از جمله آسیبهای کار جمعی دچار شدن به بیماری نفس است.
قرآن به عنوان برنامه هدایتگر بشریت، درباره اهداف اساسی ارسال پیامبر صلی الله علیه وسلم میفرماید:
«هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ»[سورة الجمعة ٢]
تزکیه به عنوان یکی از اهداف رسالت معرفی شده که این رویکرد در دو بخش عملیاتی خواهد شد.
بخش اول: تزکیه به معنای خود را پاک کردن از صفتهای ناپسند
بخش دوم: تزکیه به معنای رشد و توسعه بخشیدن
لذا گروهها و جماعتهای اسلامیلازم است توجه ویژه به این مهم داشته باشند.
در راستای عملیاتی کردن این هدف بعضی وقتها در بین گروه و جمع به آفات درونی یا به تعبیری دیگر به گناهان کبیره قلبی مبتلا میشوند. واز آنجا که از ویژگیهای گناهان قلبی مخفی بودن آن است و همین امر سبب شده که از پیچیدگی برخوردار باشد. و در نتیجه امکان تحلیل و داوری را سخت میکند. که در این مجال به سه آفت اشاره خواهیم کرد.
الف: حسادت، معمولاً وجود تعارض باعث ایجاد صفت ناپسند حسد در بین اعضای یک جمع و سازمان میشود، تعارض انواع مختلفی دارند که به دو مورد آن اشاره میکنیم
الف: نوعی از تعارض ( تعارض در منافع ) است مثلاً درگیری میان دو کس بر سر یک پست سازمانی نمونه ای از این تعارض است.
ب: نوعی دیگر از تعارض، تعارض احساسی نام دارد. که به آن دسته از اختلاف نظرهایی اشاره دارد که مبنای شکل گیری آنها، احساس ناخوشایند برآمد از گفتار یا رفتار دیگران است که این احساس میتواند شامل کم مهری، بی توجهی، بدبینی، بدگویی، توهین، تحقیر، دست کم گرفتن تخریب، بازی دادن، خیانت، و امثال اینها باشد.گاهی اوقات فردی به دلیل طولانی تر بودن سابقه ی عضویت در سازمان ممکن است به کسانی که از سابقه ی عضویت کمتری برخوردارند اما در مدت زمان کوتاهی در مسیر رشد سازمانی قرار گرفته اند، حسادت بورزد. وگاهی اوقات ممکن است در میان افرادی که در بدو ورود به سازمان، دارای شرایط برابری بوده اند اما بعد از چند سال، تعدادی از آنها در مسیر رشد قرار گرفته و عده ای دیگر در جای خود باقی مانده اند حسادت بوجود بیاید. و همچنین ممکن است افرادی که بیشتر در معرض توجه مسئولین و مدیران جمع و سازمان هستند در معرض حسادت دیگران قرار بگیرند. کسانی هم که با سن کم اما استعداد و توانمندی بالا در مسیر رشد سازمانی قرار دارند در معرض حسادت دیگران هستند.( حسادت رذیلت فروپاشنده یک سازمان، متین لطفی، ص ۱۵، )
پیامبر صلی الله علیه وسلم کینه و حسادت را از بیماریها و امراض خطرناک ملتها قرار میدهد که بدترین تاثیر را بر روی دین میگذارد و میفرماید:
ويقول رسول الله صلى الله عليه وسلم: «دَبَّ إِلَيْكُمْ دَاءُ الْأُمَمِ قَبْلَكُمْ: الْحَسَدُ وَالْبَغْضَاءُ، هِيَ الْحَالِقَةُ، لَا أَقُولُ: تَحْلِقُ الشَّعَرَ، وَلَكِنْ تَحْلِقُ الدِّينَ». سنن الترمذي (٢٤٣٤). قال الألباني: حسن. التعليق الرغيب (٣/١٢)، الإرواء (٢٣٨)
بیماری ملتهایی که قبل از شما زیسته اند به شما سرایت کرده است که همان کینه و حسادت است، به راستی کینه تراشنده است ، اما مو را نمیتراشد بلکه دین را میتراشد.
ب: غرور نفسی و خود بزرگبینی
این آفت هم میتواند دامن فرد را آلوده کند و هم جمع را، بعضی وقتها خود بزرگ بینی فردی و در بعضی مواقع جمعی صورت میگیرد آنجا که خداوند در داستان ملکه قوم سبا مشاورین ملکه در جواب سوال ملکه که آیا به سلیمان ایمان بیاوریم یا نه در جواب گفتن
(قَالُوا نَحْنُ أُولُو قُوَّةٍ وَأُولُو بَأْسٍ شَدِيدٍ وَالْأَمْرُ إِلَيْكِ فَانْظُرِي مَاذَا تَأْمُرِينَ) [سوره النمل ٣٣]
نحن در اینجا اشاره به غرور و خود بزرگ بینی دارد.
