوربحث ما سازمان های مدنی اجتماعی هستند. عرصه عمومی لاغر شده است در ادامه این نشست مسعودمولانا ،کنشگر محیط‌ زیست و عضو شورای هماهنگی تشکل‌های مردم‌نهاد محیط‌زیستی کل کشور نیز عنوان کرد: برای پرداختن به بحث موانع مشارکت ابتدا باید به سه سوال دلایل فقر زیست مدنی، نقش مشارکت اجتماعی در تحقق جامعه مدنی و راه‌های ارتقای شاخص‌های کنشگری مدنی پاسخ داده شود. اگر زیست مدنی را به معنای گذار از زندگی قومی و قبیله‌ای، معطوف به منافع شهری به زندگی با شاخص‌های شهری و حضور در شبکه‌های مدنی تعبیر کنیم، می‌توانیم بگوییم ما با فقر زیست مدنی در ایران مواجه هستیم. یکی از دلایل فقر زیست مدنی در ایران تسلط سه هزار ساله استبداد است که تاثیر عمیقی بر کنشگری مردم ایران گذاشته است. مصايب دوران گذار از سنت به مدرنیته در 112 سال بعد از انقلاب مشروطه نیز وجود داشت چرا که ما از برخی اهرم‌های سنت کنده شدیم اما به اهرم‌های مدرن نچسبیدیم و حالت پاندول داریم. عامل سوم شرایط خاص انقلاب بهمن است که در طی این 40 سال زیست مدنی را تحت تاثیر قرار داده است.وی افزود: طبقه متوسط که در همه جای دنیا پرچمدار جنبش مدنی است در ایران هم به لحاظ منابع مالی و انسانی و هم تاثیرگذاری آن ضعیف شده است. به طور عمده می‌توان گفت عرصه عمومی لاغر شده است و همه ما در لاک خود فرو رفته‌ایم و سعی نکردیم در عرصه عمومی از منافع خود دفاع کنیم. شرایط جامعه در میزان موفقیت نهادهای مدنی تاثیر دارد در بخش دوم این نشست که موانع مشارکت محور آن بود، لیلی ارشد با تقسیم موانع مشارکت به عوامل درونی و بیرونی عنوان کرد: جذب و نگهداری نیروهای داوطلب در نهادهای مدنی بسیار دشوار است. داوطلبان اصل نهادهای مدنی هستند اما در برخی موارد از کنترل شدن توسط نیروهای موظف که دریافتی دارند گلایه می‌کنند و همین امر اصطکاک ایجاد می‌کند؛ در حالی که اگر ما کار داوطلبانه را یاد گرفته بودیم، می‌دانستیم در آن نیز نظم، نکته‌ای کلیدی است. شرایط جامعه در میزان موفقیت نهادهای مدنی تاثیر دارد، در دوره آقای خاتمی پذیرش بیشتری نسبت به این نهادها وجود داشت ولی در دولت بعدی نگاه به نهاد مدنی بسیار بد شد و انرژی بسیاری را از فعالان هدر داد. وی افزود: نهادهای مدنی عضوپذیر هستند اما برخی افراد که وارد آن می شوند مرز کار اجتماعی و سیاسی را نمی‌دانند. در نهادهای مدنی پایداری در منابع مالی وجود ندارد. نیروهای متخصص به سختی جذب نهادها می‌شوند و ماندگاری کمی دارند، برخی از آن‌ها به محض ورود می‌خواهند با گروه‌های هدف و به طور مستقیم کار کنند و نمی‌دانند که برای هر گونه مداخله‌ای باید آموزش دید. عدم تبعیت سازمان‌های مدنی از فراز و فرود جنبش‌های سیاسی در ایران سهیل معینی، فعال حقوق مدنی شهروندان معلول در بخش دوم سخنان خود عنوان کرد: حق‌طلبی شهروندان ایرانی که از انقلاب اسلامی شروع شده بود و شکل اولیه بروز آن سیاسی بود، از اواسط دهه 70 با بسط حوزه سیاسی در حوزه اجتماعی گسترش یافت. از زمانی که سازمان‌های مدنی آغاز به کار کردند، روند رو به رشدی داشتند اما از فراز و فرود جنبش‌های سیاسی در ایران تبعیت نمی‌کنند. همواره به علت تمرکز قدرت در ایران تمایل به محدودیت نهادهای مدنی وجود داشته؛ مگر اینکه کاهش توان مالی دولت و کاهش توان ارائه خدمات اجتماعی آن‌ها را به سمت استفاده از ظرفیت سازمان‌های مدنی سوق دهد. تلفیق عقل و عشق مسعود مولانا ،کنشگر محیط‌ زیست نیز در بخش پایانی سخنان خود عنوان کرد: تلفیق عقل و عشق گمشده تاریخی کشورماست، ماهیچ گاه نتوانستیم کنش عاقلانه را با عاشقانه تلفیق کنیم وبه قدرت اجتماعی برسیم.