عەبدوڕڕەحمان شەڕەفکەندی کوڕی مەلا محەممەد (بۆرە)، کوڕی مستەفا ڕۆژی هەینی شەشی شەعبانی ١٣٣٩ی کۆچی مانگی بەرامبەر لەگەڵ ٢٦ی خاکەلێوەی ١٣٠٠ی هەتاوی (١٩٢١ی زایینی) لە گەڕەکی خڕێی مەهاباد لە دایک بووە. دوو ساڵانە دەبێ کە دایکی لە تەمەنی ١٧ ساڵیدا بە هۆی نەخۆشی ئازارە باریکە کۆچی دوایی دەکا. باوکی عەبدوڕڕەحمان پیاوێکی خواناس و لە خواترس بووە. عەبدوڕڕەحمان لە تەمەنی ٥ ساڵیدا لە لای باوکی دەستی بە خوێندنی ئەلفوبێ و قوڕئان کردووە. دوای ماوەیەک چۆتە مەکتەبخانە و لەوێڕا چۆتە خانەقای شێخی بۆڕهان.
حەفدە ساڵانە دەبێ کە باوکی (مەلا محەممەدی شەڕەفکەندی) ساڵی ١٣١٧ی هەتاوی لە تەمەنی ٦٥ ساڵیدا کۆچی دوایی دەکا و لە خانەقای شەڕەفکەند لە پەنای گۆڕی دایکی مامۆستا هەژار نێژراوە. مەلا محەممەد لەپێشدا لەگەڵ فاتمە خانم ناوێک زەماوەند دەکا کە دوای ماوەیەک کۆچی دوایی دەکا، پاشان کچی سێمان ئاغا (ناوێکی) مەهابادی هێناوە و دوای ماوەیەک تەڵاقی داوە. پاشان سەیزادە فاتم لە سەیزادەکانی کولیجێی هێناوە و مامۆستا هەژار لەو ژنەیە (لە دوای تالآنەکەی شکاکان کۆچی دوایی کردووە)، مەلا محەممەد بۆ جارێکی تر زەماوەند دەکا و مریەم خانمی کچی مەلا محەممەد قەسیمی قازی بە هاوسەری هەڵدەبژێرێ، کە لەویش دوو کوڕ و کچێک بە یادگار دەمێننەوە (دوکتور سادق شەڕەفکەندی، میرزا عەبدوڵڵا شەڕەفکەندی و زێنەب خانمی شەڕەفکەندی) وەک مامۆستا هەژار لە چێشتی مجێوردا باس دەکا، دوای مردنی باوکی، زڕدایکی بە جێیان دێڵێ (هەڵبەت زڕدایکی مامۆستا) و شوو دەکاتەوە، کە لەو مێردەی کە دەیکاتەوە کاک ڕەسووڵ قادری بەرهەم دێ. "هەژار ناچار دەبێ بژێوی ژیانی تاقە خوشکێک و دوو برا چکۆلەکەی وەئەستۆ بگرێ، بۆیە بوێرانە لەگەڵ کەند و کۆسپی ژیان بەربەرەکانی دەکا و ڕادێ. هەر لە تافی لاوەتیدا ماڵی چۆتە گوندی تەرغەی بۆکان.
عەبدوڕڕەحمان شەڕەفکەندی لەگەڕی ژیاندا سەرەڕای دابینکردنی بژیوی ژیانی خۆی و سێ کەسی بنەماڵەکەی، وەدووی ئۆگری و دڵی خۆی کەوت و ڕووی لە ئەدەبیات کرد. ساڵی ١٣٢٤ی هەتاوی و بەر لەوەش بارودۆخێکی ئازاد و دلاوێن پێک هاتبوو. بە دامەزارنی کۆمەڵەی ژێ.کاف و دوایی حیزبی دێموکڕات تەواو ڕەوتی ژیانی گۆڕاو لە ڕۆژنامەی کوردستان ئۆرگانی حیزبی دێموکڕاتی کوردستانی ئێران بە نازناوی هەژار وتاری بڵاو دەکردەوە. بە غەیری ئەوان شێعرانەی سیاسی کۆمەڵایەتی، شێعری بۆ قەشمەری پێ گێڕان بە ئاغا و زاڵمان وتووە، ناوی خۆی لێ نەداون، دەبێ بڵێم دوایی بە ناوی دمەتەقێی بایز و پیرۆت مەنشوور بوون.