در حقیقت اشخاص یا جمع مغرور و خود بزرگ بین ، عیب خود را هر چند بزرگ باشد نمیبیند، ولی محاسن و فضایل خود را با میکروسکوپ نگریسته، آن را بزرگ مینمایند. و از شان و عظمت آنها مست و مبهوت میشوند. قرآن کریم بیان میدارد که خود بزرگ بینی چگونه مسلمانان را در جنگ حنین به شکست و هزیمت کشاند، تا این که به هوش آمدند و به سوی پروردگار خویش روی آوردند و توبه کردند.
(لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ فِي مَوَاطِنَ كَثِيرَةٍ ۙ وَيَوْمَ حُنَيْنٍ ۙ إِذْ أَعْجَبَتْكُمْ كَثْرَتُكُمْ فَلَمْ تُغْنِ عَنْكُمْ شَيْئًا وَضَاقَتْ عَلَيْكُمُ الْأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ ثُمَّ وَلَّيْتُمْ مُدْبِرِينَ)
[سوره التوبة ٢٥] ( اولویتهای دینی در پرتو قرآن و سنت، ص ۲۲۵)
ج: سوء ظن
یعنی متهم نمودن دیگران بدون مدرک و دلیل به صفت و کار زشتی که سبب نگرانی و پریشانی آنها میشود. ( آسیبشناسی دینداری و دعوتگری، محمد نوح، ترجمه، عبدالعزیز سلیمی، ص ۲۳۹)
پاتریک لنچیونی، کتابی دارد تحت عنوان «پنج دشمن کار تیمی» پاتریک لنچیونی نویسنده، مشاور، مؤسس و مدیر گروه The Table Group است. این گروه به سازمانها کمک میکند تا سالمتر و مفیدتر فعالیت کنند. ایدههای لنچیونی در مورد رهبری، کار تیمیو انگیزه دادن به کارمندان به سازمانهایی در سراسر دنیا کمک کردهاند.
بی اعتمادی اولین دشمن کار تیمی
نقش اعتماد در میزان موفقیت کار تیمیغیر قابل کتمان است. اعتماد در کار تیمیبه معنای اطمینان خاطر و پشت گرمیاعضای تیم از حسن نیت همکاران است. به این صورت که همه باید معتقد باشند که کسی قصد ضربه زدن به دیگری را ندارد تا اعضا حس امنیت و راحتی داشته باشند. این آفت، آن دسته از تیمهایی را تهدید میکند که اعضای آن از صمیم قلب سفره دل خود را در حضور دیگران باز نمیکنند و ضعفها و خطاهای خود را پنهان میکنند.
سوء ظن در بین اعضای یک تیم در حقیقت برخاسته از عدم اعتماد افراد یک مجموعه به نسبت همدیگر میباشد.
لذا اعضای یک مجموعه لازم است برای اینکه نسبت به همدیگر قضاوتی درست داشته باشند به این امور توجه کنند.
الف: نگریستن به ظاهر و باطن را به خداوند واگذار کردن ، زیرا فقط اوست که به پنهانیها و نهان انسان آگاه است.
ب: مبنا در قضاوت را بر دلیل و برهان قرار دهند.
( قُلْهاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ)[سوره البقرة ١١١]
ج: اطمینان خاطر از درستی دلایل و شواهد مورد نظر.
(يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا أَنْ تُصِيبُوا قَوْمًا بِجَهَالَةٍ فَتُصْبِحُوا عَلَىٰ مَا فَعَلْتُمْ نَادِمِينَ)[سوره الحجرات ٦]( آسیبشناسی دینداری و دعوتگری، محمد نوح، ص ۲۴۴)
د: قرار گرفتن سودای نام و نان، در صدر خواستههای فرد
تو کز سرای طبیعت نمیروی بیرون
کجا به کوی طریقت گذر توانی کرد
حافظ
تو را تا دهن باشد از حرص باز
نیاید به گوش دل از غیب راز
بوستان، باب سوم
ما انرژی و زمان محدودی در اختیار داریم. طبیعی است که اگر توجه اصلیمان «بودن» و بهایابی روح است ناگزیریم کمتر به مالک شدن، به چنگ آوردن، جلو زدن، به چشمآمدن و جلوه کردن بپردازیم. ناگزیریم کمتر دلبستهی آرایش تن و پروردن جسم باشیم. کمتر به سفرهی رنگین و غذاهای چرب و شیرین توجه کنیم. وقت و انرژیمان را در رقابتهای قدرت و ثروت و محبوبیت، نفر ساییم.
در عصر و زمانهای که سرعت و پیشرفت و نیز شهوت خرید و مصرف، بیداد میکند، چقدر توجه به این نکته دشوار است. در اوضاع و احوالی که برای عقب نماندن از قافلهی ترقّی و تجمّل، یکنفس باید دوید و تا چرخههای صنعت و تولید از شتاب نیفتند، به چشمکپرانی کالاهای نو و نیازهای کاذب، آری گفت.
