اگر کتاب و سنت آبشخور و سرچشمه‌ی اجتهادات فقهی و مرجع استنباط احکام است از چه رو فقها و مجتهدان در اعصار گذشته و حتی در روزگار ما دیدگاه‌های متفاوتی داشته‌اند؟ حتی در میان اصحاب پیامبر-صلی‌الله‌علیه‌وسلم- نیز اختلاف نظر و استنباط وجود داشته است. تحلیل و تبیین منصفانه و کارشناسانه‌ی اسباب این دست اختلاف‌ها در فهم نصوص کتاب و سنت، در تصحیح نگرش ما بسیار مفید خواهد بود. کتاب «علل اختلاف فقها» که عنوان اصلی آن «الإنصاف بی بیان اسباب الإختلاف» می‌باشد از تألیفات ارزنده‌ی امام ولی‌الله دهلوی(۱۱۱۴ ق- ۱۱۷۶) می‌باشد که به بیان زمینه‌ها، خاستگاه‌ها و اسباب بروز آرای متنوع و فتاوا و آرای فقهی گوناگون می‌پردازد. در سطور آغازین کتاب می‌خوانیم: «... از بنده در مورد عوامل و اسباب اختلاف صحابه-رضی‌الله‌عنهم- و مردم پس از ایشان در احکام و مسایل فقهی سؤال شد؛ لذا بر آن شدم تا آن‌جا که وقت اجازه می‌داد و پرسش‌گر، توان یادگیری داشت، به بیان عوامل اختلاف بپردازم که نتیجه‌اش، رساله‌ای مفید در این موضوع شد که نامش را (الإنصاف فی بیان أسباب الإختلاف) نهادم.» فصول چهارگانه‌ی این کتاب عبارتند از: 1. اسباب و خاستگاه‌های اختلاف صحابه و تابعین در فروع؛ 2. اسباب و خاستگاه‌های اختلاف فقها؛ 3. عوامل و خاستگاه‌های اختلاف اهل‌حدیث و اصحاب رأی؛ 4. رویکرد مردم در چهار سده‌ی نخست از لحاظ اجتهاد و تقلید.