اگر حجاب واجب است، آیا به صورت فردی و فقط برای مسلمانان واجب است. و یا به صورت اجتماعی و برای همگان (اعم از مسلمان و غیر مسلمان) واجب است و باید در جامعه‌ به صورت کامل اجرا شود؟ در این صورت، آیا این امر باعث ایجاد نفاق در جامعه نمی‌شود و آزادی‌های فردی دیگران نیز ضایع نمی‌شود؟ در صورتی که به صورت فردی و فقط برای مسلمانان واجب است و برای غیر مسلمانان آزاد است، آیا این امر باعث تخریب هویت دینی و اجتماعی مسلمانان نمی‌شود؟

بر اساس نظر قرآن انسان‌ها در انتخاب دین و مقتضیات‌شان کاملاً آزاد هستند و هیچ‌گونه جبری در این زمینه وجود ندارد.

لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ ۖ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ ۚ فَمَنْ يَكْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَيُؤْمِنْ بِاللَّهِ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقَى لَا انْفِصَامَ لَهَا ۗ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ [سوره البقرة: آیه ۲۵۶] در دین اجباری نیست چرا که راه از بیراهه آشکار شده است. پس هر که به طاغوت کفر ورزد و به خدا ایمان آورد، یقیناً به محکم‌ترین دست‌آویز دست آویخته است که هرگز نخواهد گسست، و خداوند شنوای داناست.

لذا قضیه‌ی حجاب اسلامی واجبی فردی است و بر غیر مسلمانان واجب نیست و هرگز نمی‌توان احکام اسلامی را بر غیر مسلمین به صورت جبری اجرا نمود (مگر احکام جزایی که بر همگان اجرا می‌شود). اما این مسئله در حالاتی خاص به این امر مرتبط می‌شود که مسلمانان از لحاظ حاکمیت در چه وضعیتی قرار دارند. به این صورت که اگر حکومت و جامعه‌ی اسلامی تشکیل شده باشد، در این حالت به خاطر احترام به انتخاب بیشتر انسان‌ها (حداقل ۸۵ درصد جامعه)، که اسلام را برای حاکمیت انتخاب کرده‌اند، بر غیر مؤمنین لازم است امور مورد احترام مسلمانان (حجاب) را تا حدودی(مثلا کاملا عریان ظاهر نشوند) رعایت کنند. که در ممالک اروپایی نیز نسبت به مسلمانان همین گونه تعامل می‌شود. و در قضیه‌ی پوشش مسلمانان در جهان غرب، حساسیت نشان می‌دهند.

لذا این امر چنین اقتضا می‌کند که در جامعه‌ای که اسلام حکومتش را به دست گرفته، غیر مؤمنین در اندیشه و اموراتشان در حیطه‌ی زندگی خصوصی کاملاً آزاد باشند. با این وجود شایسته نیست که موارد حساسیت زا (بی‌حجابی کامل در حد عریان شدن) را در چنین جامعه‌ای بروز و رواج دهند. زیرا وقوع این امر از جهتی ناقض مقتضیات دموکراسی است و از جهت دیگر برای تحقق روند تربیت دینی مسلمین ضایعه ایجاد می‌کند.

اما در جامعه‌ای که هنوز اسلام در آن حکومت نمی‌کند و هنوز مردم به صورت آزادانه آن را انتخاب ننموده‌اند، همگان اعم از مسلمان و غیر مسلمان در حیطه‌ی کار خویش کاملاً آزادند و هر گونه که می‌اندیشند، می‌توانند در رابطه با حجاب و سایر احکام اسلامی تعامل نمایند. بنابراین در زمان حاکمیت اسلامی برای اینکه در جامعه‌ی اسلامی، پدیده‌ی شوم نفاق ایجاد نشود، احکام اسلامی به صورت جبری بر غیر مؤمنین اجرا نمی‌شود. مگر احکام جزایی که بر همگان اجرا خواهد شد. با این حال، شایسته است که آنها نیز به خاطر احترام به انتخاب مسلمانان تا حدودی مقتضیات آن را رعایت نمایند.

