زیکر و یادی خوا، واته ههردهم خوای گهورهت لهبیر بێت، ههر کارێک بکهی به یادی خوا و بۆ خوا بیکهی و بهردهوام و له ههموو کات و شوێن دا خوای دڵۆڤانت لهدڵ دابێت و بهو هۆیه له گوناح و تاوان دووری بکهی. مرۆڤ له دوو بهشی مادده و ڕوح پێکهاتووه و ههرکامیان پێویستی به خۆراکی تایبهتی خۆی ههیه، ههرکامیان دهگهڕێنهوه سهرچاوهی سهرهکی خۆیان، جهسته له گڵ دروست بووه و سهرچاوهی خۆراکیشی له گڵه، خۆراکی مادده ههموو چهشنهکانی خواردن و خواردنهوهن که لهگڵ دێنهدهر «وَالأَرضَ بَعدَ ذلِکَ دَحَاهَا * أَخرَجَ مِنهَا مَآءَهَا وَ مَرعَاهَا» واته «دواتر زهویشی به شێوهیهکی هێلکهیی بهدیهێناوه و بهربلأوی کرد * ئاوی لێ دهرهێناوه و لهوهڕگای فهراههم هێناوه» . ڕوحی مرۆڤیش که سهرچاوهکهی خوای تاقانهیه ئهو کاتهی که دهفهرموێت: «وَ نَفَختُ فیهِ رُوحی» خواردنهکهشی دهبێ بگهڕێتهوه سهرچاوهی خۆی، بۆیه خۆراکی ڕوح، زیکر و یادی خوایه. ههر وهک کاتێک جهسته نهخۆش دهبێ پێویستی به دهرمان وحهب و شهربهت و ... ههیه تاکوو به تهندروستی بگاتهوه. ڕوحیش که له دڵ دا نیشتهجێیه کاتێک تهنگ و تار و نهخۆش و ماندوو دهبێت پێویستی به دهرمانی تایبهتی خۆیهتی که زیکری خوایه، ههروهک خوای گهوره دهفهرموێت: «أَلا بِذکرِ اللهِ تَطمَئِنُّ القُلُوب». زیکری خوا تهنیا هێورکهرهوه و سوکنادهری دڵه که هێچ شتێکی تر ناتوانێت جێگری بێت. زیکری خوا دڵ ڕووناک و ئاسوده دهکات، ئارامی پێ دهبهخشێت و له نهخۆشیهکانی وهک حهسودی، غهیبهت و بوختان، درۆ و قسهی ناڕێک و... دهیپارێزێت و وێنهی ئاوی پاک و زوڵاڵ، ههرچی چڵکی گوناح و تاوانه دهیشواتهوه و خاوێنی و بێگهردی نیشتهجێ دهکات. زیکری خوا وێنهی خۆره که ڕووناکی به دڵ دهبهخشێت و له تاریکای گوناح و سهرلێشێواوی و خهم و خهفهتی دنیا ڕزگاری دهکات و ئاسودهی و هێمنایهتی پێ دهبهخشێت. به زیکر و یادی خوا، دڵ بهرهو عهڕشی ئیلاهی بهرز دهبێتهوه و له کانیاوی میهری خوا ئهوهنده دهخواتهوه که ئارامی و ئاسوودهی تهواو وجودی داگیر دهکات و پێویستی به هێچ حهب و دهرمانی خهو و... نابێت. وتهیهکی جوان ههیه دهڵێت؛ چوار بهشی لهشت به چوار شت بشۆوه: 1) پیسی و ناپاکی زمان به زیکری خوا 2) ههڵهی چاو به فرمێسک ڕشتن بۆخوا 3) گوناحی دڵ به ترس له خوا 4) گوناحی نهفس به تۆبه و پهشیمانی بهرهو خوا. خوای گهوره له قوڕئاندا له چهندین ئایهتدا فهرمانمان پێ دهکات که زیکری خوا بکهین. «أتلُ مَآ أُوحِیَ إِلَیکَ مِنَ الکِتَابِ وَ أَقِمِ الصَّلاة إِنَّ الصَّلَاة تَنهَی عَنِ الفَحشَآءِ وَالمُنکَرِ وَ لَذکرِ اللهِ أَکبَرُ وَاللهُ یَعلَمُ مَا تَصنَعُونَ» (عنکبوت/45) «ئهی پێغهمبهر (د.