خداوند متعال شریعت اسلام را طوری برای انسان ارسال نموده است که تا زمانی که انسان، روی این کره‌ی خاکی زندگی می‌کند، در هر زمان و هر مکانی برای او قابل اجرا باشد. خداوند در تدوین و وضع شریعت، تمام جزئیات احکام و قوانین سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و دیگر جوانب برنامه زندگی بشر را بیان ننموده است؛ زیرا اگر تمام جزئیات را بیان می‌کرد، برای هر منطقه‌ای درهر عصری چندین کتاب لازم بود تا جزئیات برنامه‌های روزانه را در آن‌ها ثبت نماید. آن گاه انسان نمی‌توانست به خوبی آن‌ها را دریافت و سپس حفظ نماید. هم چنین جزئیات زندگی انسان مدام در حال تغییر است؛ به همین سبب خداوند علیم و خبیر، تنها رئوس اصلی برنامه زندگی انسان را در شریعت، مشخص نموده است؛ برای مثال: اصل شورا و چند مسئله عمومی دیگر را در حوزه‌ی سیاست مشخص کرده است و در حوزه اقتصاد، زکات و چند مسئله‌ی اساسی دیگر را آورده است. این‌ها مانند معادن درون زمین در دسترس بشر قرار دارند تا در هر عصری با توجه به توانایی و نیاز خود، جزئیات لازم از آن اصول استخراج نموده و بر اساس امکانات موجود آن عصر، زندگی خود را با آن تطبیق دهند؛ مثلاً (خداوند) آهن و نفت و معادن دیگر را در زمین قرار داده است، انسان‌ها نیز در هر عصری با توجه به توانایی و نیاز خود آن‌ها را استخراج نموده و مورد استفاده قرار می‌دهند. بدون تردید، در کنار این‌ها برخی مواد دیگر نیز وجود دارند که دست خوش تغییر نمی‌شوند و همیشه مورد نیاز انسان هستند؛ مانند آب و هوا؛ به همین سبب به صورت مستقیم در اختیار انسان قرار گرفته و از آن‌ها استفاده می‌کنند.
اما در آهن و نفت و سایر معادن دیگر باید تغییر ایجاد کرده و مورد تجزیه قرار گیرند تا ابزار و وسایل گوناگون را از آن‌ها تولید کنند در آن صورت مردم می‌توانند در زندگی روزمره‌ی خود از آن‌ها استفاده نمایند. به همین ترتیب، برخی از جوانب زندگی انسان نیز تغییر پذیر نبوده و تا زمانی که انسان وجود دارد به صورت مداوم به آن‌ها نیاز دارد؛ مانند عقیده و بندگی که ارتباط بین انسان‌ها و خداوند را برقرار می‌سازد. یا مسائل اخلاقی که ارتباط بین انسان‌ها با همدیگر را به وجود می‌آورد. این مسائل هرگز قابل تغییر نیستند؛ به همین دلیل خداوند متعال به تفصیل آن‌ها را بیان کرده است؛ مانند: توحید، نماز، روزه و حج که بیانگر شعایر پرستش خداوند هستند. هم چنین راستگویی، امانت داری، عفت، تعاون و همکاری و شفقت که نمونه‌ی اخلاق حسنه هستند.
اما در زندگی سیاسی و اقتصادی و برخی از جوانب زندگی اجتماعی که قابل تغییر هستند، خداوند متعال کلیات را بیان نموده و جزئیات را به انسان واگذار نموده است تا در هر عصری افراد متخصص و آگاه جزئیات مورد نیاز و ضروری را مطابق با کلیات رئوس اصلی استخراج کرده و مسائل زندگی اجتماعی را با آن‌ها حل و فصل نمایند. آن گروه عالم و آگاه که در این زمینه تخصص داشته وبه این امر خطیر مبادرت می‌ورزند در تاریخ اسلام به «مجتهدین» معروف هستند؛ مانند: امام ابو حنیفه، امام شافعی، امام مالک، امام احمد و شماری دیگر که در اعصار مختلف ظهور کرده‌اند.
نظرات