ز سودای آن پوشم و این خورم
نپرداختم تا غم دین خورم
دریغا که مشغول باطل شدیم
ز حق دور ماندیم و غافل شدیم
بوستان، باب نهم
در این بخش به همین تعداد از آفتهای نفسی بسنده میکنیم هر چند موارد دیگری از آفتهای درونی و نفسی وجود دارد، که خواننده را به کتاب آسیب شناسی دینداری و دعوتگری سید محمد نوح با ترجمه عبدالعزیز سلیمی ارجاع میدهیم که به صورت دقیق به عوامل متعدد و آسیبهای که شخص دعوتگر ممکن است بدان دچار شود اشاره کرده است.
۱۰- ضعف دگرپذیری
کار جمعی به دلیل حضور شخصیتهای متفاوت و برخورد آراء و افکار، هم در مرحله تصمیم گیری و هم در مرحله اجراء ، باعث بروز اختلافات شده و کار رو سخت میکند. لذا لازمه این تفاوت نگاه و شخصیتها در یک جمع وجود دگرپذیری در بین آن جمع میباشد. و اساسا دگر پذیری لازمه کار جمعی است. اگر جمع نتواند با وجود تفاوتهایی که اعضا در گروه و جمع دارند همدیگر را بپذیرند ، نمیتوانند در کنار هم حرکت و فعالیت کنند.
برای تحقق این امر باید از صفت بد بینی و سوء ظن که در بخش قبل بدان اشاره کردیم جمع باید بپرهیزد.
یکی از توصیههای قرآن به اهل ایمان صبر بر همراهی با نزدیک و دوستان میباشد.
اگر در جمع این نگاه باشد که کسی خطا نکند یا اشتباهی صورت نگیرد و دنبال چنین جمع و گروهی باشد ، بعد از مدتی شخص خسته و درمانده خواهد شد چون اصلا چنین جمعی پیدا نخواهد شد و جز دلسردی و افسردگی نتیجه ایی به بار نمیآورد. و گفته شده من طلب اخا بلا عیب صار بلا اخ: کسی که به دنبال برادری میگردد که بدون عیب باشد ، در نتیجه بدون برادر میماند.
توصیه قرآن به صبر در همراهی با دوستان و همراهان است.
(وَاصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدَاةِ وَالْعَشِيِّ يُرِيدُونَ وَجْهَهُ ۖ وَلَا تَعْدُ عَيْنَاكَ عَنْهُمْ تُرِيدُ زِينَةَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَكَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا)[سوره الكهف ٢٨]
و در جایی دیگر قرآن بیان میکند خداوند سنت و قانون اجتماعی رو بر آزمایش انسان با همدیگر قرار داده است و در نتیجه از ما میخواهد بدان آیا ما اهل صبر هستیم یا خیر
(وَجَعَلْنَا بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَتَصْبِرُونَ ۗ وَكَانَ رَبُّكَ بَصِيرًا) [سوره الفرقان ٢٠]
اگر جمعی نتواند تفاوتهای فردی رو بپذیرد و همیشه اعضا از در نقد و بدبینی وارد شوند آن جمع با مشکلات متعددی هم در تصمیم گیری و هم در اجراء مواجه خواهد شد.
برای توفیق بر دگرپذیر بودن لازمهی آن نخست: شناخت متقابل اعضا از همدیگر است هر چه شناخت بیشتر و دقیق تر باشد. آسیب کمتری متوجه جمع خواهد شد .
دوم: خوش بین بودن اعضا و ایجاد ثقه در بین مجموعه است
سوم: ایجاد همدلی هر عاملی که سبب میشود همدلی بین اعضا بیشتر شود به دگر پذیری بین اعضا کمک میکند. چرا که در نتیجه همدلی ، همکاری صورت میگیرد.
چهارم: انعطافپذیری
کار گروهی نیاز به انعطاف پذیری دارد. در کار گروهی حتی اگر فردی مخالف دیگری باشد باز هم میتوانند با هم بمانند و کار را به پیش ببرند؛به شرط اینکه انعطاف پذیر باشند. نویسنده کتاب ۱۷ اصل کار تیمی در اصل اول خود میگوید: ساز و کار و انعطافپذیرند: کار تیمی با خشکی و انعطافناپذیری سازگار نیست. جلو خشونت خویش را میتوان گرفت، بر ترس میتوان چیره شد و تنبلی را با حربه انضباط از خود دور کرد، اما خشکی دماغ علاجی ندارد، و بذر اندام را در درون خود دارد. اگر بخواهید با دیگران کار کنید و در تیم عضوی مؤثر باشید باید از انطباق بر تیم ابایی نداشته باشید.
پنجم: مدیریت اختلاف
در یک گروه و جمع طبیعی است که هر شخص برای خودش نظرات و دیدگاههای داشته باشد و طبیعی هم است که این نظرات بر خلاف یکدیگر باشند، لذا چون اختلاف در یک جمع چیز غیر قابل اجتناب است پس لازم است دانش اختلاف را کسب کنیم تا بتوانیم در مواقع بروز اختلاف آن را مدیریت کنیم
نظرات