خوای گهوره چۆن تاقیمان دهکاتهوه؟
خوای گهوره له سوڕهتی (ساد)دا، بهسهرهاتی سێ دانه له پێغهمبهرانمان بۆ باس دهکات که ههرکامیان به شێوازێک تاقی کراونهتهوه که دهکرێ پهند و ئامۆژگاری لێوهرگرین.
سهرهتا باس له حهزرهتی داود دهکات، کاتێک که له میحڕابهکهی خۆی دانیشتبوو و نوقمی ڕاز و نیاز لهگهڵ خوای پهروهردگاری بوو، دوو کهس به شێوازێکی نائاسایی و بێ مۆڵهت وهرگرتن، له دیوار سهر دهکهون و دهچن بۆ لای. داود که ئهوان دهبینێت ترسی له دڵ دهنیشێت. ئهو دوو کهسه که زانیان داود ترساوه، پێیان گوت مهترسه، ئێمه دوو کهسین پێکهوه ناکۆکیمان ههیه و هاتوویین که تۆ دادپهروهرانه له نێوانمان داوهری بکهی و بێئهوهیکه مافی هیچمان پێشڵ بکهی و له حهق لابدهی، کارمان ڕێک بخهی و بۆ ڕێگای ڕاست ڕێنوێنیمان بکهی.
یهکیان وتی: ئهوه برای منه که ٩٩ مهڕی ههیه و منیش یهک دانهم ههیه، بهڵام ئێستا داوای ئهو یهک دانه مهڕهی منیش دهکات و به ڕادهیهکیش زیرهکانه و ژیرانه قسه دهکات که له ئاخاوتندا منی بهزاندووه و خهریکه زوڵمم لێ دهکات.
حهزرهتی داود بێ هیچ لێکۆڵینهوهیهک و بێئهوهی مهجال به کهسی دووههمیش بدات که لانیکهم قسهی خۆی بکات و له خۆی بهرگری بکات، زوو بڕیاری دهرکرد و گوتی: بێگومان ئهوهی که داوای ئهو یهک مهڕهی تۆ دهکات، ئهوه ستهمی لێ کردوویی، ههر وهک که زۆرێک له شهریکان که پێکهوه کار دهکهن ستهم له یهکتری دهکهن، مهگهر کهسانێکی بڕوادار و چاکهکار نهبێ که ئهوانیش زۆر کهمن و به دهگمهن ههڵدهکهوێ کهسێک دهسهڵاتی ههبێ و تهماعی ماڵ و سامان له دڵیدا ڕوابێت و ستهم نهکات.
له دوای ئهو داوهرییه، داود پێغهمبهر یهکسهر زانی که له لایهن خوای گهوره تاقی کراوهتهوه، بۆیه دهستبهجێ بهرهو پهروهردگاری دهگهڕێتهوه و کڕنۆشی بۆ دهبات و داوای لێبوردن دهکات. خوای گهورهش لێی خۆش دهبێت و پله و پایهی بهرزی لای خۆی پێ دهبهخشیت.
بهڵام خوای گهوره بۆچی ئهو چیرۆکانه بۆ ئێمه دهگێڕیتهوه؟
ههر وهک له سهرهتای سوڕهتهکه ئاماژهی پێ کراوه، قوڕئان (ذکر)ه، «وَ القُرءَانِ ذِی الذِّکرِ» واته پهند و ئامۆژگاری و بیرهێنانهوهیه و کاتێک چیرۆکێکمان بۆ دهگێڕیتهوه، مهبهست تهنیا گێڕانهوهی چیرۆکێک و یا زانینی حاڵی پێشینییان نییه، بهڵکو ئامانجی سهرهکی پهند و ئامۆژگاری وهرگرتنه.
لهو بهسهرهاتهش پهندی زۆری تێدایه که ئاماژه به چهند خاڵێک دهکهین:
1ـ کاتێک که له دۆخێکی نائاسایی دایین، بڕیار بۆ کهس نهدهین و داوهری نهکهین.
