ڕۆڵی په‌روه‌رده‌كردنی منداڵ گرنگترین كاره له هه‌موو كۆمه‌ڵگایه‌كدا، چونكه منداڵان داهاتووی ئێمه‌ن و دایك و باوكانیش زۆرترین كاریگه‌ریان له‌سه‌ر هه‌ڵسوكه‌وتی ئه‌وان هه‌یه. زۆرێك له دایك و باوكان له هه‌وڵ و گه‌ڕاندان بۆ دۆزینه‌وه‌ی رێگه چاره‌یه‌ك، بۆ ئه‌وه‌ی بتوانن له‌و رێگه‌یه‌وه بیسه‌لمێنن كه دایك و باوكێكی باشن. هه‌رچه‌نده هه‌موو خێزانێك ده‌وره دراوه به چه‌ند تاكێك كه ناتوانن وه‌ڵامێكی یه‌كسان بده‌نه‌وه، به‌ڵام دڵنیام كه په‌روه‌رده‌كردنی منداڵ كارێكی سه‌خته و زۆربه‌ی دایك و باوكه‌كان هه‌وڵ ده‌ده‌ن له‌م بواره‌دا باشترین بن، بون به باوك یه‌كێكه له گرنگترین جۆره‌كانی لێكۆڵینه‌وه، له‌هه‌موو په‌له‌كانی زانستی كۆمه‌ڵایه‌تی، بابه‌ت و نوسراوی زۆر له چه‌رخه‌كانی رابردوودا به‌هۆی لێكۆڵینه‌وه‌كانه‌وه تۆماركراوه، سه‌ده‌ها هه‌زاری خستبووه ژێر كاریگه‌ری خۆیه‌وه. أ- چۆن چۆنی ده‌توانین وه‌ڵامی ئه‌م پرسیارانه بده‌ینه‌وه؟ - منداڵی سه‌ركه‌توو كێ یه؟ - بنه‌ماكانی بوون به دایك و باوكێكی باش چی یه؟ به منداڵی سه‌ركه‌توو ده‌ڵێن كه: 1- له‌سه‌ر خۆ و به‌ڕه‌وشت بێت، هاوڕێیانه مامه‌ڵه بكات له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی تردا، هه‌روه‌ها هه‌ستی هاوده‌ردری با تیابێت. 2 ـ له‌به‌رامبه‌ر كه‌سانی تردا هه‌ست به به‌رپرسیارێتی بكات، له ئیش و كاره‌كاندا به‌شدار بێت و به‌ڕه‌وشت و به‌شێوه‌یه‌كی ئاسایی كۆمه‌ڵایه‌تی كار بكات. 3 ـ به‌شادی له ژیان ده‌ڕوانێت و دڵسۆزه‌و عاشقی خێزانه‌كه‌ی و ئه‌م ژیانه‌شه. 4 - زیره‌كه‌‌و به‌ره‌و به‌رزی ده‌فڕێت و له به‌رزی ده‌ڕوانێت و له‌سه‌ر قسه‌ی خۆیه‌تی و یه‌ك بڕیاره، خۆڕاگره و له‌سه‌رپێی خۆی ڕاده‌وه‌ستێت. 5- ده‌توانێت خۆی له‌گه‌ڵ هه‌موو بارودۆخێكدا بگونجێنێت، توانای كۆنترۆڵكردنی خۆی هه‌یه و باوه‌ڕی به خۆیه‌تی. 6 - به سه‌ختی كارده‌كات و ڕێگای سه‌خت ده‌بڕێت بۆ ئه‌وه‌ی ئاره‌زووه گه‌وره‌كانی به ده‌ست بهێنێت. 7 - توانای به‌ده‌ست هێنانی هه‌ده‌فه‌كانی ژیانی هه‌یه. چه‌ند بنه‌مایه‌كی پێشنیاركراو بۆ بوون به دایك و باوكێكی باش: بۆ په‌روه‌رده‌كردن و پێگه‌یاندنی منداڵێكی ته‌ندورست، دڵخۆش و سه‌ركه‌وتوو، ئێمه‌ی دایكان و باوكان، پێویسته زانست و لێزانینی دایك و باوكێكی باش فێرببین، هه‌رچه‌نده له‌گه‌ڵ بوونی بنه‌مایه‌كی دادوه‌رانه و یاساییانه له‌گه‌ڵ منداڵدا ره‌نگه بۆ ئێمه‌ی دایك و باوك هه‌ندێك قورس بێت، به‌ڵام هه‌میشه ده‌بێت سوور