NNSROJ: تەواو ساڵیک دوای هاتنەسەر کاری یەکەم سەرۆک کۆماری هەڵبژێردراوی میسر محەمەد مورسی و لە پەراوێزی زنجیرە خۆپیشاندانێکی نەپساوەی جەماوەریدا، کە لە یەکەم رۆژەکانی هاتنە سەرکاری ناوبراوەوە دەستیان پێکردبوو، ئێوارەی رۆژی ٣ی جولای ئەرتەشی ئەو وڵاتە ناوبراوی لەسەر کار وەلا نا.
ئەو رووداوە، هەرچەند لە ڕواڵەتدا لەپێناو وەدیهاتنی ئامانجەکانی ئەو خەباتە جەماوەرییەدا بوو کە دوو ساڵ و چەند مانگێک بەر لە ئێستا دەستی پێکردبوو، بەڵام زۆرێک لە چاودێرانی سیاسیی هەرێمی و نێونەتەوەیی لەسەر جەوهەری ئەو پشتیوانییەی ئەرتەشی میسر لە خۆپیشاندەران، کە لە میانەی "کوودەتا نەرمەکە"ی سەرەتای ئەم مانگەدا لە خۆی نیشاندا، کۆک نین شرۆڤەی جۆربەجۆری لەسەر دەکەن. لە ئاستی نێونەتەوەییشدا و لە سەرووی هەموویانەوە وڵاتانی ئەندام لە یەکیەتیی ئەورووپادا، بە گومانەوە لەو هەنگاوەی ئەرتەشی میسریان ڕوانی و سەبارەت بە داهاتووی دێموکراسیش لەو وڵاتە، بە ئاشکرا نیگەرانیی خۆیان هێنایە زمان.
ئەمە لە کاتێک دایە کە، هەرچەند سەرکۆماری نوێی میسر دوای هەڵبژاردنەکانی ساڵی ڕابردوودا و دوای وەدەست هێنانی زۆرینەی دەنگەکانی خەڵکی ئەو وڵاتە هاتە سەر حوکم، دەستەلات رۆژ لە دوای رۆژ لە مۆدێلە لەکار کەوتووەکەی پێش خۆی نزیک دەبۆوە و، هەتا هێندێک لە چاودێرانی سیاسی دەڵێن، "بە لابرانی حوسنی موبارەک لەسەر کار، نیزام هەروەک خۆی مایەوە و فۆرم و قەوارەی سیستمی دەوڵەتی هیچ گۆڕانکارییەکی بەسەردا نەهات".
...
ئەو بەهارەی کە هەر نەهات
ئەحمەد عەلی پوور، ماستەری زانستی سیاسی لە زانکۆی ستۆکهۆڵم، لە لێدوانێکدا بۆ ناوەندی نووچە و شرۆڤەی رۆژ، دەڵێ "روون و ئاشکرایە کە هۆکاری رووداوەکانی مانگی رابردووی میسر، نارەزایەتیی گەلانی ئەو وڵاتە بوو لە چۆنیەتیی رەوتی شۆڕش. بە لە سەرکار لابردنی موبارەک، نیزام هەروەک خۆی مایەوە ـ واتە فۆرم و قەوارەی سیستمی دەوڵەتی هیچ گۆڕانکارییەکی بەسەردا نەهات و هەموو ئەو دامەزراوە و ناوەندانەی رژیمی موبارەک بۆ سەرکوتکردنی گەلانی میسری بە کار دەهێنا لە جێی خۆیان بوون و تەنانەت فەرهەنگی بەڕێوەبردنیش، کە دەبوایە ببێتە شێوەکی دێموکراسیانەی بەڕێوەبردن و خەڵکی لە بڕیارداندا بەشدارکرابان ، هەر وەک کاتی موبارەک مایەوە".
لە لایەکی دیکەوە رۆژنامەنووس شاهۆ حوسەینی، بێجگە لە داخوازییە حقووقی و سیاسییەکانی خەڵکی میسر، هەروەها ئاماژەش بە هۆکارگەلی ئابووری دەکات و دەڵێ " ئەم ئاکارانەی ئیخوان بوو بە هۆی ئەوە کە جارێکی تر خەڵک روو لە مەیدانی تەحریر بکاتەوە".