خ) ئهوهی بۆت ڕهوانه دهکرێت له قوڕئان بیخوێنهرهوه و نوێژیش بهچاکی ئهنجام بده، چونکه بهڕاستی نوێژ بهرههڵستی له گوناح و تاوان و نادروستی دهکات، بێگومان یادی خوا له ههموو شت گهورهتر و به نرختره (که دهبێت له کاتی نوێژ و کاتی تریشدا بیر و هۆشی ئیماندار، دابگرێت) و خوا خۆی زانایه به ههموو ئهو کار و کردهوانهی که ئهنجامی دهدهن.» «یِأَیُّهَاالَّذینَ ءَامَنُوا اذکُرُاللهَ ذکراً کَثیراً * وَ سَبِّحُوهُ بُکرَه وَ أَصِیلاً» (الاحزاب/41و42) «ئهی ئهو کهسانهی ئیمان و باوهڕتان هێناوه، زۆر زۆر یادی خوا بکهن (ههمیشه ناوی پیرۆزی ئهوتان له یاد بێت له دڵ و دهرونتاندا جۆش بخوات و بێته سهر زارتان). * و تهسبیحات و ستایشی بکهن ، (ههموو کاتێک، بهتایبهت) له بهیانیان و دهمهو ئێواراندا.» «فَإِذا قُضِیَتِ الصَّلَاة فَانتَشِرُوا فِی الأرضِ وَابتَغُوا مِن فَضلِ اللهِ وَاذکُرُوا اللهَ کَثیراً لَّعَلَّکُم تُفلِحُونَ» (جمعه/10) «جا کاتێک نوێژ تهواو بوو، ئهوه بلأو ببنهوه بهسهر زهویدا و بهتهمای بهخششی خوا ههوڵ و کۆشش بدهن، یادی خوا زۆر بکهن له ههموو چالاکیهکانی ژیاندا با ناوی ئهو زاته لهسهر زار و لهناو دڵتاندا بێت، بۆ ئهوهی سهرفرازیی ههمیشهی بهدهست بهێنن.» زیکری دڵ، واته بهردهوام به یادی خوابوون و زیکری زمان، واته پاراستنی زمان له قسهی بێکهڵک و ناڕهوا و گوتنی «سبحان الله، الحمدلله، لا اله الا الله، الله اکبر و استغفرالله). زیکر له دونیادا ئارامی و ئاسودهی به دڵ دهبهخشێت و بۆ دواڕۆژیش وهک سهرمایه و پهسهناز دهمێنێتهوه و پاداشی نهبڕاوهی ههیه. حهزرهتی سولهیمان لهگهڵ ههموو ماڵ و سامان و کۆشک و تهلاری ههیبوو، کاتێک کهسێکی دهدیت که زیکری خوای دهکرد و دهیگوت (سبحان الله)، دهیفهرموو: تۆ لهمن دهوڵهمهندتری، چۆن ماڵ و سامانی من کۆتای پێ دێت بهلأم ماڵی تۆ بێ کۆتا و نهبڕاوهیه. تاج و تهختی من هیچ قازانجێکی بۆ قهبر و قیامهتم نییه و دارایی تۆ قهبرت بۆ ڕووناک و له قیامهتیش کۆشکی شاهانهت پێ دهبهخشێت. ئهبوو هوڕهیڕه له پێغهمبهری ئازیزمان (د.