بین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه باشترین بین. ب- لێره‌دا ئاماژه به پوخته‌ی ده خاڵی بنه‌ره‌تی ده‌كه‌ین بۆ بوون به دایك و باوكێكی باش: 1ـ پێویسته ئاگادار بین كه بوون به دایك و باوك پێویستی به هه‌وڵدانه: واته: پێویسته هه‌موو رۆژێك له باره‌ی هه‌ڵسوكه‌وتتان بۆ ئه‌وه‌ی ببن به دایك و باوكێكی باش بیربكه‌نه‌وه، بیر له‌وه بكه‌نه‌وه‌و خۆتان بهێننه‌وه پێش چاوتان كه وا باشتره چۆن له‌گه‌ڵ نه‌وه‌كه‌تان هه‌ڵسوكه‌ت بكه‌ن، تاكو كاریگه‌ری له‌سه‌ر دروست بكه‌ن، هه‌وڵ بده‌ن كه له هه‌موو هه‌ڵه و ڕه‌فتاره خراپه‌كانی ڕابردووتان په‌ند وه‌ربگرن و دووباره‌ی مه‌كه‌نه‌وه، هه‌روه‌كو چۆن هه‌ست كردنتان به لێپرسراوی، لێپرسراویتان به شاره‌زاییه‌كی باشتر، هه‌ڵسوكه‌وتتان به‌ره‌و باشتر ده‌بات. 2ـ بۆ ئه‌و كۆمه‌ڵه كاره‌تان كه تایبه‌ته به منداڵه‌كه‌تانه‌وه،پێویسته به پێشینه‌یه‌كی باڵا رازی بن. بۆ دایك و باوكانی به‌رپرسیار و كار به‌ده‌ست، له‌وانه‌یه كارێكی سه‌خت و ماندوكه‌ر بێت، هه‌وڵدان و كاركردنی ئێوه، وه‌ك ڕێگایه‌ك وایه، كه نه‌وه‌كه‌تان له‌سه‌ره‌تای ئه‌م ڕێگایه‌دایه، هه‌ندێ كات پێوسته ئه‌وه به‌بیر خۆمان بێنینه‌وه‌و بیزاننكه په‌یوه‌ندی و ویسته‌كانی ئێوه ده‌بێتته قوربانی له‌پێناو ویستی نه‌وه‌كه‌تان دا، هه‌رچه‌نده له‌وانه‌یه ئێوه به جۆری بیربكه‌نه‌وه و باوه‌ڕ به خۆتان بهێنن كه هه‌ده‌ف و له‌كاری ئێوه به‌رامبه‌ر به منداڵه‌كه‌تان ته‌نها بۆ ئاسوده‌كردنیه‌تی له‌ڕووی مادییه‌وه و تێركردنی له پێویستییه ده‌ره‌كییه‌كان، له‌كاتێكدا كه بۆ منداڵه‌كه‌ی ئێوه‌وا باشتره و پێویسته‌كه به‌هه‌مان ئه‌و شێوه‌ی كه گرنگی ده‌ده‌ن به لایه‌نی جه‌سته‌یی منداڵه‌كه‌تان گرنگی به لایه‌نی ده‌روونیشی بده‌ن. 3ـ عاشقی منداڵه‌كه‌تان بن و نازی بده‌نێ به‌ڵام زۆر نا: چه‌ندین جار له ڕۆژدا هه‌ستی سۆزداری گه‌رمی خۆتان بۆ منداڵه‌كه‌تان ده‌رببڕن، به جۆرێ كه بۆ نمونه: چه‌ندین جار ئه‌و له باوه‌ش بگرن و توند له‌ئامێزی بگرن، هه‌رچه‌نده له زانسته‌جۆربه‌جۆر و تایبه‌تیه‌كان دا ئاماژه به ڕه‌وشتی تری تایبه‌تبه‌م بواره كراوه، به‌ڵام ئه‌وه‌تان بیر نه‌چێت ئه‌گه‌ر منداڵه‌كه‌تان كارێكی هه‌ڵه‌ی كرد و یاسای خێزانه‌كه‌ی شكاند، ده‌بێ ئه‌و فێری ڕه‌وشته ڕاسته‌كه بكه‌ن و له جێی ڕه‌خنه‌گرتن له منداڵه‌كه ڕه‌خنه له ڕه‌وشت و كاره خراپه‌كه‌ی بگرن، نه‌ك له منداڵه‌كه خۆی. 4 ـ یاسایه‌كی تایبه‌تی خێزانی دابنێنن: له كۆمه‌ڵگه‌ی ئێمه‌دا یاسا گه‌لێكمان