«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (183) أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ (184) شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» (بقره:183 -185)
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید بر شما روزه واجب شده است همانگونه که برکسانی که پیش از شما بوده اند واجب بوده است تا باشد که پرهیزکار شوید (روزه در) چند روز اندک و معینی است و کسانی که از شما بیمار یا مسافر باشند (اگر افطار کردند و روزه نگرفتند، به اندازه‌ی آن روزها) چند روز دیگری را روزه می‌دارند و بر کسانی که توانایی انجام آنرا ندارند (همچون پیران ضعیف و بیماران همیشگی و...) لازم است کفاره بدهند و آن خوراک مسکینی است (از خوراک متوسطی که به خانو اده‌ی خود می‌خورانید و باید در برابر هر روزی یک خوراک متوسط که بتواند بطور معتدل مسکینی را سیر کند، بپردازید) و هرکه کار خیر را پذیرا شود (و بر مقدار فدیه بیفزاید و یا علاوه از روزه‌ی فرض، روزه‌ی سنّت نیز بگیرد) برای او بهتر است و روزه داشتن برای شما خوب است اگر (حقیقت و نکات عبادات را) بدانید. (آن چند روز معین و اندک) ماه رمضان است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است (و آغاز به نزول نموده است و در مدت 23 سال تدریجاَ به دست مردم رسیده است) تا مردم را راهنمایی کند و نشانه‌ها و آیات روشنی از ارشاد (به حق و حقیقت) باشد و (میان حق و باطل در همه‌ی ادوار) جدایی افکند. پس هر که از شما (فرا رسیدن) این ماه را دریابد، (چه خودش هلال را رؤیت کند و چه با دیدن دیگران فرا رسیدن رمضان ثابت شود) باید که آن را روزه بدارد. و اگر کسی بیمار یا مسافر باشد (می‌تواند از رخصت استفاده کند و روزه ندارد و) چندی از روزهای دیگر را (به اندازه‌ی آن روزها روزه بدارد). خداوند آسایش شما را می‌خواهد و خواهان زحمت شما نیست، و (خداوند ماه رمضان و رخصت آن را برای شما روشن داشته است) تا تعداد (روزهای رمضان) را کامل گردانید و خدا را بر اینکه شما را (به احکام دین که سعادتتان در آن است) هدایت کرده است، بزرگ دارید و تا اینکه (از نعمت‌های او) سپاسگزاری کنید.»
* * *
عن أبي هريرة (رض) قال: قال رسول الله (ص):
[قَالَ اللهُ تَعَالَى: كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ إلَّا الصَّوْمَ فَإِنَّهُ لِـي وَأنَا أجْزِي بِهِ] متفق عليه.
از ابوهريره (رض) روايت شده گويد: رسول خدا (ص) فرمود: «خداوند (ج) فرموده است: تمامیِ اعمال بنی آدم برای خود او است جز روزه، چرا که روزه تنها برای من است و فقط من پاداش آن را می‌دهم.»
عن عبد الله بن عمرو ب قال: قال رسول الله (ص):
[الصِّيَامُ و الْقُرآنُ يَشْفَعَانِ لِلْعَبْدِ يَوْمَ القِيَامَةِ، يَقُولُ الصِّيَامُ: أي ربِّ، مَنَعْتُهُ الطَّعَامَ وَالشَّهَوَاتِ بِالنَّهَارِ فَشَفِّعْنِي فِيْهِ وَ يَقُولُ الْقُرآنُ أي ربِّ، مَنَعْتُهُ النَّوْمَ بِاللَّيْلِ فَشَفِّعْنِي فِيْهِ فَيَشْفَعَانِ] رواه أحمد و النسائی.
از عبد الله پسر عمرو ب روايت شده گويد: «رسول خدا(ص) فرمود: «روزه» و «قرآن» در روز قيامت برای بنده(ی خدا) شفاعت خواهند کرد، روزه گويد: پروردگارا، من او را در روز از خوردن و آشاميدن منع كردم، پس مرا شفيع او قرار بده. قرآن نيز گويد: پروردگارا، من او را درشب از خواب و استراحت منع كردم، پس مرا شفيع او قرار بده پس هر دو شفيع او خواهند گرديد.»
* * *
بسم الله الرحمن الرحيم
إنَّ الحمد لله، نحمده و نستعينه و نستغفره، و نعوذ بالله من شرور أنفسنا و سيئات أعمالنا، من يهده الله فلا مضلّ له، ومن يضلل فلا هادي له، وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لاشريک له و أشهد أنّ محمدًا عبده ورسوله، صلى الله عليه وعلى آله وصحبه وسلم تسليمًا كثيرًا... أما بعد:
برادران و خواهران ايمانی، درود و سلام و رحمت خداوند بر شما و این بنده‌ی حقیر و جمیع مؤمنان و موحّدان باد.
عزیزان در آستانه‌ی حلول ماه مبارک رمضان، ماه نزول قرآن، ماه مهمان خدا و مهمانی خدا، ماه گشوده شدن درهای رحمت الهی و بسته‌شدن درهای دوزخ و عذاب، قرار گرفته‌ایم. فرا رسیدن این ماه مبارک را به همگان تبریک و تهنیت می‌گویم. از خداوند خواستارم من و شما را در منزلگه رحمت خویش (بهشت جاویدان) با هم جمع گرداند.
در طلیعه‌ی این ماه پرفیض و برکت این هدیه‌ی متواضعانه را به شما برادر و خواهر دینی‌ام تقدیم می‌نمایم به اُمید این که ضمن پذیرش آن، پیام و رسالت معنوی آن را آویزه‌ی گوش و جان خود قرار داده و در هنگام اعتکاف و خلوت با خدای منّان این بنده‌ی حقیر سراپا تقصیر محتاج دعا را به ظَهْر غیب از ته دل دعای خیر نمایید.
* * *
مختصری از احکام روزه
تعریف روزه و تاریخ تشریع آن
روزه که در لغت به معنای «امساک» و در اصطلاح فقه به معنی: «امساک از تناول مُفطِرات از طلوع فجر تا غروب خورشید ـ همراه با نیّت ـ است. در سال دوّم هجری بعد از نزول آیه‌ی 183 سوره‌ی بقره بر مسلمانان واجب گردیده است. و دلیل بر مشروعیّت آن، قرآن و سنّت است.