البته چنانکه بیان شد، در جامعه‌ای که اسلام آن را اداره می‌کند و مردم آن را به صورت آزادانه انتخاب نموده‌اند، عدم رعایت حجاب از جانب غیر مۇمنین، برای تربیت اسلامی مسلمانان اشکال اساسی ایجاد می‌کند. بر این اساس بر غیر مسلمانان لازم است که مراسم مورد نظر خویش را در حیطه‌ی زندگی خصوصی خویش و بر طبق تفکر خود انجام دهند. اما آن را به صورت علنی در جامعه‌ی اسلامی ترویج نکنند.

آنچه قبلاً بیان گردید نظر غالب علمای اسلامی در این زمینه است است که می‌توان در ضمن احترام بدان، نظری دیگر را نیز مطرح نمود و آن اینکه مسئله‌ی حجاب اسلامی در دایره‌ی تکالیف مسلمانان قرار دارد و غیر مسلمین به هیچ وجه موظف به اجرای آن نیستند. و حتی نمی‌توان این را گفت که آنها شایسته است آن را تا حدودی به خاطر احترام به مسلمانان رعایت کنند. چون این امر نوعی جبر در انتخاب آن‌ها ایجاد خواهد نمود. که قرآن با آن مخالف است. بنابراین بهتر این است که هرکس را به حال خود رها نمود. به نحوی که مسلمین وظایف مخصوص به خود را انجام دهند، و غیرمسلمین نیز امورات مورد نظر خود را اعمال کنند. و در این راستا به هیچ وجه نمی‌توان کسی از غیر مسلمانان را وادار به رعایت حجاب اسلامی نمود. بنابراین از نظر ما نظر راجح در این رابطه این است که ما همه ی امورات زندگی را در چارچوب اعتقادات خویش، هم برای مسلمین و هم برای غیر مسلمین آزاد بگذاریم. و برای اجرای قانون آزاد‌اندیش قرآن، غیر مسلمین را رها کنیم تا هرگونه که می‌خواهند درباره‌ی حجاب اسلامی تعامل کنند. و مسلمانان را نیز آزاد بگذاریم تا هرگونه که می‌خواهند در این رابطه رفتار کنند. به نظر ما این بهترین نظریه‌ای است که در قرآن به آن اشاره شده است.

چگونگی نزول آیات حجاب

قرآن کتاب سعادت‌بخش زندگی مادی و معنوی انسان در دنیا و آخرت است و همانند نوشته‌های فلاسفه و روشنفکران در اتاقی در بسته نگاشته نشده است. لذا برای نزول آیاتش وجود دو امر ضروری بود:

۱. وجود جهل مخاطبین قرآن در مورد جهان‌بینی حق و باطل و ایدئولوژی و باید‌ها و نبایدهای اخلاقی خیر وشر، که غالباً نیازمند وقوع حادثه‌ی خاصی نبوده و نیستند و به محض ایجاد سوال مستقیم یا غیر مستقیم مخاطبان، بایستی نازل شوند. که بیشتر آیات قرآن را شامل می‌شود.

۲. حوادثی خاص روی می‌دهند و می‌بایست قرآن در این موارد روشنگری نماید. مثلاً می‌توان به آیات مربوط به جریان «افک» و تهمت منافقان برای مادر مسلمانان یعنی حضرت عایشه اشاره نمود.

