ایستگاه شانزدهم: با رسول الله -صلّی الله علیه و سلّم- در رمضان

زندگی رسول الله -صلّی الله علیه و سلّم- سرشار از درس‌ها و عبرتهاست، و در رمضان و سایر ماههای سال، نمونه‌ی زنده‌ی الگوی نیکوست. لذا به روش و هدایت آنحضرت در رمضان مختصر نظری می‌افکنیم. 

در ابتدای امر پیامبر -صلّی الله علیه و سلّم- پیش از آنکه روزه رمضان فرض شود، عاشورا را روزه می‌گرفت، وقتی که ایشان وارد مدینه شدند مشاهده کردند که یهودیان عاشورا را روزه می‌گیرند. رسول الله -صلّی الله علیه و سلّم- از آنان پرسید: «ما هذا الیوم الذی تصومونه؟» این روزی که روزه می‌گیرید برای چیست؟ گفتند این روز بزرگی است که در این روز خداوند موسی و قومش را نجات داد و فرعون و قومش را غرق نمود. و موسی بخاطر شکرگزاری این روز را روزه می‌گرفت و ما هم آن را روزه می‌گیریم. رسول الله -صلّی الله علیه و سلّم- فرمود: «فنحن أحق و أولی بموسی منکم». ما به موسی از شما اولیتر و حقدار تریم. پس رسول خدا -صلّی الله علیه و سلّم- آن روز را روزه گرفت و دستور داد آن را روزه بگیرند. (متفق علیه) 

برخی از علما می‌گویند روزه عاشورا واجب بوده، و در صحیحین از ربیع بن معوذ رضی الله عنه روایت شده که آنحضرت -صلّی الله علیه و سلّم- بامداد عاشورا، به محله‌های انصار در اطراف مدینه پیک فرستاد و فرمود: «من کان أصبح صائماً فلیتم صومه. و من کان أصبح مفطرآً، فلیتم بقیة یومه» هر کس که چیزی نخورده روزه بگیرد و هرکس خورده باقی روز را چیزی نخورد. پس از آن ما آن را روزه می‌گرفتیم و برخی کودکان کوچک خود را – که خداوند می‌خواست – روزه می‌کردیم و به مسجد می‌رفتیم و بازیچه‌ای از پشم رنگین برایشان درست می‌کردیم و اگر یکی از آنان گریه می‌کرد و غذا می‌خواست آن را به او می‌دادیم تا سرگرم شود تا زمان افطار برسد. (متفق علیه) 

زمانی که روزه رمضان فرض شد روزه عاشورا بعنوان سنت ماند هر کس می‌خواست آن را روزه می‌گرفت و هرکس می‌خواست روزه نمی‌گرفت. (متفق علیه از حدیث عایشه) 

ابتدا روزه رمضان نیز اختیاری بود هر مسلمانی می‌خواست روزه می‌گرفت و هر کس نمی‌خواست نمی‌گرفت تا اینکه این آیه نازل شد: {فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ} [البقرة: ۱۸۵] هر کس از شما این ماه را دریافت آن را روزه بگیرد. و مردم را بر روزه آن ملزم نمود. (متفق علیه از حدیث سلمة بن أکوع) 

اما برای کسی که شب می‌خوابید جایز نبود اگر بیدار می‌شد چیزی بخورد، یعنی وقتی که غروب افطار می‌کرد سپس بعد از عشاء می‌خوابید دیگر جایز نبود اگر شب بیدار می‌شد چیزی بخورد. 