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ (بقره/185)
«ماه رمضان است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است (و آغاز به نزول نموده است و در مدّت 23 سال تدریجاً به دست مردم رسیده است) تا مردم را راهنمایی کند و نشانه‌ها و آیات روشنی از ارشاد (به حق و حقیقت) باشد و (میان حق و باطل در همه‌ی ادوار) جدایی افکند. پس هر که از شما (فرا رسیدن) این ماه را دریابد، (چه خودش هلال را رؤیت کند و چه با دیدن دیگران فرا رسیدن رمضان ثابت شود) باید که آن را روزه بدارد.»
عن عبد الله بن عمر ب قال: قال رسول الله (ص): [بُنِيَ الإسلامُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أنْ لا إِلهَ إلَّا اللهُ وَ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ وَ إِقَامِ الصَّلَاةِ وَ إِيْتَاءِ الزَّكَاةِ وَ صَوْمِ رَمَضَانَ وَ حَجِّ بَيْتِ اللهِ] [1]
از عبد الله پسر امام عمر ب گوید: «رسول خدا (ص) فرمود: دین اسلام بر پنج پایه بنا نهاده شده است: شهادت براینکه خدای جز الله وجود ندارد و محمد (ص) فرستاده‌ی خدا است و اقامه‌ی نمازهای (پنج گانه) و دادن زکات (اموال) و روزه‌ی ماه رمضان و حجّ (قصد) خانه‌ی خدا.»
حکم تارک روزه
از آنجا که روزه یکی از ارکان اسلام است به اتّفاق همه‌ی علما، منکر وجوب آن کافر است. ولی اگر به وجوب آن اعتقاد داشته باشد؛ امّا از سرتنبلی از روزه گرفتن خودداری ورزد، فاسق تلقّی می‌شود.
* * *
بعضی از حکمت‌های روزه
1ـ روزه‌ی صحیح، دل فردِ مؤمن را برای مراقب دانستن خداوند بیدار نگه می‌دارد.
2ـ ماه رمضان یکی از مقدّس‌ترین ماه‌های سال است که خداوند از بندگان می‌طلبد آن را با عبادت زنده نگه دارند.
3ـ سیری و پرخوری، قساوت قلب و حالت طغیان بوجود می‌آورد که روزه از بروزِ آن جلوگیری می‌کند.
4ـ روزه، روحیه‌ی ترحُّم و تعاطُف را در میان مسلمین و در جامعه‌ی اسلامی بر می‌انگیزد. و...
* * *
ثبوت حلول ماه رمضان
حلول ماه رمضان، به یکی از دو طریق زیر ثابت می‌شود:
الف) رؤیت هلال در شب سی‌ام ماه شعبان.
ب) کامل گشتن سی روز ماه شعبان.
دلیل این امر هم روایت متفق علیه است که می‌فرمايد:
[صُومُوا لِرُؤْيَتِهِ وَ أَفْطِرُوا لِرُؤْيَتِهِ، فَإِنْ غُمَّ عَلَيْكُمْ فَأَكْمِلُوا عِدَّةَ شَعْبَانَ ثَلاثِينَ]
«اگر هلال را رؤیت کردید، روزه بگیرید، و اگر(در آخرِ ماه رمضان) هلال را رؤیت کردید، افطار کنید (و از گرفتن روزه دست بردارید.)»
* * *
شروط واجب شدن روزه
1ـ مسلمان‌بودن، چون روزه بر کافر واجب نیست.
2ـ مکلّف‌بودن، روزه بر غیربالغ، دیوانه و بیهوش واجب نیست.
3ـ معذور نبودن، روزه بر مریض و مسافر و دارای هر عذر دیگر شرعی واجب نیست.
* * *
عذرهای روزه‌خواری عبارتند از:
1ـ مریض و مسافربودن.
2ـ سفر طولانی که کمتر از 83 کیلومتر نباشد.
شرایط صحّت روزه سه چیز است:
1ـ اسلام، 2ـ عقل 3ـ وخالی بودن از اعذار مانعه.
* * *
ارکان روزه
روزه، دو رکن اساسی دارد که هریک از این دو رکن دارای شروطی هستند بشرح زیر:
1ـ نیّت: که سه شرط دارد. تبییت (یعنی باید در شب نیّت بیاورد)، تعیین و تکرار. که اگر فاقد یکی از این سه شرط باشد، روزه باطل است.
2ـ امساک از مُفطِرات (وصول چیزی به جوف، قيء تعمُّدی، وطء عمدی، استمناء، حیض و نفاس. جنون و ارتداد از اوّل فجر تا مغرب) در صورت حصول یکی از امور فوق، روزه باطل است.
* * *
برخی از آداب روزه
این آداب از سُنَن روزه بشمار می‌آیند و جزو واجبات نیستند.
1ـ تعجیل در افطار.
2ـ سحری خوردن.
3ـ تأخیر در سحری.
4ـ ترک سخن گناه.
5ـ اغتسال از جنابت قبل از فجر.
6ـ ترک فصد وحجامت
7ـ دعا هنگام افطار:
[اللَّهُمَّ لَكَ صُمْتُ وَ عَلَى رِزْقِكَ أَفْطَرْتُ]
«خداوندا! برای تو روزه گرفتم و بر روزی تو افطار نمودم.»
8ـ افطاری‌دادن به روزه‌داران.
9ـ صدقه دادن وتلاوت قرآن.
این بود خلاصه‌ای از احکام فقهی روزه، که بعنوان زمینه‌ساز و هموار کننده‌ی عبادت مهم روزه‌داری و مقدّمه‌ای برای تبعیّت از سلف، که در اطاعت از نصوص تحقّق واقعی و نمود عینی می‌یابد، بدان پرداختیم.
و حال بحث احوال سلف صالح در رمضان، به اُمید اقتدا و تأسّی به منهج و روش و سلوک آنان.
برخی از ویژگی‌های ماه رمضان
خداوند متعال در مقام توصیف ماه رمضان می‌فرماید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ» (بقره/185)
«ماه رمضان است که در آن قرآن فرو فرستاده شده است (و آغاز به نزول نموده است و در مدت 23 سال تدریجاً به دست مردم رسیده است) تا مردم را راهنمایی کند و نشانه‌ها و آیات روشنی از ارشاد (به حق و حقیقت) باشد و (میان حق و باطل در همه‌ی ادوار) جدایی افکند.»