کاری داوهری؛ کارێکی زۆر ههستیاره. بۆیه کهسێک که کاری داوهری دهکات، دهبێ زۆر وریا بێت و له دۆخێکی ئاسایی و بێگرفتدا بڕیار بدات. کاتێک که ترس و دڵهڕاوکێی ههیه و یا برسی و توونییه و یا نهخۆش و یا زۆر شادمانه، ئهگهری ئهوهی زۆرتره که تووشی ههڵه بێت و یا کاتێک که مێشکی زۆر سهرقاڵی بابهتێکه که بیر و زهینی داگیر کردووه، داوهریکردن لهو کاتانهدا پهسهند نییه، تهنانهت ئهگهر ئهو سهرقاڵییهی عیبادهتی خوای گهورهش بێت. بهڵکو دادوهر له کاتی داوهریدا پێویسته تهواو زهین و هۆشی لای دۆسیهکهی بێت تاکوو تووشی ههڵه نهبێت و مافی کهس به ناحهق نهخورێت. حهزرهتی داود ههم ترسابوو و ههم بیر و زهینی لای میحڕابهکهی بوو.
2ـ له داوهریدا تهقوای خوای گهورهمان له دڵ دابێت و له ڕووی مهیل و حهزی خۆمان داوهری نهکهین، بهڵکو بهمچهشنهی خوا فهرمانی کردووه داوهری بکهین.
3ـ هیچ کات یهکلایهنه بڕیار نهدهین.
له کاری داوهریدا پێویسته دادوهر زۆر وریا بێت که یهکلایهنه بڕیار نهدات. حهزرهتی داود نههات له کهسی دووههمیش بپرسێت که ئهو قسهی چییه؟ به دوور نییه که ئهو یهک دانه مهڕهش ئی کهسی دووههم بووبێت و ئهو بهزۆر لێی ستاندبێت و یا ههر گومانێکی دی...
بۆیه دادوهر له کاری داوهریدا دهبێ زۆر بهوردی له ڕاستی بابهتهکه بکۆڵیتهوه، تاکوو مافی کهس به ناحهق زایه نهبێت. ههر کام له ئێمهش ڕهنگه ڕۆژانه تووشی زۆر بابهتی لهم چهشنه بین.
بۆ نموونه دوو کهس که گرفتیان ههیه و یهکیان دێت سکاڵا لای ئێمه دهکات، دهبێ وشیار بین که تاکوو قسهی بهرامبهریش نهبیستین و له ڕاستی ئاگادار نهبینهوه، یهکلایهنه بڕیار دهرنهکهین و داوهری نهکهین. یا ژن و مێردێک که ناکۆکیان ههیه، چاو کوێرانه حهق به ژنهکه و یا پیاوهکه نهدهین و ئهوهی دی تاوانبار نهکهین.
چونکه کهمتر کهس ههیه که دان به ههڵهی خۆی دانێت، بهڵکو ههر کهسه تێدهکۆشیت که تاوان لهسهر خۆی لابات و کهسی بهرامبهری تهواو تاوانبار بکات. دادوهر بۆوهیکه بڕیارێکی لهسهر حهق دهرکات، دهبێ تهواو له بابهتهکه بکۆڵیتهوه.
4ـ داوهری له ڕووی ههست و سۆزهوه دروست نییه.
کهسێک که داوهری دهکات، نابێ له ڕووی ڕواڵهتی دۆسییهکه بڕیار دهرکات و قسه و داد و فیغانی لایهنێک کاریگهری لهسهر دانێت و له ڕووی ههست و سۆزهوه بڕیار بدات. ڕهنگه شتانێک ههبێ و قسانێک بگوترێ که بیانههوێ پهرده بهسهر ڕاستییهکان بکێشن و دادوهر بهلاڕێدا ببهن. ئهو کهسهی به حهزرهتی داودی گوت که براکهم زوڵمی لێ کردووم، خۆی به داماو و ستهملێکراو نیشان دهدا و گوتی که ئهو له ئاخاوتندا بهسهرمدا زاڵ بووه و شکستی داوم، بۆوهیکه حهزرهتی داود هان بدات که زوو بڕیارێک به بهرژهوهندی ئهو دهرکات. بهڵام دادوهر دهبێ وشیار بێ که فریوی ئهو شتانه نهخوات.
ئێمه دهبێ فێری ئهوه بین که به هۆی سۆز و ئهوینێکی که بۆ کهسێکمان ههیه –دایک و باب و یا خوشک و برا و هاوڕێ و...- ناحهقی دهرحهق کهسی بهرامبهری نهکهین.
5ـ له ههموو کاتدا ئاگادار بین که ڕهنگه خوای گهوره تاقیمان کاتهوه.