در مورد مسئله‌ی حجاب باید گفت بیشتر آیات با توجه به ضرورت وجود اخلاق و پاکدامنی و حفظ جامعه از فساد و تحکیم روابط خانوادگی زوجین و رشد علمی، صنعتی، اخلاقی و … نازل شده اند. ظاهراً در چهار مورد از آیات قرآن به مسئله‌ی حجاب پرداخته شده و بقیه‌ی جزئیات آن را به تبیین‌های پیامبر (ص) سپرده است. که عبارت است از:

۱. لزوم انداختن روسری بر سر و سینه، حفظ چشمان از نگاه به نامحرمان، عدم استفاده از کفش‌های صدادار و تحریک کننده، عدم ظهور زینت‌های خدایی به زنان غیر از دست و صورت، حفظ عورت‌هایشان از نامحرمان، باعث نزول آیه‌ی ۳۱ سوره‌ی نور شده است:

وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَىٰ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ [سوره النور : آیه ۳۱]و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را فروگیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را -جز آن مقدار که نمایان است- آشکار ننمایند و روسری‌های خود را بر سینه خود افکنند و زینت خود را آشکار نسازند مگر برای شوهرانشان، یا پدرانشان، یا پدر شوهرانشان، یا پسرانشان، یا پسران همسرانشان، یا برادرانشان، یا پسران برادرانشان، یا پسران خواهرانشان، یا زنان هم‌کیششان، یا بردگانشان [=کنیزانشان‌]، یا افراد سفیه که تمایلی به زن ندارند، یا کودکانی که از امور جنسی مربوط به زنان آگاه نیستند؛ و هنگام راه رفتن پاهای خود را به زمین نزنند تا زینت پنهان‌یشان دانسته شود (و صدای خلخال که برپا دارند به گوش رسد). و همگی بسوی خدا بازگردید ای مؤمنان، تا رستگار شوید!

۲. در زمان نزول قرآن چند مورد از جانب مردان لاابال به زنان مسلمان بی‌ادبی شده است و این در حالی بوده که زنان مسلمان نیز همچون زنان نامسلمان از پوشش خاصی که آنها را از سایرین جدا کند، برخوردار نبوده اند؛ لذا خداوند برای جدا کردن زنان مسلمان از دیگران دستوراتی خاص را برای پوشش اسلامی بیان داشته‌اند. مانند آیات ۵۳ و ۵۹ سوره‌ی احزاب:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَن يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَىٰ طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ وَلَٰكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذَا طَعِمْتُمْ فَانتَشِرُوا وَلَا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنكُمْ وَاللَّهُ لَا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ ذَٰلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَقُلُوبِهِنَّ وَمَا كَانَ لَكُمْ أَن تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَلَا أَن تَنكِحُوا أَزْوَاجَهُ مِن بَعْدِهِ أَبَدًا إِنَّ ذَٰلِكُمْ كَانَ عِندَ اللَّهِ عَظِيمًا [سوره الاحزاب : آیه ۵۳]ای کسانی که ایمان آورده‌اید! در خانه‌های پیامبر داخل نشوید مگر به شما برای صرف غذا اجازه داده شود، در حالی که (قبل از موعد نیایید و) در انتظار وقت غذا ننشینید؛ امّا هنگامی که دعوت شدید داخل شوید؛ و وقتی غذا خوردید پراکنده شوید، و (بعد از صرف غذا) به بحث و صحبت ننشینید؛ این عمل، پیامبر را ناراحت می‌نماید، ولی از شما شرم می‌کند (و چیزی نمی‌گوید)؛ امّا خداوند از (بیان) حق شرم ندارد! و هنگامی که چیزی از وسایل زندگی را (بعنوان عاریت) از آنان [= همسران پیامبر] می‌خواهید از پشت پرده بخواهید؛ این کار برای پاکی دلهای شما و آنها بهتر است! و شما حق ندارید رسول خدا را آزار دهید، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسری خود درآورید که این کار نزد خدا بزرگ است!

يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَن يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا [سوره الاحزاب : آیه ۵۹]ای پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: «جلبابها [= روسری‌های بلند] خود را بر خویش فروافکنند، این کار برای اینکه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است؛ (و اگر تاکنون خطا و کوتاهی از آنها سر زده توبه کنند) خداوند همواره آمرزنده رحیم است.

و من الله التوفیق والله اعلم بالصواب