آری! برادر و خواهر ایمانی، خداوند منّان ماه مبارک رمضان را بوسیله‌ی مجموعه‌ای از امتیازات و فضایل بر سایر ماه‌ها برتری بخشیده است که مختصر و فهرست‌وار به برخی از آنها می‌پردازم.
1ـ فرشتگان در طول روز ماه رمضان تا هنگام افطار دائماً برای فرد روزه‌دار از خداوند طلب آمرزش می‌کنند.
استغفار الملائكة للصائمين: [نَسْأَلُ اللهَ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى أَنْ يَـجْعَلَنَا وَ إِيَّاكُم مِـمَّنْ إِسْتَغْفَرَتْ لَـهُمُ الْـمَلائِكَةُ] وَ قَدْ ثَبَتَ هَذَا فِي أَحَادِيثَ كَثيرةٍ مِنْهَا: [إِنَّ اللهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى الْـمُتَسَحِّرِينَ] و هَذا حديثٌ حسنٌ ثابتٌ، وَ الملائكةُ تَسْتَغْفِرُ كذلكَ للصَّائِمِينَ، وتَسألُ اللهَ لَـهُم الْقَبُولَ وَ التَّوبةَ.
«استغفار ملايک برای روزه‌داران در احاديث فراوان به اثبات رسيده است از جمله اين حديث که «خدا و ملايک برکسانيکه سحری می‌کنند درود می‌فرستند» ملايک نيز برای روزه‌داران استغفار می‌کنند و از خدا برای روزه‌داران قبول روزه و هدايت می‌خواهند.»
2ـ صدور فرمان و دستورخداوند به بهشت تا خود را برای استقبال از بندگان صالح و مؤمن آرایش بدهد و همچون عروس عذراء در انتظار آنان باشد.
عن أنس بن مالك -رضی الله عنه- قال سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ -صلّی الله علیه وسلّم- يقول:
[إِذَا كَانَ أَوَّلُ لَيلَةٍ مِن شَهْرِ رَمَضَانَ نَادَى اللهُ تَبَارك َ وَ تَعَالَى رِضْوانَ (خَازِنَ الْـجَنَّةِ)، يَقُولُ: يَا رِضْوَانُ! فَيقُولُ لَبَّيْكَ وَ سَعْدَيْكَ، فَيَقُولُ زَيِّنْ الـْجِنَانَ للصَّائِمِينَ و الّقَائِمِينَ مِنْ أُمَّةِ محمد -صلّی الله علیه وسلّم- ثُمَّ لا تَغْلِقهَا حَتَّى يَنْقَضِيَ شَهْرُهُم]
«از انس پسر مالک -رضی الله عنه- روایت شده که گفت: شنیدم که رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- می‌فرمود: چون اوّلین شب از ماه رمضان فرا رسد خداوند، رضوان دربان بهشت را بانگ می‌زند و می‌گوید: ای رضوان! اوهم گوید: در خدمتم و گوش بفرمانم. خداوند می‌فرماید بهشت را برای روزه‌داران و قائمان به نماز تراویح از امّت محمد -صلّی الله علیه وسلّم- مزیّن گردان! سپس آن را مبند تا ماه رمضان به اتمام می‌رسد.»
3ـ به زنجیر کشانده‌شدن شیاطین در این ماه پر برکت.
عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ -رضی الله عنه- عَنِ النَّبِىِّ -صلّی الله علیه وسلّم-: أَنَّهُ ذَكَرَ رَمَضَانَ فَقَالَ -صلّی الله علیه وسلّم-:
[فِيهِ تُصَفَّدُ الشَّيَاطِينُ]
از ابوهريره -رضی الله عنه- از رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم-: او از رمضان سخن به ميان آورد و گفت: «در اين ماه شياطين به زنجير کشيده می‌شوند.»
4ـ درهای بهشت باز می‌شوند و درهای دوزخ بسته می‌گردند:
عَنْ أَنَسِ بنِ مَالِكٍ -رضی الله عنه- رَفَعَهُ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ -صلّی الله علیه وسلّم- يقول: [هَذا شَهْرُ رَمَضَانَ قَدْ جَاءَ، تُفْتَحُ فِيْهِ أَبْوَابُ السَّمَـاءِ، وَ تُغْلَقُ فِيْهِ أَبْوَابُ النَّارِ، وَ تُغَلُّ فِيْهِ الشَّيَاطِيْنُ، مَنْ أَدْرَكَهُ رَمَضَانُ، وَ لَـمْ يُغْفَرْ لَهُ فِيْهِ فَمَتَى يُغْفَرُ لَهُ؟]
«از انس بن مالک -رضی الله عنه- بصورت مرفوع، گفت، شنيدم رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- می‌فرمود: اين ماه رمضان است که فرا رسيده در آن درهای آسمان باز و درهای جهنم بسته می‌شوند و شياطين به زنجير کشيده می‌شوند، کسی که رمضان او را دريابد و برايش استغفار نکند کی مورد غفران واقع می شود؟»
5ـ شبِ قدر که ثواب عبادت در آن بیشتر از هزار ماه عبادت است در ماه رمضان واقع است.
«لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ» [سوره قدر: آيه 3]
«شب قدر بهتر از هزار ماه است.»
6ـ بو و رایحه‌ی دهانِ فرد روزه‌دار نزد خداوند از بوی مشک و عبیر برتر است.
[لَـخَلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْيَبُ عِنْدَ اللهِ مِنْ رِيْحِ الْـمِسْكِ]
«همانا بوی دهان روزه دار نزد خداخوشتر ازبوی مسک است.»
7ـ خداوند در آخر ما رمضان از خطا وگناه روزه داران در می گذرد.
8ـ خداوند در هر شب از شبهای رمضان گروهی از مسلمانان مستحق دوزخ را مورد عفو قرار می دهد.