خ) دهگێڕێتهوه که دهفهرموێت: «کَلِمَتانِ خَفییفَتانِ عَلَی اللِّسانِ وَڤقیلَتانِ عَلَی المیزانِ وَ حَبِیبَتانِ إِلَی الرَّحمنِ» واته: «دوو وشه لهسهر زمان زۆر سووکن بهلأم له پێوانهی میزان (پێوانهی ههڵسهنگاندنی کردهوهی مرۆڤ له ڕۆژی دوایدا) زۆر قورسن و لای خوای مهزن زۆر خۆشهویستن»، که یهکیان (سبحان الله و بحمده) و ئهویتر (سبحان الله العڵیم) (بوخاری، موسلیم، ترمزی). خوای گهورهش له قوڕئان دا دهفهرموێت: «أَلَّذینَ یَذکُرُونَ اللهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلَی جُنُوبِهِم وَ یَتَفَکَّرُونَ فِی خَلقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرضِ رَبَّنَا مَا خَلَقتَ هَذا بَاطلاً سُبحَانَکَ فَقِنَا عَذابَ النَّارِ» (آل عمران/191) «ئهوانهی یادی خوا دهکهن لهکاتێکدا بهپێوهن یان دانیشتوون یان ڕاکشاون (له هیچ حاڵهتێکدا یادی ئهو زاته فهرامۆش ناکهن) ههمیشه بیر دهکهنهوه له دروست بوونی ئاسمانهکان و زهوی (بیر دهکهنهوه لهههموو ورده کاریهک، سهرنجی ههموو دیاردهیهک دهدهن، سهرهنجام دهڵێن): پهروهردگارا تۆ ئهم ههموو دروست کراوانهت بێهوده و بێ ئامانج دروست نهکردووه، پاکی و بێگهردی شایستهی تۆیه، دهتۆش بمانپارێزه له سزای ئاگری دۆزهخ.» ئهبووزهر (ڕهزای خوای لێبێت) دهگێڕیتهوه که پێغهمبهر (د.خ) فهرموویهتی: ههموو جومگه و بهندی لهشی ئێوه خێرێکی لهسهره، وتنی ههر وشهیهکی (سبحان الله، الحمدلله، الله اکبر، لا اله الا الله و ئامۆژگاری به چاکه و گێڕانهوه له خراپه) خێرێکه بۆ ئێوه. (بوخاری، موسلیم و ترمذی) ههروهها ئهبوو هوڕهیڕه (ڕهزای خوای لێبێت) دهگێڕێتهوه که پێغهمبهری ئازیزمان (د.خ) فهرمویهتی: (مُفَردُّون) وهپێش کهوتوون. هاوهلأنی گوتیان: ئهی ڕهسوڵی خوا (مُفَردُّون) چ کهسانێکن؟ فهرمووی: ئهو پیاو و ئافرهتانهی که زۆر یادی خوا دهکهن. (سهحیح بوخاری، موسلیم، ترمزی و ئیمام مالیک) موسوڵمانانی سهرهتای ئیسلام بایهخێکی زۆریان به زیندوو ڕاگرتنی یادی خوا له دڵهکانیاندا دهدا و بهردهوام له چاکه و چاکهکاریدا کێبهڕکێیان دهکرد، دڵیان به خۆشهویستی خوا ڕازاندبۆوه و له نهخۆشیهکاني خهمباری و بێ هیوایی به دوور بوون و پێویستیان به دهرمان و زانستی دهروونناسی و دهرمان بێ خهوی و خهمۆکی نهبوو. خهمیان تهنیا ترس له خوا و قیامهت بوو. بۆیه ژیانیان پڕی ئارامی و ئاسوودهیی بوو. بهلأم بۆچی موسوڵمانان لهو سهردهمهدا سهرهڕای ههموو پێشکهوتووه زانستییهکانی دهروونناسی و چارهسهرهکانی خهمۆکی و ژاکاوی، زۆرتر ههست به نائارامی دهکهن؟ پیاوێکی ئینگلیزی له وتهیهکی زۆر جواندا دهڵێت: مرۆڤ دهتوانێت له پشت میلهکانی زیندان، تهنیا به بۆن کردنی گوڵێک ههست به بهختهوهری بکات، بهلإم ههرچهند له کۆشک و تهلار دابێت، ئهگهر بهردهوام شهڕ و ناخۆشی و مهینهتی لهگهڵ بێت، ههست به بهدبهختی بکات. بهختهوهری ڕاستهقینه چهکی بانکی نییه که له بانک بکرێتهوه پاره. ههموومان دهزانین که لهو سهردهمهدا زانستی دهروونناسی و دهرمان و چارهسهریهکانی ئهوهنده پێش کهوتووه که پسپوڕانی دهروونناسی تهنانهت سهبارهت به خهو و خۆراک و زهماوهند و شۆفێری و ههژاری و نهداری و نائارامی و... کتێبی زۆریان نووسیوه و بۆ ههر کۆلأن و شهقام و کتێب فرۆشێک بچی کۆمهڵه کتێبێکی زۆر لهو بارهوه دێته بهرچاو و لهبهر دهست دایه. بهڵام پهشێواوی و ئاڵۆزی دڵ و ڕوحی خهڵکی له خۆگرتووه. سهرهکیترین هۆکاری ئهوهیه که ئێمه له گهورهترین و باشترین و بهنرخترین کتێبی دهروون پزیشکی، واته قوڕئان و ههروهها له گهورهترین پسپۆڕی دهروونناسی، واته خوای مهزن، دوور کهوتووینهتهوه. ئهگینا بۆچی خهڵکی سهردهمی پێغهمبهر (د.خ) لهگهڵ ئهوهیکه له ژێر فشاری نهداری و ههژاری دابوون، بهلأم شادمانی و پێکهنین و ئارامی دهروون بهردهوام له ڕوخساریاندا دیار بوو. ژنێک که براکهی و ڕۆڵهکانی پێکهوه له شهڕ لهدهست دهدات، به دڵ خۆشیهوه ئیزن له پێغهمبهر (د.خ) وهردهگرێت که بۆخۆشی بۆ شهڕ له ڕێی خوادا بچێت. تهنیا هۆکاری ئهو ههموو وره بهرزییهی ئهوان ئهوه بووه که بهردهوام لهگهڵ دهواخانهی ئهبهدی و شیفا بهخشی قوڕئان تێکهلأویان ههبوو.» پێویسته نهخۆشیهکانی دڵ به دهوای تایبهتی خۆی چارهسهر بکرێن و هیچ کات یادی خوا له دڵ دهرنهچێت، بهردهوام ئهو ئایهته ویردی زمان بێت: «فَإِذا فَرَغتَ فَانصَب * وَإِلَی رَبِّکَ فَارغَب» (الشرح/ 7و8) «جا کاتێک له کارێکی خێر دهبیتهوه، خۆت ماندوو بکه به کارێکی خێری تر * با ههمیشه و بهردهوام حهز و ئارهزووت بۆ بهدهستهێنانی ڕهزامهندی خوا بێت، بهردهوام خهڵکیش هان بده تا پهروهردگارت بناسن و له ههوڵی ڕهزامهندی ئهودا بن» بهڕاستی که تهنیا ڕێگای ئارامی ڕوح و جهسته و گیان زیکری خوایه، چۆن ههر خوا خۆی بهدیهێنهر و مێکانیکی دڵ و دهروون و ڕوحه و تهنیا چارهسهر و تهنیا سهرچاوهی ئارامبهخشی ههر لای خوایه. «هُوَ الَّذی أَنزَلَ السَّکِینَه فِی قُلُوبِ المُؤمِنِینَ لِیَزدَادُوا إِیمَانِهِم وَللهِ جُنُودُ السَّمَاوَاتِ وَالأَرضِ وَکَانَ اللهُ عَلِیماً حَکِیماً» (فتح/4) «ههر ئهو خوایه خۆی ئارامی و هێمنی دابهزاندۆته سهر دڵی ئیمانداران، بۆ ئهوهیکه ئیمانیان دامهزراوتر و پتهوتر بکات، سهرهڕای ئیمانداری و خواناسیان ئیمانیان زیاد ببێت، بێگومان ههرچی سهربازانی ئاسمانهکان و زهوی ههیه ههر خوا خۆی خاوهنیانه، ههمیشه و بهردهوام خوای گهوره زانایه به ههموو شتێک و دانایه له ههموو کارێکدا.» زیکری خوا وێنهی ههناسهبایهکی ژین بهخش و شادی هێنهر ژیانێکی مهعنهوی و پڕی ئاسوودهیی به مرۆڤ دهبهخشێت و دڵه ماندوو و پهشۆکاوهکان زیندوو دهکاتهوه. تهنیا زیکر و یادی خوای بالأدهسته که کاتی گرفتار بوون به کێشه و نههامهتییهکانی ژیان، ئارامی به دڵ دهبهخشێت و ورهی بهرز ڕادهگرێت تاکوو بێتابی و بێقهراری و نههامهتی ئهمانی لێ ههڵنهگرێت و لاوازی نهکات. دڵ که گیرۆدهی خوا بوو، دهمیش ههردهم به زیکری خوا پاراو دهبێت و دهرفهتێک بۆ گوناح کردن نامێنێتهوه و ڕوحی بهردهوام بهرهو لای خوا بهرز دهبێتهوه. زیکر یهکێک له ڕێگاکانی سوپاسگوزاری خوای گهورهیه. خوای گهوره که ئهو ههموو نیعمهتهی به مرۆڤ بهخشیوه (ههرچی له زهوی و ئاسماندا ههیه، نیعمهتی خوایه بۆ مرۆڤ)، به زیکر و ملکهچی فهرمانهکانی سپاسگوزاری خوا به جێ دێنیت. به یادی خوا و میهرهبانی ئهو زاته مهزنه و یادی نیعمهتهکانی تهپ و تۆزی گوناح و تاوان لهسهر دڵ دهسڕێتهوه و بهندایهتی و تاعهتی خوای له جێی دهڕوێنیتهوه. زیکر تهنیا وشهیهک نییه به زمان بگوترێت، بهڵکو سهرهڕای ئهوهیکه به زمان دهگوترێت، دهبێ دڵیش ههستی پێ بکات و کاریگهری لهسهر ههموو ژیان ههبێت. به بیر کردنهوه له ماناکهی و کاریگهری وهرگرتن لێی، شهرم له زاتی خوا بکات که خوای گهوره چاودێریهتی و ئهو تووشی گوناح بێت. زیکر ئهوهیه به دڵ به یادی خوا بی و به زمان بیڵێی. کاتێک دهڵێی (لا اله الا الله) تهنیا خوای گهوره به (ئیلاه و هانابهر و فهرمانڕهوا) بزانی و ڕوو له هیچ پهرستشێکی تر نهکهی و هاوهڵی بۆ دانهنێی و ههر دهم ههست به بوونی خوا بکهی. کاتێک دهڵێی (الحمدلله) سپاسی ههموو نیعمهتهکانی بکهی دڵ لهسهر بهخششهکانی ئۆقره بگرێت و بهخاتری ئهو شتانهی پێت نهبهخشراوه سکالأ نهکهی. کاتێک دهڵێی (الله اکبر) خوا به گهورهترین و بانترین بزانی و فهرمانی وی لهسهر ههموو فهرمانێک بێت، ماڵی دونیا و بازرگانی و... نهبێته هۆی وهدرهنگ خستنی نوێژ و عیبادهت، به خاتری پله و مهقامی دونیا مافی بهندهیهکی تر