عینوانی شاعیری میللی لە لایەن پێشەوا قازی محەممەد درا بە دوو شاعیری کورد کە یەکیان مامۆستا هەژار و ئەوی تریش مامۆستا هێمن بوو. کاتێک ساڵانی دڵاوا و خۆشی ١٩٤٥-١٩٤٦ی زایینی بە هەوری ڕەش ڕەوی، هەژاریش وەک باقی خەڵکانی سیاسی ئەوان دەمان پەڕیوەی وڵاتی تر بوو و لە بەغدا گیرسایەوە. لە تەمەنی ٢٤ ساڵیدا لە شاری بەغدا نەخۆشی ئازارە باریکە دەگرێ و بۆ چارەسەری دەچێتە لوبنان و لەوێ دەمێنێتەوە. لە خەستەخانەی جەبەلولعاملدا لەگەڵ ئەدەبیاتی عەڕەب و مێژووی ئەدەبی عەڕەب ڕاهات و توانی کەڵک لەو هەلە وەرگرێ تا ئەوەیکە عەبدولکەریم قاسم بە کودتایەکی نیزامی هاتە سەر کار و هەژار توانی بگەڕێتەوە بەغدا. لەوێندەرێ لە دوکانێکی وێنەگری کاری دەکرد. تا ئەوەیکە دەست بەسەر دەکرێ و ناچار ماوەی سێ ساڵان وەک خۆشاردنەوە لە وڵاتی سووریە دەمێنێتەوە. لە مەودای شەڕی کوردستانی دژە حکومەتی فاشیستی سەدام، لەگەڵ ڕێزدار ژنڕاڵ مەلا مستەفا بارزانی پەیوەندی دەگرێ و لە ڕادوێ و ڕۆژنامەکان دژی حکومەتی سەدام و بەعسییەکان قەڵەم لێ دەدا و ڕاشکاوانە دژایەتی خۆی لەتەک زوڵم و زۆری سەدام و دەست و پەیوەندییەکانی دەردەبڕێ.
به‌رهه‌مه‌کانی مامۆستا هه‌ژار
١- هه‌نبانه‌بۆرینه یا فرهنگ کوردی-فارسی (فرهنگ کوردی به کوردی و فارسی)، چاپی تاران، سرووش، ۱۳۶۹ ه. ش.