تااین موضوع تحقق نیابد، ما در مدار بازگشت باقی می‌مانیم و لازم است پرسشگری خیام، میهن دوستی فردوسی، خردورزی و مصلحت اندیشی سعدی، عرفان انتقادی حافظ و عرفان عاشقانه مولوی را با هم پیوند دهیم. سقراط فیلسوف بود اما در عین حال کنشگر مدنی عاشق بود که به مناسبات موجود آتن اعتراض کرد، او جام شوکران را سر کشید اما سرخم نکرد و دلیل ماندگاری اش شرافت مدنی او بود. وی افزود: تا نتوانیم در جامعه قدرت مدنی متشکل ایجاد کنیم ،نباید انتظار تغییر و تحول داشته باشیم، هر دولتی باهرماهیتی تا مجبور به پاسخگویی به خواست مردم نباشد، ناکارآمد خواهد بود.قدرت دولتی را تنها قدرت مدنی می‌تواند مهار کند.در پنج سال گذشته کنشگری مدنی در ایران رشد کمی وکیفی داشته است،به‌خصوص درحوزه محیط زیست وگفتمان محیط زیستی به یکی از 10 گفتمان غالب در جامعه تبدیل شده است.دولت درنهایت مجبور است بخشی ازاین گفتمان‌ها را مصرف کند، از طرفی ما نیز ناچاریم به آن‌‌ها عمق ببخشیم.در بخش پایانی هفتمین برنامه از مجموعه گفت وگوهای راهبردی حجم برنامه پرسش و پاسخ اجرا شد.مسعودمولانا در پاسخ به سوال یکی از حاضران درباره اینکه آیا همیشه قدرت حاکم با نهادهای مدنی کنترل می‌شود، عنوان کرد: ما سه نوع نهاد مدنی داریم که شامل نهاد مدنی صنفی، نهاد مدنی سیاسی و نهاد مدنی ان‌جي‌او است. آنچه بین ما به عنوان نهاد مدنی ان‌جي‌اويي و نهاد مدنی سیاسی تفاوت ایجاد می‌کند، تشکیل دولت است، ما با توجه به اینکه نهاد مدنی متغیر مستقل نیست، برای تغییر سیاست در وجه کلان جامعه فعالیت دارد اما قصد تشکیل دولت را ندارد. کنشگران مدنی به تغییر قدرت بدون تسخیر قدرت اعتقاد دارند و راه آینده بشر را همین اصل می‌دانند.وی درپاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه آیا تحریم هادرفعالیت سازمان‌های مردم نهاد تاثیر داشته نیز عنوان کرد: چون منابع دولت زیاد شده،به نظر می‌رسدحمایت‌هایی که دولت در برخی بخش‌ها از سازمان‌های مردم نهاد می‌کرد کمتر خواهد شد. علاوه بر این چون تحریم‌ها مشکلاتی رابه دنبال خواهد داشت به نظرمی‌رسد فعالیت سازمان‌های مردم نهاد را برای پوشش دادن این مسائل بیشتر خواهد کرد. تجربه نشان داده وقتی بحث تحریم وتهدید خارجی مطرح می‌شود حساسیت دولت‌ها به سازمان‌های مدنی بیشتر می‌شود؛ البته هنوز در این مورد شواهد عینی وجود ندارد.ارشد نیز در پاسخ به سوال دیگری درباره عدم شفافیت دولت در برابر نهادهای مدنی عنوان کرد: ما به کار اجتماعی اعتقاد داریم ومعتقدیم باوجود همه فشارها و مشکلات از جمله شفاف نبودن دولت در برخی از برخوردها باید به کار خود ادامه دهیم تا به یک خوشبختی جمعی برسیم و اوضاع جامعه را بهبود ببخشیم.