به مصطفی برسان خویش را که دین، همه اوست

اگر به او نرسیدی تمام بولهبی است (اقبال لاهوری) 

شریعت اسلام، در مواضع متعدد و به تعابیر گوناگونی از ما خواسته است که به پیامبر- صلّی الله علیه وسلّم- اقتدا کنیم. تعابیری چون: اتّباع، تبعیّت، اطاعت، تأسی و اقتدا در رابطه‌ با پیامبر- صلّی الله علیه وسلّم- واجد حقیقتی مهم و اساسی است. به‌حدّی اقتدا به محمد- صلّی الله علیه وسلّم- در منظر دینی موضوع پراهمیتی است که در قرآن کریم به عنوان شرط کافی و وافی برای محبوب خدا شدن عنوان شده است: 

 «قُلْ إِن کُنتُمْ تُحِبُّونَ اللّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللّهُ...»؛ بگو اگر خدا را دوست دارید از من پیروى کنید تا خدا دوستتان بدارد. (آل‌عمران: ۳۱) 

حقیقت اقتدا به محمد- صلّی الله علیه وسلّم- و سنگ اساس آنچه می‌تواند باشد؟ به نظر می‌رسد اگر جان‌مایه‌ی رسالت او و غایت و مقصود از بعثت او را که در قرآن به تأکید و در اسلوب حصر بیان شده است دریابیم، خواهیم توانست معنای روشنی از حقیقت اقتدا به محمد- صلّی الله علیه وسلّم- پیدا کنیم: 

 «وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ»؛ و ما تو را جز مایه‌ی رحمت برای جهانیان نفرستاده‌ایم‌. (احزاب: ۱۰۷) 

اگر حقیقت و مقصود فرجامین از رسالت او، گستراندن رحمت و مهر در گوشه گوشه‌ی جهان است، اقتدا و تأسی به او چیزی جز این نیست که طالب اقتدا به پیامبر- صلّی الله علیه وسلّم- با فهمی سنجیده از دین و نیز با پالودن خود از رذایلی چون خودخواهی و خودگزینی، تحکم و جزم‌اندیشی، بی‌مدارایی و تنگ‌نظری، خشونت و پرخاش‌گری و اوصاف گریزان کننده‌ای از این‌دست، واجد سعه‌ی صدر و نیک‌خواهی عام و دامن‌گس‌تر گردد و خود را حامل پیام آشتی در دنیای پرتشویش کنونی بداند؛ چرا که: ما برای وصل کردن آمدیم... 

تعبیر «عالَمین» در آیه‌ی محل بحث واجد عمومیت و شمولیتی است که توجه نظری و اهتمام عملی به آن سخت ارزنده است. در تعبیر قرآن، حقیقت رسالت محمد- صلّی الله علیه وسلّم-، کوشش جهت بهروزی همه‌ی بشر و بهبود حال همه‌ی آدمیان است. 

در تصریحاتی که پیامبر- صلّی الله علیه وسلّم- خود به عمل آورده است این حقیقت والاتبار بداهت و روشنی افزونتری می‌یابد: 

 «وَالَّذِی نَفْسِی بِیدِهِ لا یضَعُ اللَّهُ رَحْمَتَهُ إِلا عَلَى رَحِیمٍ. قَالُوا: یا رَسُولَ اللَّهِ کلُّنَا یرْحَمُ. قَالَ: لَیسَ بِرَحْمَةِ أَحَدِکمْ صَاحِبَهُ یرْحَمُ النَّاسَ کافَّةً»؛ سوگند به آنکه جانم در دست اوست، خداوند رحمت خود را جز بر شخص مهرورز نمی‌گسترد. گفتند ‌ای رسول خدا- صلّی الله علیه وسلّم-! همه‌ی ما مهر می‌ورزیم. گفت: مرادم مهرورزی به دوست و نزدیک خود نیست، بلکه مهرورزی به عموم انسان‌هاست. (۱) 

بر این اساس به نظر می‌رسد مسلمانان و دل‌بستگان رسالت محمدی لازم است بیش از پیش خود را جهت خدمت‌رسانی فراگیر و شامل و مهرگستری بی‌حد و مرز آماده کنند. اگر حقیقت رسالت و غایت بعثت او مهرگستری عام و فراگیر است، طبیعی است که چنین توصیه‌ها و سخنانی از جان مبارک پیامبر- صلّی الله علیه وسلّم- بتراود: 