خاڵێکی دی که ئهو بهسهرهاته فێرمان دهکات ئهوهیه که خوای گهوره له ههموو کاتدا مرۆڤ تاقی دهکاتهوه؛ لهوانهیه له مزگهوت و له کاتی عیبادهتدا بین و یا له مهیکهده و مهستی باده بین، لهوانهیه شا بین و لهسهر تهختی و یا ههژارێک بین ئاتاجی دهستی خهڵکی، لهوانهیه پاڵهوان بین له مهیدانی جهنگی و یا نهخۆشێک بین لهسهر تهختی، بهندهی خوایین و خواش بهندهکانی خۆی به شێوازی جۆراوجۆر تاقی دهکاتهوه، تاکوو ئیمانمان ههڵسهنگێنیت و گهرد و خاکهکهی بسڕیتهوه و به ئیمانێکی پاک و بێگهرد ڕێگای ڕاستی بهندایهتیمان نیشان بدات.
6ـ ههمیشه ئاتاجی خوای گهورهیین که ڕێگای ڕاستمان نیشان بدات و نابێ به ئیمان و عیبادهتمان بنازین و خۆمان بێنیاز بزانین.
حهزرهتی داود له میحڕابی خواپهرستی و له کاتی عیبادهتدا بوو که خوا بهمچهشنه تاقی کردهوه، لهوانهیه لهو کاتانهدا زۆر له خۆمان دڵنیا و ئهرخهیان بین که سهرکهوتوو دهبین و ڕادهستی ههوای نهفس نابین، بهڵام ڕاستی ئهوهیه که شهیتان بهردهوام له کهمین دایه و دهبێ زۆر وشیار بین.
7ـ له ههموو کارێکدا ڕهزامهندی خوا له سهرووی حهز و خواستی نهفس بزانین.
خاڵێکی دی که زۆر گرینگه؛ ئهوهیکه له ڕوو حهز و ئارهزووی نهفسانی نهجوڵێینهوه، تهنانهت له عیبادهتیشدا. بهڵکوو تهنیا مهبهستمان فهرمانبهرداری له خوای گهوره بێت که له ههر کاتهدا چ فهرمانێکمان پێ دهکات و بهمچهشنه ئهو له خۆمان ڕازی بکهین. بۆ نموونه لهوانه هێندێک جار ئهوهنده حهزمان له نوێژ و تهسبیح و دوعاکردن بێت که پێمان خۆشه لهسهر بهرماڵ ههڵنهستین و ئهو کاره زۆرتر لهڕووی حهز بکهین، بێئاگا لهوهیکه لهوانهیه عیبادهتێکی دی وهک یارمهتی دایک و باب یا یارمهتیدانی کهسێک که دهستی یارمهتی بۆ درێژ کردوویین له پێشتر بێت و زۆر نموونهی دی.
بۆیه خوای گهوره به حهزرهتی داودی فهرموو: «وَ لَا تَتَّبِعِ الهَوَی فَیُضِلَّکَ عَن سَبِیلِ اللهِ» واته: «وهشوێن ههوا و ئارهزوو مهکهوه له حوکمکردندا تا نهبیته هۆی گومڕا کردن و لادانت له ڕێبازی خوا». حهزهرتی داود حهزی له موناجاتی خوای خۆی بوو و ویستی ئهو دوو کهسه زوو بڕۆن و درێژه به عیبادهتهکهی بدات، بهڵام خوای گهوره پێی فهرموو: «وَ لَا تَتَّبِعِ الهَوَی فَیُضِلَّکَ عَن سَبِیلِ اللهِ».
ئێمه دهبێ ئاگادار بین که له هیچ شتێکدا وهدوای نهفس نهکهوین، تهنانهت له عیبادهتیشدا. واته ئهگهر هاوکات دوو کارمان بۆ بێته پێش و تهنانهت ههردووکیشیان کاری چاک بن، نابێ چاو له حهزی خۆمان بکهین که کام کارمان پێ خۆشتره؟ بهڵکوو دهبێ بڕوانین که خوا چی پێ خۆشتره؟
8ـ له ڕهحمهتی خوا بێهیوا نهبین.
خاڵێکیتر ئهوهیکه بڕوادار نابێ هیچ کات له ڕهحمهتی خوای گهوره بێهیوا بێت و پێویسته بهردهوام بگهڕێتهوه بۆ لای خوای ڕهحمان و ڕهحیم. لهوانهیه ههموومان له ژیانماندا تووشی ههڵه و تاوانی جۆراوجۆر بین، بهڵام پێویسته ههر که زانیمان ههڵهمان کردووه، زوو بگهڕێینهوه بۆ لای خوای گهوره وداوای لێخۆشبوونی لێ بکهین.