وَ مِنْ جَزَاءِ الصَّوْمِ مَا رَوَاهُ الْبُخَاريُّ عَنْ سَهْلٍ، عَنْ النَّبِيِّ -صلّی الله علیه وسلّم- قَالَ: [إِنَّ فِي الْـجَنَّةِ بَابًا يُقَالُ لَهُ الرَّيّٰانُ يَدْخُلُ مِنْهُ الصَّائِمُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لَا يَدْخُلُ مِنْهُ أَحَدٌ غَيْرُهُمْ، يُقَالُ: أَيْنَ الصَّائِمُونَ؟ فَيَقُومُونَ، لَا يَدْخُلُ مِنْهُ أَحَدٌ غَيْرُهُمْ، فَإِذَا دَخَلُوا أُغْلِقَ فَلَمْ يَدْخُلْ مِنْهُ أَحَدٌ]
«از جمله‌ی پاداش روزه، روایت بخاری ازسهل ازرسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- که گفت: در بهشت دری وجود دارد که ریَّان گفته می‌شود این در مخصوص ورود روزه‌داران است که از آن وارد بهشت می‌شوند کسی غیر از آنان از این در وارد نمی‌گردد. گفته می‌شود، روزه‌داران کجایند؟ آنان می‌ایستند هیچ احدی غیر از آنان از این در وارد نمی‌شود چون همه‌ی روزه‌داران وارد شدند این در بسته می‌شود و دیگر کسی از آن وارد نمی‌شود.»
برادر،خواهر، حال خود بگو: استقبال ما از ماهی با این ویژگی‌ها چگونه باید باشد؟
با اشتغال به سرگرمی‌های دنیايی و لهو و لعب و شب‌نشینی‌های غفلت‌آور قلب‌کُش؟ یا سُستی و تنبلی و تن‌پروری و خواب‌آلودگی و...؟ یا با عزم راسخ و اراده‌ی پولادین و ایمان صادق به استقبال این سفره‌ی خدای بشتابیم و تمامی ساعات و لحظه‌های آن را به عنوان فرصت و غنیمت تکرار ناگشتنی بشماریم و اوقات و لحظات گرانقدر آن را با ذکر و دعا و نیایش و تلاوت قرآن و کسب فضایل و خیرات و اعتکاف در مساجد و مطالعه و وعظ و ارشاد و مهمان‌نوازی در هنگام افطار و غیره پر نماییم؟ توفیق عبادت و تزکیه و کسب فضایل هرچه بیشتر را برای عموم برادران وخواهران ایمانی ازخداوند خواهانم.
* * *
احوال و عملکرد سلف صالح در ماه رمضان
آنچه از تتبُّع احوال و سیره‌ی سلف صالح امّت اسلامی بر می‌آید، این که آنان در ماه مبارک رمضان حال و هوای خاص و ویژه‌ای داشته‌اند و این ماه مبارک را فرصت طلایی برای گرفتن بهره‌ی هرچه بیشتر از خرمن خدا دانسته‌اند. به تعبیر دیگر در این ماه مبارک از دنیا و تعلُّقات آن بریده و به آخرت و لذّات آن پیوسته‌اند و بر انجام هرچه بهتر عبادات و کسب هرچه بیشتر خیرات و برکات از این خوان خدا کوشیده‌اند، و اینک برخی از احوال و عملکرد آنان، باشد که بتوانیم با اقتدا به آنان هم روش و سلوک و رفتار ایشان را زنده نگه بداریم هم تابعیّت عملی خود برای آنان را به اثبات رسانیم و در عمل و رفتار خلف صالح (نه طالح) آنان باشیم. ان شاء الله
1ـ روزه
رسول گرامی اسلام محمد مصطفی -صلّی الله علیه وسلّم- می‌فرماید: عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ -رضی الله عنه- أنَّ رَسُولَ اللهِ -صلّی الله علیه وسلّم- قَالَ: [قَالَ اللهُ تَبَاركَ وَتَعالَى: كُلُّ عَمَلِ ابْنِ آدَمَ لَهُ الْـحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِـهَا إِلَى سَبْعِمـائةِ ضِعْفٍ إِلَّا الصِّيَامَ فَهُوَ لِـي وَ أنَا أَجْزِي بِهِ يَتْرُكُ الطَّعَامَ لِشَهْوَتِهِ مِنْ أَجْلِـي هُوَ لِـي وَ أَنَا أَجْزِي بِهِ وَ يَتْرُكُ الشَّرابَ لِشَهْوَتِهِ مِنْ أَجْلِـي هُوَ لِـي وَ أَنَا أَجْزِي بِهِ]
«از ابوهریره -رضی الله عنه- روایت شده که رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- گوید: «خداوند تبارک و تعالی فرموده است: تمامی اعمال (حسنه‌ی) فرزندان آدم ثوابش یک به ده است تا یک به هفتصد برابر جز روزه؛ روزه مخصوصاً برای من است و من پاداش آن را خود می‌دهم. غذای مورد اشتهای خود را بخاطر من رها کرده است. همچنین آشامیدنی مورد اشتهای خود را بخاطر ترک نموده است. آری روزه برای من است و من جزای آن را می‌دهم.»
و می‌فرماید:
[مَنْ صَامَ رَمَضَانَ إِيْمَـاناً وَ احْتِسَاباً غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ] متفق عليه
{إيماناً: أي تصديقاً بأنه حق. احتساباً: أي يريد الله وحده لا رؤية الناس}
«هر کس از روی ایمان و مخلصانه به خاطر خدا روزه بگیرد گناهان پیشینش مورد عفو و بخشش قرارخواهند گرفت.»
بدون شک این ثواب و بهره‌ی فراوان برای کسانی است که علاوه بر خودداری از خوردن و آشامیدن از ارتکاب گناه نیز خودداری ورزند. زیرا رسول بزرگوار اسلام -صلّی الله علیه وسلّم- فرموده است:
روى أبو هريرة -رضی الله عنه- عن النبي -صلّی الله علیه وسلّم- قال: [مَنْ لَـمْ يَدَعْ قَوْلَ الزُّورِ وَ الْعَمَلَ بِهِ فَلَيْسَ للهِ حَاجةٌ فِـي أَنْ يَدَعَ طَعَامَه و شَرَابَهُ]
ابو هریره از رسول خدا روایت می کند که فرمود:هرکس سخن نابحق ودروغ وعمل به آنرا ترک نکند خداوندنیازبه این ندارد که خوردنی وآشامیدنیش را رها کند.