به ناحهق پێشڵ نهکهی و... کاتێک دهتوانین بڵێی زیکری خوا دهکهین که بهندایهتی خوا له دڵ و گیان و وجودماندا ڕهنگ بداتهوه. جاکاتێک ژیان به زیکری خوا ڕازایهوه، شهیتان لهو شوێنه دوور دهکهوێتهوه، چۆن شهیتان له شوێنێک نزیک نابێتهو که زیکر و یادی خوای لێبێت. «إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ» (اعراف/٢٠١) «بهڕاستی ئهوانهی که پارێزکار و تهقوادار بوون، کاتێک خهتهر و خهیاڵێک لهلایهن شهیتانهوه تووشیان بێت، ئهوه خێرا بێدار دهبنهوه و خوای خۆیان بیر دهکهوێتهوه و هۆشیار دهبنهوه، ئیتر دهستبهجێ بینا دهبن و بهرچاویان ڕوون دهبێت (ڕێبازی ڕاست بهدی دهکهن و لێیان ناشێوێت).» کهسێک که خوای لهبیر بێت، خوای گهورهش ئهوی لهبیر دهبێت. «فَاذکُرُونِی أَذکُرکُم وَاشکُرُوا لِی وَ لَا تَکفُرُون» (البقره/152) «(دهی کهواته) دهی ئیمانداران ئهگهر یادی من بکهن، منیش یادی ئێوه دهکهم و سوپاسگوزاری من بن و سوپاس ناپهزێر و سپڵهیی بهرامبهرم مهکهن.» به پێچهوانهوه کهسێک خوا فهرامۆش بکات، ئهوه خواش فهرامۆشی دهکات. له ژیانیدا تووشی ناراحهتی و گرفتی زۆر دهبێت، له ههمبهر کێشهکانی ژیاندا ورهی دهڕوخێت و ژیانی دهشهوێت. «وَلا تَکُونُوا کَاالَّذینَ نَسُوا اللهَ فَأَنسَاهُم أَنفُسَهُم أُلئِکَ هُمُ الفَاسِقُونَ» (الحشر/19) «نهکهن وهکو ئهو کهسانه بن که خوایان فهرامۆش کرد، شوێنی بهرنامهکهی نهکهوتن، خوایش ئهوانی له بیر خۆیان بردهوه، ئهوانه له سنوور دهرچوو تاوانبارهکانن.» «وَ مَن أَعرَضَ عَن ذکرِی فَإِنَّ لَهُ مَعِیشَه ضَنَکاً وَ نَحشُرُهُ یَومَ القِیَامَه أَعمَیَ» (طه/124) «ئهوهیش ڕوو وهربگێڕێت له بهرنامه و یادی من و پشتی تێبکات، بێگومان بۆ ئهو جۆره کهسانه ژیانێکی ترش و تاڵ و ناخۆش پێش دێت، له ڕۆژی قیامهتیشدا به کوێری حهشری دهکهین.» کهسێک که بهردهوام زیکری خوا بکات خۆشهویستی خوای دێته نێو دڵ و له شتانی ناڕێک دهپارێزرێت، چۆن ههردهم هاونشین و هاوڕێی خوایه. ئهی خوای گهوره و میهرهبان یارمهتیمان بده و لهو کهسانهمان بگێڕه که بهردهوام زیکری تۆ دهکهن و به یادی تۆن تهنیا ئامانجیان له ژیانیان گهیشتن به ڕهزامهندی تۆیه. «رَبَّنَا آتِنَا فِی الدُّنیا حَسَنَه و فِی الآخِرَه حَسَنَه وَ قِنَا عَذابَ النَّارِ» «آمین یا ربّ العالمین»
بۆچوونهکان
سروه
29 تیر 1394 - 08:31به راستی کلثوم خانم فره فعاله باسهکهتان جیگهی استفادهس سهرکهوتوو بن