بخاری از براء رضی الله عنه روایت می‌کند که اگر از یاران محمد -صلّی الله علیه و سلّم- کسی روزه بود و هنگام افطار می‌شد و او قبل از افطار به خواب می‌رفت شب و روز بعد چیزی نمی‌خورد تا اینکه دوباره غروب می‌شد، و قیس بن صرمة الأنصاری روزه بود و وقتی زمان افطار شد به نزد همسرش آمد و گفت آیا غذایی (آماده) داری؟ گفت نه اما برایت فراهم می‌کنم. و او آنروز کار کرده و خسته بود و خواب بر او چیره گشت و وقتی همسرش آمد و او را دید که بخواب رفته گفت:‌ای وای بر تو (چون دیگر نمی‌توانست چیزی بخورد تا افطار فردا). وقتی روز فردا به نیمه رسید از شدت گرسنگی ضعف کرد و ماجرا را نزد رسول الله -صلّی الله علیه و سلّم- گفتند، این آیه نازل شد: (أُحِلَّ لَکُمْ لَیْلَةَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِکُمْ) [البقرة: ۱۸۷ [بخاطر آن خوشحال شدند و نازل شد که: (وَکُلُواْ وَاشْرَبُواْ حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَکُم الْخَیْطُ الأبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الأَسْودِ) [البقرة: ۱۸۷ [. 

پیامبر اکرم -صلّی الله علیه و سلّم- نُه رمضان روزه بود که اولین آن سال دوم هجرت بودکه در آن روزه فرض شد. 

آنحضرت -صلّی الله علیه و سلّم- در این ماه بسیار عبادت می‌کرد و حتی گاهی روزه دو و یا سه روز را به هم متصل می‌نمود و وقتی صحابه چنین نمودند آن‌ها را نهی نمود و فرمود: «إنی لست کهیئتکم، إنی یطعمنی ربی ویسقینی» (متفق علیه از حدیث ابوهریره). من مانند شما نیستم و مرا خداوند می‌خوراند و می‌نوشاند. و امام ابن قیم در کتاب زاد المعاد درباره این حدیث به تفصیل سخن گفته و معنی این گفته را که خداوند مرا می‌خوراند و می‌نوشاند را بیان نموده که هر کس مایل است بدان مراجعه نماید. و همانگونه که قبلا گفته شد، آنحضرت -صلّی الله علیه و سلّم- در رمضان بسیار قرآن می‌خواند. 

و از روش آن حضرت -صلّی الله علیه و سلّم- این بود که در افطار تعجیل و در خوردن سحری تاخیر می‌نمود. ایشان قبل از آنکه نماز مغرب را بخواند روزه‌اش را می‌گشود و بین خوردن سحری و نماز صبح ایشان فاصله کمی بود. (متفق علیه از حدیث انس بن مالک) 

پیامبر -صلّی الله علیه و سلّم- چند سفر در رمضان داشت از جمله غزوه بدر و سفر فتح مکه، و ایشان گاهی در سفر روزه بود و گاهی روزه خود را می‌گشود. در صحیح مسلم از أبی الدرداء رضی الله عنه آمده که گفت: ما در روز بسیار گرمی در سفر بودیم و بین ما فقط رسول الله -صلّی الله علیه و سلّم- و عبدالله بن رواحة روزه بودند. (متفق علیه) 

و در سنن از ابن عباس رضی الله عنه نقل شده که گفته است: پیامبر -صلّی الله علیه و سلّم- درایام البیض در سفر یا در حضر روزه خود را نمی‌گشود. (نسائی با سندی که در آن شخصی است که برخی او را معتبر دانسته و برخی او را قوی نمی‌دانند). 

در صحیح مسلم آمده که آنحضرت -صلّی الله علیه و سلّم- در سال فتح مکه در رمضان خارج شدند و تا «کراع الغمیم» روزه گرفتند و بقیه نیز روزه گرفتند، سپس جامی از آب را برداشته چنانکه مردم ببینند آنرا نوشید. پس از آن به ایشان رساندند که برخی مردم روزه خود را نگشودند بنابراین فرمود: «أولئک العصاة. أولئک العصاة». آن‌ها نافرمانند، آن‌ها نافرمانند. 

بر سخاوت آنحضرت -صلّی الله علیه و سلّم- همانگونه که قبلا گفته شد در رمضان افزوده می‌شد. 

از احکامی که از سیرت آنحضرت فهمیده شده است این است که صبح شد در حالیکه ایشان در حالت جنابت قرار داشتند و بعد غسل نموده و روزه داشتند. (متفق علیه از حدیث عایشه و‌ام سلمه)