و در روایتی که در واقع از «جوامع الکلم و الحکم» نبوی است آمده که رسول خدا در پاسخ به سؤال معاذ -رضی الله عنه- فرمود:
عَنْ مُعاذٍ -رضی الله عنه- قال: قُلتُ: يَا رَسولَ اللهِ أَخْبِرْنِي بِعَمَلٍ يُدخِلُنِي الْـجَنَّـةَ وَ يُبَاعِدُني مِنَ النَّارِ، قال -صلّی الله علیه وسلّم-: [لقَدْ سَأَلْتَ عَنْ عَظيمٍ وَ إِنَّهُ لَيَسيرٌ عَلَى مَنْ يَسَّرَهُ اللهُ عَلَيْهِ: تَعْبُدُ اللهَ لا تُشْرِكُ بهِ شيئاً، و تُقِيمُ الصَّلاةَ، وتُؤتِي الزَّكاةَ، وتَصُومُ رَمضَانَ، وَ تَـحُجُّ البَيتَ] ثُمَّ قالَ -صلّی الله علیه وسلّم-: [أَلَا أَدُلُّكَ عَلَى أَبْوَابِ الْـخَيْرِ؟ الصَّومُ جُنَّةٌ، و الصَّدقَةُ تُطْفِئُ الخَطيئَةَ كَمَـا يُطْفِئُ الْـمَـاءُ النَّارَ، وَ صَلاةُ الرَّجُلِ مِنْ جَوفِ اللَّيلِ، ثمَّ تلا: تَتَجَافَى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ حتَّى بَلَغَ: كَانُوا يَعْمَلُون [2]، ثُمَّ قالَ -صلّی الله علیه وسلّم-: [أَلَا أُخْبِرُكُ برَأْسِ الأمْرِ وَ عَمُودِهِ وَ ذِرْوَةِ سَنَامِهِ؟] قُلْتُ: «بَلَى يَا رَسُولَ اللهِ»، قَالَ -صلّی الله علیه وسلّم-: [رَأسُ الأَمْرِ الإسلامُ، وعَمُودُه الصَّلاةُ، وذِرْوَةُ سَنامِهِ الـجِهَادُ]، ثم قال -صلّی الله علیه وسلّم-: [ألا أُخْبِرُكَ بِمَلاكِ ذَلِكَ كُلِّهِ؟] قُلْتُ: «بَلَى يا رسول الله »، فأخذ بلسانه، قال -صلّی الله علیه وسلّم-: [كُفَّ عَلَيكَ هذا] قلتُ: «يا نَبيَّ اللهِ، وَ إنَّا لَـمُؤَاخَذُونَ بِمَـا نَتَـكَلَّمُ بهِ ؟» فقالَ: [ثَكِلَتْكَ أُمُّكَ، وَ هَلْ يَكُبُّ النَّاسَ في النَّارِ عَلَى وُجُوهِهِمْ، أو عَلَى مَنَاخِرِهم إِلاَّ حَصَائِدُ أَلسِنَتِهِم]. رواهُ الترمذيُّ، وقال: حَديثٌ حَسنٌ صَحيحٌ.
«از معاذ -رضی الله عنه- روایت شده که، خدمت رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- عرض کردم.گفتم: «ای رسول خدا مرا به انجام عملی خبر دهید که وارد بهشتم گرداند و از عذاب دوزخم دورنماید. گوید، فرمود: «براستی از یک امر بسیار مهم سؤال کردی ولی این امر برکسی که خداوند آن را بر او آسان گرداند، سهل است، خداوند را عبادت کن و برای او شریک و همتا قرار مده، نماز را برپادار، و زکات اموالت را بپرداز، و روزه‌ی رمضان را بگیر و حج بیت الله را انجام بده» بعد فرمود: «دوست داری تو را بر ابواب (درهای) خیر راهنمایی نمایم؟روزه حافظ است، صدقه (آتش) خطاها را خاموش می‌گرداند همچنان که آب آتش را خاموش می‌نماید، و نماز مرد (و زن) در دل شب، بعد این آیه را تلاوت فرمود: [پهلوهاشان در دل شب از رخت و خواب کنار می‌گیرد] تا به [یعملون] رسید.» بعد فرمود: «تو را از سر (چشمه و اساس) امر و ستون اصلی آن و قلّه‌ی رفیعش آگاه گردانم؟» بعد فرمود: «ملاک همه‌ی اینها را به شما بگویم؟» عرض کردم: بلی ای رسول خدا. زبانش را گرفت و فرمود: «این را نگهدار.» عرض کردم: ای پیغمبر خدا مگر ما بخاطر گفته‌های زبانمان مؤاخذه خواهیم گشت؟ گفت: «مادرت به عزایت بنشیند مگر چیزی غیر از پرت و پلاهای زبان، باعث در انداخته‌شدن انسان بر روی صورت یا بینی‌اش در دوزخ می‌شود؟»
و در روایتی آمده است:
أَنَّ رَسُولَ اللهِ -صلّی الله علیه وسلّم- قَالَ: [الصِّيَامُ جُنَّةٌ، مَنْ صَامَ فَلا يَرْفُثْ وَلا يَـجْهَلْ، وَ إِنْ امْرُؤٌ قَاتَلَهُ أَوْ شَاتَـمَهُ، فَلْيَقُلْ إِنِّي صَائِمٌ ـ مَرَّتَيْنِ ـ وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ لَـخَلُوفُ فَمِ الصَّائِمِ أَطْيَبُ عِنْدَ اللهِ تَعَالَى مِنْ رِيْح الْـمِسْكِ، يَتْرُكُ طَعَامَهُ وَ شَرَابَهُ وَشَهْوَتَهُ مِنْ أَجْلـِي، الصِّيَامُ لِـي و أَنَا أَجْزِي بِهِ، وَالْـحَسَنَةُ بِعَشْرِ أَمْثَالِـهَا] صحيح البخاري
«رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- فرمود: براستی روزه نگهداری و حفاظت است پس روزه‌دار دشنام ندهد و مرتکب جهالت نشود. و اگر کسی با او جنگید یا او را فحش داد، بگوید من روزه هستم (این جمله را دوبارتکرار کرد) و فرمود: قسم به کسی که جانم در دست اوست، بوی بد دهان فرد روزه‌دار نزد خدا بهتر از رایحه‌ی مسک است. خوردنی و آشامیدنی و آرزوهای خود را به خاطر من کنار می‌نهد. روزه مخصوصاً برای من است و من پاداش آن را می‌دهم و جزای نیکی یک به ده است.»