  «الخَلقُ کلُّهُم عیالُ الله فأحبُّهُم إلی اللهِ أنفعُهُم لِعَیالِه»؛ مخلوقات، همگی خانواده‌ی خداوند هستند، بنابراین محبوب‌ترین فرد نزد خداوند کسی است که بیشترین سود و منفعت را به خانواده‌ی خداوند برساند. (۲) 

 «خَیرُ الناسِ أنفعُهُم لِلناسِ»؛ آن کس بهترین است که برای مردم سودمند‌تر باشد. (۳) 

 «َزَوَالُ الدُّنْیا جَمِیعًا أَهْوَنُ عَلَى اللَّهِ مِنْ دَمٍ یسْفَک بِغَیرِ حَقٍّ»؛ نابودی تمام دنیا نزد خداوند در مقایسه با به‌ناحق کشته شدن یک انسان، قدر و ارزشی ندارد. (۴) 

نکته‌ی دیگری که خوب است بیشتر مورد تأمل و اهتمام ما قرار گیرد توجه به توصیه‌های پیامبر- صلّی الله علیه وسلّم- مبنی بر آبادانی زمین است. به این حدیث گوهرین توجه کنیم: 

 «إن قَامَتِ السَّاعَةُ وَبِیَدِ أحَدِکُم فَسیلَة فَإنِ استَطاعَ أن لا یَقومَ حَتّى یَغرُسَ‌ها فَلیَفعَل»؛ اگر قیامت برپا شد و در دست یکی از شما شاخه‌ی نهالی بود، اگر توانست که پیش از فراگیری قیامت آن را در خاک بکارد، چنین کند. (۵) 

اینکه پیامبر- صلّی الله علیه وسلّم- سفارش می‌کند که حتی در ساعات پایانی زندگی هم در پی آبادی زمین باشیم و در مسیر به‌سازی و توسعه گام برداریم می‌تواند واجد پیام‌های تحول‌بخشی برای مسلمانان باشد. 

نکته‌ی دیگر، تأکید پیامبر- صلّی الله علیه وسلّم- بر توان‌افزایی و رُشدِ همه جانبه‌ی نیرو و قابلیت‌های مسلمانان است: 

 «الْمُؤْمِنُ الْقَوِیُّ خَیْرٌ وَأَحَبُّ إِلَى اللَّهِ مِنْ الْمُؤْمِنِ الضَّعِیفِ.»؛ مؤمنِ توانمند، ارزنده‌تر و نزد خداوند محبوت‌تر از مؤمن ناتوان است. (۶) 

هم در روزگاران پیشین و هم در زمانه‌ی ما توانایی، محصول دانایی و شانه به شانه‌ی آن است: «توانا بود هر که دانا بود.» 

اگر توانایی از منظر پیامبر- صلّی الله علیه وسلّم- مایه‌ی فضیلت است و موجب محبوبیت بیشتر نزد خداوند می‌گردد، کوشیدن در جهت هر چه توانا‌تر شدن که مستلزم رشد همه جانبه‌ی آگاهی و معرفت و عقلانیت است از مصادیق اقتدا به پیامبر عظیم الشأن- صلّی الله علیه وسلّم- می‌باشد. 

نظر به ضرورت انس و قرابت بیشتر با پیامبر رحمت- صلّی الله علیه وسلّم- بر آن شدیم که یکی از شماره‌های مجله اصلاح را به بررسی و تحلیل زوایای گوناگون حیات و رسالت خاتم پیامبران- صلّی الله علیه وسلّم- اختصاص دهیم؛ امید است که زمینه‌ساز الفت و هم‌سویی و هم‌رنگی بیشتر با پیامبر عزیزمان- صلّی الله علیه وسلّم- گردد و مورد پسند و توجه خوانندگان ارجمند واقع شود. 

__________

ارجاعات: 

۱. شعب الإیمان بیهقی، سنن نسائی، سلسلة ‌الأحادیث ‌الصحیحة آلبانی

۲. جامع الصغیر، سیوطی

۳. ه‌مان. 

۴. شعب الإیمان بیهقی

۵. امام أحمد (۱۲۵۱۲)، بخاری در الأدب المفرد (۱/۱۶۸) 

۶. صحیح مسلم (۲۶۶۴)