ـ داخوازیی سەرەکیی خەڵکی میسر بریتی بوو لە بنەبڕکردنی هەژاری و بێکاری، فەساد، نابەرابەری و زیادکردنی لانیکەمی حەقدەسەتەکان و نەمانی ئەشکەنجە، بەڵام هاتنە سەرکاری ئیخوانەکانیش وەک نیزامێکی پەسا دیکتاتۆری کە لە راگەیندراوێکی شەش مادەییدا بەڵێنی وەدی هێنانی ئازادی و کۆمەلگایەکی دێموکراتیکیان دابوو، هیچ ئاڵوگۆرێکی لە ژیانی خەڵکدا پێک نەهێنا و بەپێچەوانەی بەڵینکانیان ئیخوان هەموو کار و کرداریان بۆ بەردەوام کردنی دەسەڵاتی خۆیان بوو، ئەوان لە راستی دا هیچ گەڵاڵەیەکیان بۆ باشتر کردنی ئابووری وڵات و لە ناو بردنی هەژاری، نابەرابەری و پەرەی سیاسی نەبوو، ئەم ئاکارانەی ئیخوان بوو بە هۆی ئەوە کە جارێکی تر خەڵک روو لە مەیدانی تەحریر بکاتەوە و بزاڤی تەمروود سەرهەڵبدات؛ شاهۆ حوسەینی وای بە ناوەندی نووچە و شرۆڤەی رۆژ گوت.
بەڵام عەبدولعەزیز مەولوودی، لە چاودێرانی سیاسیی رۆژهەڵاتی کوردستان، کۆمەڵیک هۆکاری دیکە لە پشت سەرهەڵدانە جەماوەرییەکانی پۆست موبارەکدا دەبینێ و پێی وایە، نەبوونی ئەزموونی سیاسەت و دەستەڵاتداری لە ناو حیزب و ڕێکخراوەکانی ئەو وڵاتەدا، زەمینەی بۆ ئەو ناڕەزایەتییانە خۆش کردووە. ناوبراو هەروەها ئاماژەش بەوە دەکا کە لە ئاستی کۆمەڵگەی میسردا "تێگه‌یشتنێکی ئه‌وتۆ بۆ ئازادیی گشتی و ده‌وڵه‌تی یاسا گشتگیر نه‌بوو" و ئەوەش وەک دووهەم هۆکاری سەرهەڵدانە ناڕەزایەتییەکان چاو لێدەکا.
مەولوودی دەڵێ: "وڵاتی میسر وه‌ک خه‌ڵک و ده‌وڵه‌ت، مێژوویه‌کی درێژخایه‌نیان هه‌یە کە کاریگەریی داناوه‌ته سه‌ر هه‌موو بواره‌کانی ژیانی ئه‌و وڵاته. ئێستاشی ده‌گه‌ڵ بێ، خه‌ڵکی میسر له ڕووی کۆمه‌ڵایه‌تی و ڕامیارییه‌وه له زۆربه‌ی وڵاتانی دراوسێیان له پێشتر ده‌ژین و خاوه‌ن کولتوور و شارستانییه‌تی تایبه‌تن. سه‌رهه‌ڵدانی به‌هاری عه‌ڕه‌بی له‌و وڵاته‌ش ده‌توانین به یه‌کێک له نیشانه‌کانی ئه‌و دیارده‌یه بنرخێنین. دیاره به پێچه‌وانه‌ی شۆڕشه‌کانی له‌وه پێشی ناوچه‌که، به‌هاری عه‌ره‌بی نه له‌سه‌ر واقیعی شه‌قام، که له‌سه‌ر تۆڕی ئینته‌رنێت سه‌ری هه‌ڵدا و بوو به واقیعی سیاسیی ئه‌و وڵاته".
ناوبراو هەروەها، وێڕای ئاماژە بەوە کە لە سەردەمی حوسنی موبارەکدا " کۆمه‌ڵگەی مه‌ده‌نیی میسر له ژێر زه‌خت و زۆری تونددا بوو و هه‌موو حیزب و دامه‌زراوه‌کانی مه‌ده‌نی سه‌رکوتکراو بوون" دەستنیشانی کرد کە کۆمەڵگەی میسر، بە ڕێکخراوە جەماوەری و حیزب و ڕێکخراوەکانیەوە "ته‌جره‌به‌یه‌کی وەهایان له بواری سیاسی و ده‌سه‌ڵاته‌وه نه‌بوو و دوای سه‌رکه‌وتن و دامه‌زرانی ده‌وڵەتێکی هه‌ڵبژارده‌ی جه‌ماوه‌ری، تێگه‌یشتنێکی ئه‌وتۆ بۆ ئازادیی گشتی و ده‌وڵه‌تی یاسا گشتگیر نه‌بوو تاکوو له نه‌بوونی ده‌وڵه‌تی سه‌رکوتگه‌ردا، نه‌وه‌ی نۆێی میسر بتوانێ بڕواته ژێر دیسیپلینی حیزبی و په‌یره‌و کردنی یاسا و ڕێساکانی ده‌وڵه‌تی".
