ئایا سەردەمی نوێ کوشتنی موڕتەد و دەسبڕینی دز و جەڵدەلێدان و ڕەجم و دابەشکردنی مرۆڤ بۆ ئەهلی زیمی و موسوڵمان و جیاوازی ژن و پیاو لە ماف و ئەرکدا هەڵدەگرێت؟

هەموومان لە قۆناغێکدا لەبەردەم پرسیارێکدا ڕاماوین، ئیسلاح لە کوێی ئاییندا بکەین؟ لە بنەڕەتەوە هەندێکمان پێیان وایە دینەکەی ئێمە ئیسلاح هەڵناگرێت، ئەوە دینەکانی ترن پێویستیان بە ئیسلاح بووە، چونکە ئەو دینانەی دی دینێکی بێ بنەما و لادراو بوون، ئەگەر نا دینی ئێمە خۆی وەزیفەی ئیسلاحکردنی عەقڵی ئێمەیە، بۆیە کاتێک بیر لە دینی خۆمان دەکەینەوە بە مەبەستی ئیسلاح، لە مەوقیعێکی هەڵە داین، بەهەڵە بیر دەکەینەوە، چونکە دەبێ بیر لە ئیسلاحکردنی عەقڵی خۆمان بکەینەوە بەدین، نەک بیر لە ئیسلاحکردنی دین بکەینەوە بە عەقڵ، ئەمە تایپێکی بەرفراوانە لەناو کان وونی شارستانییەتی ئیسلامیدا.

بەشێکی دیش ئیسلاح لایان کۆمەڵێک پینەوپەڕۆیە، وردەکاری فیقهی بهێنن و لای کام فەقیهـ تۆزێک مەعقولتر بێ ئەوەیان تەڕجیح بدەن، دەتوانم بڵێم زۆربەی ئەوانەی بیر لە ئیسلاح دەکەنەوە لەناو موسوڵماناندا لەم تەرزە زۆر سادەیەی فیکری دینی دان، ئەمانە پێیان وایە زەمەن وەستاوە و هەموو شتێک لەجێی خۆیایەتی، هەنێک شتی بچوک لەو فیقهی ئیسلامیدا تۆزێ شیک نایەنە بەرچاو، دەسکارییەکی سادەیان دەوێت.

قۆناغێک لەمە سەروتر هەنێک فەقیهی ئیسلامی هەن، هەندێک کەلێنی ڕوونیان لەناو توراسی ئیسلامیدا دیوە، ئەمانە بێ ئەوەی بیر لە میتۆد بکەنەوە ئەو کەلێنە گەورانە ڕەتەکەنەوە، لە ڕاستیدا ئەمانەش خۆیان هێشتا لەناو جوزئیاتدان، ڕاستە هەندێکیان دەڵێن ئوسول فیقهیش دەکرێ ئیسڵاحی تێدابکرێت، بەڵام جەربەزەیی ئەوەیان نیە دەستی بۆ بەرن، دیاتر ئەوکەسانە لەم تەرزەن بەڕێز د.یوسف قەرزاویە، حوکمەکانی ڕیدە و بەردباران و خوێنبایی ژن و چی و چی ڕەت دەکەنەوە، بەڵام ڕوئیایەکی ڕونیان نیە بۆ خودی ئیسڵاح، هێشتا لە تەڵەزگەی فەهمی سەلەف ڕزگاریان نەبووە، هێشتا پێیان وایە ئێمە مەحکومین بە بیرکردنەوەی سەلەف.

قۆناغێکی دیکە پێی وایە تەواوی توراسی ئیسلامی مەحکومە بە مەعریفەی سەردەمی ڕابردوو، ئەو مەعریفەیە گۆڕانکاری بەسەردا هاتوە، بۆیە دەبێت ڕیفۆرمی دینی لەو چرکەساتەوە دەسپێبکات کە مەعریفەی دینی دەست پێدەکات، چونکە مەعریفەی دینی زادەی کەلتور و جیهانبینی و زمانناسی و ماناناسی و لۆجیکی کلاسیکە، لەکاتێکدا گۆڕانکاری قوڵ هاتونەتە ئاراوە.

بەڵام پرسیارە بنەڕەتیەکە لێرەدایە ئایا بێ دەسبردن بۆ هەندێک پرسی هەستیاری ناو دین، دەکرێت پرسی ڕیفۆرمی دینی بوروژێنرێت، ئایا پرسەکانی مافی مرۆڤ و کەرامەت و ئازادی مرۆڤ و ئازادی ویژدان و یەکسانی مرۆڤەکان و پرسی جێندەر و ئایینەکانی دی و سزاکان بەشێک نین لە دەقە بنەڕەتیەکان، ئایا بێ هەڵوەستەکردنی جدی لەسەر ڕوانین بۆدین دەکرێت باس لە ڕیفۆرم بکرێت؟