هه‌یه، كه یارمه‌تی نه‌وه‌كه‌تان ده‌دات، تاوه‌كو له قوتابخانه و له دونیای راستی خۆی و كاره‌كانی دا سه‌ركه‌وتووبێت، بۆ نمونه یه‌ك دایك و باوك به‌سه بۆ ئه‌وه‌ی منداڵه‌كان فێر بكه‌ن كه چۆن خۆی پابه‌ند بكات به ئه‌م جۆره به‌ڕێوه‌بردنه یاساییانه. بۆ ئه‌وه‌ی كه منداڵكی باشترتان هه‌بێت، پێویسته كه وه‌ڵامی سێ پرسیار له‌كاتی جیاوازدا بۆتان ڕوون بێته‌وه: - منداڵه‌كه‌م له كوێ یه؟ - ئه‌و له‌گه‌ڵ كێ یه؟ چی ده‌كات؟ - له دانانی یاسای خێزانی دا پێداگری بكه‌ن. 5ـ پێویسته كه یاسا دانراوه خێزانیه‌كه ڕوون و دیار بێت گه‌ر وانه‌بێت، له‌وانه‌یه منداڵه‌كه‌تان گێژ ببێت و نه‌توانێت به‌شێوه‌یه‌كی جدی كاریان پێی بكات و پابه‌ند بێت پێیانه‌وه، یاسا خێزانیه‌كه‌تان بۆ نه‌وه‌كه‌تان ڕوون بكه‌نه‌وه و بۆی بسه‌لمێنن كه خواستی ئێوه زیاتر ئاسای و كۆمه‌ڵایه‌تیه و نه‌ك به‌كارهێنانی زۆر و هێز له كاتی جێبه‌جێكردنی یاساكه‌دا، به‌م جۆره‌ش ڕه‌وشتی منداڵه‌كه‌تان كه‌متر تۆشی كێشه‌و گرفت ده‌بێت، ئاگاداربن كه پێویسته هه‌م دایك و هه‌م باوكیش هه‌ردووكیان به‌یه‌كه‌وه هه‌وڵ بده‌ن، كه منداڵه‌كه‌تان رابهێنن كه‌پابه‌ندبێت به یاسا خێزانیه‌كه و له‌و چوارچێوه‌یه ده‌رنه‌چێت، به دڵنیاییه‌وه ئه‌م كاره هه‌میشه ئه‌ركی هه‌ردوو كیانه بۆ په‌روه‌رده‌كردنی منداڵه‌كه‌یان. كه‌واته پێویسته دایك و باوك هه‌ردووكیان به‌یه‌كسانی یاسا دابنێنن و كاری پێ بكه‌ن. 6 ـ ئه‌و بریارانه‌ی كه ده‌یده‌ن بۆ منداڵه‌كه‌شتانی باس بكه‌ن: به‌ڕه‌چاوكردنی ئه‌وه‌ی كه منداڵه‌كه‌تان ئه‌و شاره‌زای و زانیاریه‌ی كه ئێوه بۆ ژیان هه‌تانه نیه‌تی، پێویسته كه ئه‌و شته‌ی بیری لێ ده‌كه‌نه‌وه و ئه‌و بریاره‌ی كه داوتانه به‌هێواشی و به‌بێ ماندووبوون بۆ منداڵه‌كه‌تانی باس بكه‌ن و پێویسته له هه‌ر یه‌كێ له قوناغه دیاری كراوه‌كان دا واته له مه‌رحه‌له‌یه‌كی ته‌مه‌نی گونجاودا ئه‌و ڕه‌وشتانه‌ی كه بۆ ئه‌و گونجاوه توانای تێگه‌یشتنی بۆ یهه‌یه به‌كاربهێنن. 7ـ له ته‌مبیه‌كردن و په‌روه‌رده‌كردنی سه‌خت و توندوتیژانه دووربكه‌نه‌وه: لێكۆڵینه‌وه‌ی كرداری كرا له‌سه‌ر هه‌موو ئه‌و كه‌موكورتیانه‌ی كه له جۆری ئه‌و په‌روه‌رده‌كردنانه‌دا هه‌یه كه دایك و باوك به‌كاری ده‌هێنن، وه‌ك ته‌مبێكردنی جه‌سته‌ی، كه گۆڕانگاری زۆر دروست ده‌كات، ئه‌و منداڵانه‌ی كه‌زیاتر په‌روه‌رده‌كردنی جه‌سته‌یی ده‌كرێن و لێیان ده‌درێت و ئازار ده‌درێن، ده‌بینی ئه‌گه‌ر به‌راوردی بكه‌ین به منداڵانی كه‌له‌ره‌قتره و پێویستی به هه‌وڵی زیاتره بۆ رازی كردنی، توڕه‌یه له‌كاتی چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانی دا، ئه‌مه‌ش به‌هۆی ئه‌وه‌وه‌یه كه لاسایی دایك و باوكی ده‌كاته‌وه و وه‌ك ئه‌وان ره‌فتار ده‌كات. 8ـ ئه‌ركی بون به دایك و باوك، به ڕه‌چاوكردن و به‌پێی ته‌مه‌نی گونجاوی منداڵه‌كه‌تان و رۆڵی له جێبه‌جێكردنی دا هه‌ڵبژێرن. ته‌نانه‌ت یه‌ك منداڵیش له ته‌مه‌نێكی دیاری كراو گونجاودا ویستی جۆراو جۆری هه‌یه. ئه‌و شێوه ره‌فتارو هه‌ڵسوكه‌وته‌ی كه دایك و باوك له‌به‌رامبه‌ر منداڵێكی نۆ مانگان دا كاری پێ ده‌كه‌ن، ده‌بێ جیاواز بێت له‌و شێوه ره‌فتار و هه‌ڵسوكه‌وته‌ی كه له‌گه‌ڵ منداڵێكی پێگه‌یشتودا كاری پێ ده‌كه‌ن. به‌و پێیه یه‌ك باوان به‌سه بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ڵسێت به چاودێری كردنی منداڵ، كاتێك منداڵه‌كه له ته‌مه‌نێكی گونجاودایه و یه‌ك باوان ده‌توانێ ئه‌ركی چاودێری كردن و گرنگی پێدانی بگرێته ئه‌ستۆ. 9 ـ منداڵان هه‌ر به‌و جۆره ره‌فتار ده‌كه‌ن له‌گه‌ڵ خه‌ڵكانی تردا، كه دایك و باوكیان له‌گه‌ڵ ئه‌وان ده‌یكه‌ن، هه‌میشه وا بیربكه‌نه‌وه منداڵه‌كه‌تان كه‌سێكه كه هه‌روه‌ك كه‌سانی تر كه به‌رێزه‌وه سه‌یریان ده‌كه‌ن و رێزیان ده‌گرن، به‌هه‌مان شێوه پێویسته هه‌ر به‌و جۆره‌ش رێز له منداڵه‌كه‌تان بگرن، به‌رێزه‌وه قسه‌ی له‌گه‌ڵ بكه‌ن، رێز له بیروبۆچونه‌كانی بگرن، له‌و كاته‌ی كه منداڵه‌كه‌تان قسه‌تان له‌گه‌ڵ ده‌كات به‌ووردی گوێ له‌قسه‌كانی رادێرن، هه‌روه‌ك و هاورێیه‌ك هه‌ڵسوكه‌وتی له‌گه‌ڵ دا بكه‌ن. 10 ـ ئازادی ته‌واو بده‌ن به منداڵه‌كه‌تان: هانی منداڵه‌كه‌تان بده‌ن ئاشنای بكه‌ن له‌گه‌ڵ ئازادی دا، هه‌رچه‌نده ئازادی كاریگه‌ری له‌سه‌ر منداڵ هه‌یه‌و كاری زۆری لێ ده‌كه‌وێته‌وه و منداڵ ته‌نها به رێژه‌یه‌كی ناوه‌ندی پێویستی به‌ئازادیه، به‌ڵام منداڵه‌كه‌تان رابهێنن و فێری بكه‌ن كه توانای خۆی كۆنتڕۆڵكردن و ده‌ست به‌سه‌ر خۆداگرتن یه‌كێكه له كلیله‌كانی سه‌ركه‌وتن له‌ژیان دا، خۆی رابهێنن و هێزی پێببه‌خشن كه ئاگای له‌م خاڵه بێت، ئازادی یاخی بوون نییه، كه‌واته دواتر جیاوازی نێوان ئازادی و یاخی بوون بۆ منداڵه‌كه‌تان باس بكه‌ن و بۆی ڕوون بكه‌نه‌و، ئازادبوون به‌شێكه له سروشتی مرۆڤ و به‌جۆرێ كه تاك ده‌یه‌وێت وا هه‌ست بكات كه شته‌كانی تری كۆنتڕۆڵ كردووه و له‌ژێر ده‌ستی دایه، نه‌وه‌ك له‌ڕێگه‌ی كه‌سانی تره‌وه ده‌ستی به‌سه‌ردا گیرا بێ.
بۆچوونه‌کان