بە گوتەی ئەو چاودێرە سیاسییە، بەو هۆیەوە به‌ره به‌ره دیارده‌یه‌ک لە ناو کۆمەڵگەی میسریدا سەری هەڵدا کە ئەو بە "پێکهاتنی سیاسه‌ت له نێوان مه‌یدانی ته‌حریر تاکوو کۆشکی سه‌رۆک کۆماری" بەناوی دەکا. ناوبراو ئەو بابەتە زیاتر شی دەکاتەوە و دەڵێ "لەو چوارچێوەیەدا، بۆ هه‌ر داخوازییەکی یاسایی و نایاسایی، ئه‌وه به‌سه که به شێوه‌ی جه‌ماوه‌ری بێی بۆ مه‌یدانی ته‌حریر و پێدابگری له سه‌ر داخوازییه‌کان. ڕووی دیکه‌ی ئه‌و دیارده‌یه یانی گشتگیر بوونی ئاڵۆزی و بێ‌پڕه‌نسیپیی سیاسی، حیزبه‌کان به گشتی له دوای جه‌ماوه‌ر ده‌ڕۆیشتن نەک بڵێی ڕۆڵی ڕابه‌ریی سیاسی خه‌ڵک به‌ڕێوه‌به‌رن."
مەولوودی هەروەها باس لە رۆڵی "لایه‌نگرانی ده‌سه‌ڵاتی پێشوو و ئەرتەشی میسر" دەکا بۆ که‌ڵک‌وه‌رگرتن له ده‌رفه‌ت و گه‌ڕاندنه‌وه‌ی سه‌روه‌ری بۆخۆیان و جەختیش لەسەر ئەوە دەکاتەوە کە وەلانرانی مورسی "هۆکاری ده‌ره‌کیشی هه‌بوو".
ـ جگه له کرده‌وه‌ی ده‌وڵه‌تانی زلهێزی وه‌ک وڵاته یه‌کگرتۆکانی ئه‌مریکا و ئینگلیز، ده‌وڵه‌تانی کۆنه‌پاڕێزی ناوچه ـ وه‌ک عه‌ڕه‌بستان و ... هتد ـ‌یش له دیارده‌ی بە دەستەڵات گەیشتنی 'ئیخوانولموسلمین' وه‌ک ڕێکخراوه‌یه‌کی به‌هێزی ناوچه‌کە، به ته‌واوی ترسابوون و بۆ ده‌رچوون له خولیای ئه‌و 'خه‌ونه سامناکه'، ڕه‌نگه هه‌ر ڕێگه‌یه‌کیان پێوابێ؛ ته‌نانه‌ت من پێموایه که ڕه‌نگه لایه‌نگرانی ده‌سه‌ڵاتدارانی ده‌وڵه‌تی سووریاش له هاتنه سه‌رشه‌قامی نه‌یاران ده‌وریان بووبێ، عەبدولعەزیز مەولوودی وای گوت.
بەڵام ئەحمەد عەلیپوور دەگەڵ ئەو بۆچوونەی مەولوودی هاوڕا نییە و پێی وایە دەبێ لە "مەیلە دیکتاتۆرییەکەی مورسی"دا بۆ هۆکارەکان بگەڕێین.
بە باوەڕی عەلیپوور "موڕسی هەر زوو نیشانی دا کە نە باوەڕی بە نۆڕم و پرەنسیپە دێموکراسییەکان هەیە و نە رێزیش لە مافەکانی تاک و بەکۆمەڵی خەڵکی میسر دەگرێ. دیکتاتۆری لە چوارچێوەی نەتەوە ـ دەوڵەتدا، هیچ بەرنامەیەکی بۆ وەدیهێنانی داخوازییەکانی توێژە تازە پێگەیشتووەکانی مامناوەندیی میسریی نەبوو کە بەرهەمی هەندێ دیاردەی مۆدێرنی ناو کۆمەڵگەن. پرۆژەی نەتەوە ـ دەوڵەت، لە کاتێکدا کە بە مەبەستی مانەوەی خۆی بەشێکی کۆمەڵگەی مودێڕنیزە کردووە، نەیتوانیوە لە گەڵ هەموو دیاردەکانی سوننەتی دەرگیر بێ. ئەوە پارادۆکسێکی لەو کۆمەڵگایانەدا هێناوەتە گۆڕێ کە دەبێتە هۆی ئاڵٶزتربوونی کێشە کۆمەڵایەتییەکان."