۲- چێشتی مجێور (شلم شوربا)
۳- ئاڵەکۆک (برگ سبز) دیوانی شێعر، چاپی ته‌ورێز، ساڵ ۱۳۲۴ ه. ش
٤- به‌یتی سه‌رەمه‌ر، هه‌ڵبه‌سته‌یه‌ک که هێندێ فه‌نه‌کی کۆمه‌ڵایه‌تی له‌خۆ گرتووه، چاپی سووریه، ۱۹۵۷ زایینی
٥- مەم و زین (وه‌رگێڕانی مه‌م و زین له کرمانجی بۆ سۆرانی)
٦- بۆ کوردستان (دیوانی شێعری چاپی یه‌که‌م، عێڕاق ١٩٦٦ زایینی، چاپی چواره‌م، سوئێد، ۱۹۸۸ زایینی)
٧- شه‌ڕه‌فنامه (وەرگێڕانی شه‌ڕه‌فنامه به‌دلیسی له فارسی به کوردی چاپی به‌غدا، ۱۹٦٠ زایینی)
۸- چوارینەکانی خەییام (وەرگێڕانی چوارینه‌کانی خه‌ییام به کوردی سۆرانی، چاپی یه‌که‌م، عه‌ڕاق، ١٩٦٨ زایینی، چاپی سێهه‌م ئێران، سرووش ۱۳۷۰ ه. ش
٩- هۆزی گاوان، وەرگێڕانی له عه‌ڕه‌بی به کوردی، چاپی به‌غدا، ۱۹۷۳زایینی)
١٠- مێژووی ئه‌ردەڵان (مێژووی خاندانی ئه‌ڕده‌ڵان، چاپی تاران، تازه نگاه، ۱۳۸۱ ه. ش)
۱۱- یەک له پەنای خاڵ و سیفری بێ برانەوه (وه‌رگێڕانی کتێبی "یک، جلوش تا بی‌نهایت صفرها" به‌رهه‌می دکتۆر عه‌لی شه‌ریعه‌تی)
۱۲- دایە، باوە، کێ خراوە؟ (وەرگێڕانی کتێبی "پدر، مادر، ما متهمیم" عه‌لی شه‌ریع تی، چاپی تاران، سرووش، ۱۳۵۹ ه. ش)
۱۳- شەرحی دیوانی مەلای جزیری (به کوردی سۆرانی، چاپی تاران، سرووش، ۱۳۶۱ ه. ش)
۱٤- قوڕئانی پیرۆز بە کوردی (چاپی تاران، تازه نگاه –ئیحسان، ۱۳۸۰ ه. ش)
١٥- وه‌رگێڕانی کۆی «قانون در طب» بوو عه‌لی سینا، ٥ جڵد کتێبی له ٧ به‌رگدار له‌خۆ گرتووه، ئینتشاراتی سرووش
١٦- پێنج ئه‌نگوست ده‌بنه یه‌ک مست، به‌رهه‌می بریژیت ونگور بورسکی له فارسی بۆ کوردی، چاپی تاران، کانوونی ڕاهێنانی فکری مناڵان و مێرمناڵان، ۱۳۶۲ ه. ش. چاپی دووهه‌م، ئینتشاراتی تازه نگاه، تاران، ۱۳۸۰ ه. ش
۱۷- ئه‌رێ برا، وا ڕابرا، وه‌رگێڕانی به‌رهه‌می دکتۆر عه‌لی شه‌ریعه‌تی له فارسی بۆ کوردی، ۱۳۵۸ه. ش
۱۸- عیڕفان، به‌رامبه‌ری ئازادی، وەرگێڕانی «عرفان، برابری، آزادی»، به‌رهه‌می دکتۆر عه‌لی شه‌ریعه‌تی، چاپی تاران، سرووش، ۱٣٥٩ ه. ش
۱۹- وەرگێڕانی به‌رهه‌مه‌کانی «البلاد و اخبار العباد» به فارسی، به‌رهه‌می زه‌که‌ریا کوڕی محه‌ممه‌د کوڕی مه‌حموود قه‌زوینی، چاپی تاران، ئه‌ندیشه، ١٣٦٦ ه. ش
به‌رهه‌مه‌کانی بڵاو نه‌کراوه:
۱. تاریخ سلیمانیه، وەرگێڕان له عه‌ڕه‌بی بۆ زمانی فارسی
۲. روابط فرهنگی ایران و مصر، وەرگێڕان له عه‌ڕه‌بی بۆ زمانی فارسی
۳. فرهنگ فارسی به کوردی. (وەرگێڕانی فه‌رهه‌نگ عه‌مید)
سه‌رچاوه: بەشێک لە کتێبی هەژار لە لووتکەدا
فێرگه‌ی كرودی به‌یان كۆی كردۆته‌وه
نووسینی: فەرەیدوون حەکیم‌زادە، نەشری ڕاژە، ۱۳۹۹
بۆچوونه‌کان