آری! برادر و خواهر ایمانی، بر روزه‌دار لازم و واجب است همزمان با امساک از خوردن وآشامیدن، سایر اعضایش چون چشم وگوش و زبان و غیره روزه‌دار باشند.
2ـ قیام رمضان (نماز تراویح)
یکی از عبادات مسنونه که مسلمانان در ماه رمضان به انجام آن بر می‌خیزند و بدان اهتمام ویژه می‌دهند، قیام رمضان است. انجام این مراسم، شکوه و عظمت ویژه‌ای به مساجد می‌دهد؛ زیرا مسلمانان بعد از افطاری از هر طرف به سوی مساجد سرازیر شده و بعد از ادای فریضه‌ی عشاء آماده‌ی نماز قیام (سنّت تراویح) می‌شوند. نماز تراویح مخصوص رمضان است و در غیر آن اقامه نمی‌شود. علّت نامگذاری آن به‌تراویح این است که بعد از ادای هر چهار رکعت برای استراحت می‌نسشتند، نماز تراویح از هشت تا بیست رکعت است که فرد نمازگزار میان هر دو رکعت یکبار سلام می‌دهد اصل در مشروعیّت آن، حدیث بخاری ومسلم است که می فرماید:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ -رضی الله عنه- أَنَّ رَسُولَ اللهِ -صلّی الله علیه وسلّم- قَالَ: [مَنْ قَامَ رَمَضَانَ إِيمَانًا وَاحْتِسَاباً غُفِرَ لَهُ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ] البخاري و مسلم.
«از ابوهریره -رضی الله عنه- روایت شده که رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- فرمود: هرکس از روی ایمان و اخلاص در ماه رمضان به ادای نماز تراویح بایستد گناهان پیشین او بخشوده خواهند گشت.»
خداوند متعال در مقام تعریف و تمجید ـ بهتر بگوییم توصیف ـ از «عبادالرحمن» می فرماید:
وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا * وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا
[سوره فرقان: آيه63ـ64]
«بندگان خداوند (موسوم به عباد الرحمن) کسانی هستند که متین و متواضعانه و بدون تکبُّر بر زمین راه می‌روند و هرگاه نادانان آنها را (به لحنی جاهلانه) مخاطب قرار دهند، گویند سلام برشما، و آنها کسانی هستند که شب را در حال سجده و قیام (نماز) بروز می‌رسانند.»
آری قیام اللیل از جمله‌ی عادات ـ بل عبادات ـ رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- و یاران گرامی‌اش ي بوده است.
امّ المؤمنین عایشه‌ی صدیقه ب می‌فرماید: «نماز شب را ترک مکن چون رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- آن را هیچوقت ترک نمی‌کرد و هرگاه مریض می‌شد یا دچار کسالت می‌گردید آن را نشسته ادا می‌کرد.»
امیرالمؤمنین عمر بن خطاب -رضی الله عنه- را عادت بر این بود که، در شب‌ها تا آنجا که می‌توانست نماز سنّت می‌خواند و هنگامی که شب به نصف می‌رسید افراد خانواده را بیدار می‌کرد و می‌فرمود: «نماز، نماز.» بعد این آیه را تلاوت می کرد:
وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلَاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لَا نَسْأَلُكَ رِزْقًا نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى [سوره طه: 132]
«خانواده‌ی خود را به گزاردن نماز دستور بده (چرا که نماز مایه‌ی یاد خدا و پاکی و صفای دل و تقویت روح است) و خود نیز بر اقامه‌ی آن ثابت و ماندگار باش. ما از تو روزی نمی‌خواهیم؛ بلکه ما به تو روزی می‌دهیم سرانجام (نیک و ستوده) از آن (اهل تقوا و) پرهیزگاری است.»
ابن عمر م آیه‌ی:
أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاءَ اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ
[سوره زمر: آيه 9]
را تلاوت می‌کرد و بعد می‌فرمود: «امير المؤمنين عثمان بن عفّان -رضی الله عنه- مصداق عينی و واقعی اين آيه است.
«آیا آن کسی که در اوقات شب سجده‌کنان و ایستاده به طاعت و عبادت مشغول است و (خویشتن را) از (عذاب) آخرت بدور می‌دارد و رحمت پروردگار خود را خواستار می‌گردد؟ بگو: آیا کسانی که (وظیفه‌ی خود را در قبال خدا) می‌دانند با کسانی که (چنین چیزی را) نمی‌دانند، برابر و یکسانند؟ (هرگز) تنها خردمندان (فرق اینان را با آنان تشخیص می‌دهند و از آن) پند و اندرز می‌گیرند.»
ابن ابی حاتم: گوید: «دلیل این گفته‌ی ابن عمر ب در مورد عثمان بن عفان -رضی الله عنه- این است که وی به حدّی شب زنده‌داری می‌کرد و نماز می‌خواند که بعضی اوقات نزدیک بود همه‌ی قرآن را در یک رکعت تلاوت کند.»
علقمه‌ی پسر قیس گوید: «یک شب در نزد عبدالله پسر مسعود -رضی الله عنه- ماندگار شدم، از ابتدای شب به تلاوت قرآن و اقامه‌ی نماز و عبادت مشغول گردید و همچون قرائت امام در مسجد هنگام امامت با صدای بلند قرآن را تلاوت می‌کرد و این کار را تا پایان شب ادامه می‌داد و در آخر نماز وتر را می‌خواند.»
از سائب پسر زید منقول است که: «قاري و امام نماز، در نمازش سوره‌های صد آیه‌ای یا طولانی‌تر را تلاوت می‌کرد و ما هم پشت سر او در قیام می‌ماندیم و از فرط خستگی بر چوبدستی‌هایمان تکیه می‌کردیم و تنها بعد از سر زدن سپیده‌ی صبح به خانه‌هایمان بر می‌گشتیم.» الله اکبر...
برادر و خواهر ایمانی‌ام! بیاییم خودمان را با این صالحان که شاگردان مباشر یا غیرمباشررسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- و یاران با وفای او ي بودند، مقایسه کنیم:
خـال محبوبان سیـاه و دانه‌ی فلفل سیاه
هر دو جان سوزند، ولی این کجا و آن کجا!