وەک عەلیپوور دەڵێ "موڕسی هەرچەند زۆرینەی دەنگەکانی هێنایەوە، بەڵام نوێنەری راستەقینەی خەڵکانی میسر نەبوو. گەلانی میسر لە ماوەی نیزیک بە چل ساڵدا، جگە لە ئایین، مەیدان و دەرفەتی ئاشنابوونیان لە گەڵ ئیدۆلۆژی و تێۆریی دیکە نەبووە و دەرفەتی ئەزموونکردنی دێموکراسییان بۆ نەرەخساوە. بۆیە خەڵکێکی لە بواری سیاسییەوە دەست نەرۆیشتوو، دەنگیان بە موڕسی دا."
کوودەتا یان پشتیوانی کردن لە داخوازییەکانی خەڵک
زۆرێک لە دەوڵەتانی هەرێمەکە و جیهان، لە گەڵ ئەوانیشدا بەشێک لە چاودێرانی سیاسی، بە پارێزەوە باسیان لە جەوهەری رووداوی وەلانرانی محەمەد مورسی کردووە و کەم نین ئەوانەی نایانەوێ هەڵسوکەوتی ئەرتەشی میسر بە "کوودەتا" بەناو بکەن؛ ئەحمەد عەلیپوور یەکێک لەو کەسانەیە و دەڵێ "هەڵوێستی ئەرتەش بە کودەتا نازانم".
ناوبراو دەڵێ " ئەرتەش کە هەر لە سەرەتاوە کە لە گەڵ موڕسی کەوتە ناکۆکی، دوژمنایەتیی چەندین ساڵەی خۆی لە گەڵ ئەخوانولموسلیمین لە بیر نەکردبوو، ئەرتەش لە کاتی شٶڕشی یەکەمیشدا تەقەی کە خەڵک نەکرد و ئێستاش وا دیارە لایەنگریی خەڵک بکا؛ هەر بۆیە من هەڵوێستی ئەرتەش بە کودەتا نازانم، ئەوە لە حاڵێک دایە کە ئەرتەش دیاردە و بەرهەمی پرۆژەی نەتەوە-دەوڵەت و ناسیونالیزمی عەرەبیی میسرە."
بەڵام شاهۆ حوسەینی پێی وایە "کاتێک هیزی نیزامی دێتە گۆرەپانی سیاسەت و دەوڵەتیک لا دەبات و دەوڵەتێکی تر دادەنێت ئەمە دەبێتە کودەتا".
حوسەینی لەو بوارەوە دەڵێ "شک لەوە دا نییە کە ئەم کارەی ئەرتەش کردی کودەتا بوو، ئەگەرچی لەگەڵ کودەتاکانی پێش خۆشی برێکی جیاوازی هەبوو. کودەتا دەشێ تەئیدی کەمینەی چالاکانی سیاسی لە پشتەوە بێت ـ وەک کۆدەتای پینۆشە بە دژ ئالێندە، یان ئەوەی کە تەئیدی زۆرینەی چالاکانی سیاسی لە پشتەوە بێت ـ وەک ئاخرین کودەتای میسر. ئەگەرچی پاساوی ئەرتەشی میسر بەرواڵەت ئەوەیە کە بۆ پاراستنی هاوسەنگی هێز و دەسەڵات لە نێوان دوو بزاڤی ئایینی و سێکولار دا هاتووتە گۆرەپانی سیاسەت".
هەروەها عەبدولعەزیز مەولوودیش لەسەر ئەو باوەڕەیە کە " ئێستا ئه‌رته‌شی میسر فه‌رمان ده‌دا و ڕێوشۆێن دیاری ده‌کات، بێتوو ئه‌رته‌ش ده‌سه‌ڵاتیش به‌ردا هێشتا ئه‌و ڕاسته‌قینه ناگۆڕێ که کرده‌وه‌که کووده‌تایه و مه‌ترسیی ئه‌وه‌ش به‌رده‌وامه که له داهاتووشدا دووباره بێته‌وه."..
بۆچوونه‌کان