ایشان‌که سلف صالح و مَشهودٌ لَهُم بودند این چنین از خدا می‌ترسیدند، ولی ما که از عصر سعادت و تربیت اصیل دور افتادایم و در دام شهوات غلطیده‌ایم، چی؟ پس برادر و خواهر! بیاییم ماه رمضان و نماز تراویح را فرصت شماریم تا إن‌شاءالله از زمره‌ی «قائمین رمضان» بشمار آییم.
قال -صلّی الله علیه وسلّم-: [مَنْ قَامَ مَعَ الإِمَامِ حَتَّى يَنْصِرَفَ كُتِبَ لَهُ قِيَامُ لَيْلَةٍ] (شرح عمدة الأحكام)
«هرکس همراه با امام به قیام بایستد، تا امام از نماز منصرف می‌گردد، قیام یک شب تمام برای او نوشته می‌شود.»
* * *
3ـ صدقه
در روایت صحیح آمده است که رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- در ماه مبارک رمضان بیش از هر وقت دیگر بسوی انجام خیرات و دادن صدقات روی می‌آورد او که در همه‌ی اوقات دست و دلبازترین مردم بود سخاوتش در ماه رمضان به اوج خود می‌رسید و می‌فرمود:
[أَفْضَلُ الصَّدَقَةِ صَدَقَةٌ فِي رَمَضَانَ]
«برترین صدقه، صدقه‌ی ماه رمضان است.»
چون رمضان فصل خیرات وماه عبادات است. ابن‌جوزی: این روایت را ضعیف دانسته است.
و در روایت امام بخاری به نقل از ابن عباس ب آمده است گوید:
[كَانَ رَسُولُ اللهِ -صلّی الله علیه وسلّم- أَجْوَدَ النَّاسِ، وَكَانَ أَجْوَدَ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ، وَ كَانَ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ، فَلَرَسُولُ اللهِ أَجْوَدُ بِالـْخَيْرِ مِنَ الرِّيحِ الْـمُرْسَلَةِ]
«رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- سخی‌ترین مردم بود و سخاوتش در ماه رمضان به اوج خود می‌رسید آنگاه که جبریل به ملاقاتش می‌آمد و در تمامی شبهای رمضان به ملاقاتش می‌آمد و قرآن را با او دَوْر و مدارسه می‌نمود. و در واقع رسول الله در سخاوت به نیکی‌کردن، از باد روانه شده (با باران) سخی‌تر و بخشنده‌تر بود.»
زید پسر اسلم بنقل از پدرش گوید: از عمر بن خطاب -رضی الله عنه- شنیدم می‌گفت: «رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- به ما دستور داد که صدقه بپردازیم در آن هنگام من مالی داشتم در دل با خود گفتم من این بار بر ابوبکر -رضی الله عنه- پیشی می‌گیرم. فوراً اقدام ورزیدم و درست نصف دارایی خود را بعنوان صدقه به نزد رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- آوردم رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- فرمود برای خانواده‌ات چی باقی گزارده‌ای؟ عرض کردم: درست مثل این را، امّا وقتی ابوبکر -رضی الله عنه- آمد و صدقه‌ی خود را به نزد رسول الله -صلّی الله علیه وسلّم- آورد پیغمبر خطاب به او فرمود: «برای خانواده‌ات چی باقی گزارده‌ای؟» فرمود: خدا و رسولش را، در دل خود گفتم: «ای ابوبکر! من هرگز و در هیچ چیز بر تو سبقت نخواهم گرفت.»
طلحه‌ی پسر یحیی گوید: «ننه‌ام ـ سُعدا دختر عوف ـ تعریف می‌کرد و می‌گفت: یک روز طلحه ناراحت و اخم‌کرده بر من وارد شد. پرسیدم تو را چه شده؟ آیا می‌توانم تو را کمک کنم؟ گفت: دارایی‌ام فزونی پیدا کرده و این امر نگرانی مرا برانگیخته است. گفتم: آنرا بعنوان صدقه میان فقرا تقسیم کن. سعدا گوید: همه‌ی آنرا تقسیم کرد حتی یک درهم از آن را باقی نگذاشت.گوید: بعد سراغ اموال پرداخته شده را گرفته، از خزانه‌دار مبلغ آن را جویا شدم. گفت: مبلغ آن چهارهزار درهم بوده است.
برادر و خواهر ایمانی‌ام، صدقه و خیرات در ماه رمضان دارای خصایص و امتیازاتی است که در هیچ وقت و زمان دیگری بدست نمی‌آید. پس این امتیازات را از دست مده و برای پرداخت صدقه، اقدام کن و بر آن حریص باش.
برخی از صورت‌های صدقه
1ـ گرفتن دست فقرا و نیازمندان و طعام دادن به آنان. خداوند متعال مي‌فرماید:
وَيُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَأَسِيرًا (8) إِنَّمَا نُطْعِمُكُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لَا نُرِيدُ مِنْكُمْ جَزَاءً وَلَا شُكُورًا (9) إِنَّا نَخَافُ مِنْ رَبِّنَا يَوْمًا عَبُوسًا قَمْطَرِيرًا (10) فَوَقَاهُمُ اللَّهُ شَرَّ ذَلِكَ الْيَوْمِ وَلَقَّاهُمْ نَضْرَةً وَسُرُورًا (11) وَجَزَاهُمْ بِمَا صَبَرُوا جَنَّةً وَحَرِيرًا
[سوره انسان: آيه 8ـ12]
«و خوراک می‌دادند به بینوا و یتیم و اسیر، به خاطر دوست داشت خدا. (به زبان حال، بدیشان می‌گویند) ما شما را تنها بخاطر ذات خدا خوراک می‌دهیم و از شما پاداش و سپاسگزاری نمی‌خواهیم. ما (از عذاب) پروردگارمان می‌ترسیم؛ (از عذاب) روز بس ترشرو و اخموئی (که قیامت نام دارد). به همین خاطر، خداوند آنان را از شرّ و بلای آن روز محفوظ می‌دارد و ایشان را به خرّمی و شادابی می‌رساند. و در برابر صبری که نموده‌اند خداوند بهشت و جامه‌ی ابریشمین را پاداششان می‌کند.»
سلف صالح ي برصدقه وطعام دادن به فقرا بس حریص بوده وآنرا بر بسیاری ازعبادات تفضیل وبرتری می دادند خواه سیر کردن فقیری بوده باشد یا طعام دادن به برادرصالح و مؤمنی و لازم نیست که فرد سیر شده همواره فقیر و نادار باشد.
رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- فرمود:
عَنْ أَنَس بنِ مَالكٍ -رضی الله عنه- قَال: قَالَ رَسُولُ الله -صلّی الله علیه وسلّم-:
[مَنْ أَشْبَعَ جَائِعاً وَ كَسَا عُرْيَاناً و آوَى مُسَافِراً أَعَاذَهُ اللهُ مِنْ أَهْوَالِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ]
«هرکس گرسنه‌ای را سیر کند و عریانی (فاقد لباسی) را لباس دهد و مسافری را مکان و جای بدهد، خداوند او را از شداید روز قيامت مصون و محفوظ نگه خواهد داشت.»
یکی از سلف فرموده است: «اگر ده نفر از دوستان را دعوت و آنها را سیر کنم از نظر من بهتراست از این که ده بنده از فرزندان اسماعیل را آزاد نمایم.»
بسیاری از سلف با این که روزه بودند، لیکن غذای افطاری خود را ـ در راه خدا ـ به دیگران می‌دادند. از جمله عبدالله بن عمر ب و داود طائی و مالک بن دینار و احمد بن حنبل رحمهم الله.
عبدالله بن عمر ب در ماه رمضان فقط با فقرا افطار می‌کرد و اگر احیاناً اطلاع پیدا می‌کرد که اهل و عیالش سائلی را نااُمید کرده‌اند در مقابل از افطار با آنان خودداری می‌ورزید. و در میان سَلَف کسانی وجود داشتند که به دیگران افطاری می‌دادند و بخدمت آنها می‌ایستادند و خود گرسنه می‌ماندند. امام حسن بصری و عبدالله بن مبارک را می‌توان از جمله‌ی این افراد برشمرد.
ابوسوار عدوی فرموده: «مردانی از طایفه‌ی بنی‌عدی در این مسجد نماز می‌خواندند که هرگز به تنهایي اقدام به تناول طعام (افطاری) نمی‌کردند اگر کسانی می‌یافتند که با آنها هم سفره شوند، غذای خود را با آنها تناول می‌کردند و گرنه خوراک خود را به مسجد می‌آوردند و با مردم مقیم در آن تناول می‌کردند.»
عزیزان!
طعام‌دادن به فقرا عبادتی است که از آن عبادت‌های دیگری چون ترحُّم، مِهر و محبّت با برادران ایمانی، و نیز تسخیر قلوب آنها نشأت می‌گیرد که باعث دخول بهشت و سعادت ابدی خواهد گردید
قَالَ رَسُولُ اللهِ -صلّی الله علیه وسلّم-: [لَا تَدْخُلُوا الْـجَنَّةَ حَتَّى تُؤْمِنُوا، وَ لَا تُؤْمِنُوا حَتَّى تَـحَابُّوا، أَوَ لَا أَدُلُّكُمْ عَلَى شَيءٍ إِذَا فَعَلْتُمُوهُ تَـحَابَبْتُم؟ أَفْشُوا السَّلامَ بَيْنَـكُم] رواه مسلم
«به بهشت وارد نمی شوید تا از ایمان بهرمند نباشید واز ایمان بهرمند نمی شوید مگر اینکه همدیگررا دوست داشته باشید. دوست دارید چیزی را بشما بگویم اگر آن را درمیان خود انجام دهید همدیگررا دوست خواهید داشت سلام کردن را در میان خود رواج دهید.
2ـ افطاری‌دادن به روزه‌داران
در حدیث صحیح آمده است:
رُوِيَ أَنَّ النَّبِيَّ -صلّی الله علیه وسلّم- قَالَ: [مَنْ أَفْطَرَ صَائِمـاً كَانَ لَـهُ مِثْلُ أَجْرِهِ، مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْتَقِصَ مِنْ أَجْرِهِ شَيْئًا]
«روایت شده که رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- فرمود: هرکس در رمضان روزه‌داری را افطاری دهد همانند اجر او برایش در نظر گرفته خواهد شد بدون اینکه (ذره‌ای) از اجر او را کاسته گرداند.»
در حدیث روایت شده از سلمان فارسی -رضی الله عنه- آمده است:
[مَنْ فَطَرَ فِيْهِ صَائِماً كَانَ لَهُ مَغْفِرَةً لِذُنُوبِهِ وَ عِتْقَ رَقَبَتِهِ مِنَ النَّارِ وَكَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِهِ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَنْتَقِصَ مِنْ أَجْرِهِ شَيءٌ] قُلْنَا: يَا رَسُولَ اللهِ لَيْسَ كُلُّنَا نَجِدُ مَا نُفْطِرُ بِهِ الصَّائِمَ. فَقَالَ رَسُولُ اللهِ -صلّی الله علیه وسلّم-: [يُعْطِي اللهُ هَذَا الثَّوابَ مَنْ أَفْطَرَ صَائِماً عَلَى مَذقَةِ لَبَنٍ أَوْ تَـمْرَةٍ أَوْ شُرْبَةٍ مِنْ مَاءٍ وَ مَنْ أَشْبَعَ صَائِماً سَقَاهُ اللهُ مِنْ حَوْضِي شُرْبَةً لَا يَظْمَأُ حَتَّى يَدْخُلَ الْـجَنَّةَ]
«هرکس که روزه‌داری را در آن (منزلش یا مسجد) افطاری دهد باعث بخشوده‌شدن گناهان، و آزادی‌اش از آتش دوزخ خواهد شد.» عرض شد: ای رسول‌خدا -صلّی الله علیه وسلّم- همه‌ی ما توانایی طعام دادن به روزه‌داران را نداریم. رسول خدا -صلّی الله علیه وسلّم- فرمود: «خداوند این پاداش را به کسانی اعطا می‌کند که حتی یک جرعه شیر یا یک دانه خرما یا یک لیوان آب را به روزه‌داری بدهد و کسی که روزه‌داری را آب دهد خداوند او را از حوض من آبی می دهد که هرگز ـ تا زمانی‌که وارد بهشت می‌شود ـ تشنگی را نخواهد چشید.
ارجاعات:
------------
[1]ـ صحيح بخاري، حديث شماره (8) و صحيح مسلم حديث شماره (16)
[2]ـ سوره السجده، آيه 16ـ17
ادامه دارد ....
نظرات