خوای گهوره سهبارهت به ههر سێک پێغهمبهرهکان دهفهرموێت: «إِنَّهُ أَوَّاب» واته: زۆر تۆبهکار بوون و داوای لێخۆشبوونیان دهکرد.
9ـ تۆبه وهدرهنگی نهخهین.
کاتێک تووشی ههڵه و تاوانێک بووین، نابێ بڵێین جارێ دهرفهتمان ههیه و دوایی تۆبهی دهکهم. داود که زانی له لایهن خوای گهوره تاقی کراوهتهوه و ههڵهی کردووه، دهستبهجێ ڕووی کردهوه پهروهردگاری و داوای لێبووردنی لێ کرد؛ «وَ ظَنَّ داوُدُ أَنَّمَا فَتَنّاهُ فَستَغفَرَ رَبَّهُ وَ خَرَّ رَاکِعًا وَ أَنَاب» ههروهها سولهیمانیش بهههمان شێوه و حهزرهتی ئهییوبیش پێناسهی ههمیشهیی بوو: «إِنَّهُ أَوَّاب». زۆر گهنج و لاومان ههبوو که دهیویست به پیری تۆبه بکات، بهڵام لاشهی به گهنجی چۆ ژێر خاک و تۆبهی بۆ ههتاههتایی بێوهڵام مایهوه.
دوای ئهوه خوای دڵۆڤان بۆمان باسی حهزرهتی سولهیمان و حهزهرتی ئهییوب دهکات. ئهو دوو پێغهمبهرانهی که بهسهرهاتهکهیان له قوڕئاندا زۆرتر پێکهوه هاتووه. دوو بهندهی خوای گهوره که ههرکامیان به شێوازێک تاقی کراونهتهوه، سولهیمان به ماڵ و سامان و هێز و دهسهڵات و حوکمڕانی و ئهییوب به ههژاری و نهداری و لێقهوماوی و ناساغی.
حهزرهتی سولهیمان کاتێک که نوقمی جوانی و ههیبهتی ئهسپهکانی بوو و به تاسه و ئهوینهوه دهستی بهسهردا دهکێشان و ههستی دهکرد که به هۆی ئهو ئهسپانه و هێز و دهسهڵاتی دهتوانیت بهسهر ههموو دوژمنانیدا سهرکهوێت و له ڕێی خوادا جیهاد بکات، خوای گهوره ههر وهک تهرمێکی مردوو خستییه سهر تهخت، تاکوو بیری بێنیتهوه که ههرچهند شکۆ و شهوکهتی ههبێت، بێ ئهمر و ئیرادهی خوا هیچی پێ ناکرێت. ئهوه بوو حهزرهتی سولهیمان داوای لێبووردنی له خوای گهوره کرد و داوای کرد که ماڵ و سامان و شکۆیهکی پێ بدات که دوای ئهو به هیچ کهس نهدرێت.
ههروهها خوای بهدیهێنهر بۆمان باسی بهسهرهاتی حهزرهتی ئهییوب دهکات که خوای گهوره به ههژاری و نهداری و نهخۆشی تاقی دهکاتهوه. ئهو کاتهی که ههموو نیعمهتی دونیایی لێ سهندرایهوه، ئهو بێهیوا نهبوو و پشتی له عیبادهتی خوای گهوره نهکرد و دهستی دوعا و نزای ههر بهرهو ئهو بهرز دهکردهوه و خوای گهوره فهرمووی: «إِنَّا وَجَدنَاهُ صَابِرًا» خوای میهرهبانیش وهڵامی نزاکهی دایهوه و ههموو شتێک و زۆرتریشی بۆ گهڕاندهوه.
بهم چهشنه حهزرهتی سولهیمان نموونهی بهندهیهکی سوپاسگوزار له ئاست نیعمهتهکانی خوا و حهزرهتی ئهیووب نموونهی بهندهیهکی سهبوور و خوڕاگر له ئاست بهڵا و نههامهتییهکان بوو.
له بهسهرهاتی ئهو دوو پێغهمبهره مهزنهش وانه و پهندی زۆری تێدایه که پێویسته له ژیانماندا ڕهچاویان بکهین.
ئا) موڵک و سامان، دهسهڵات، زانست، جوانی و... تهنیا بۆ تاقیکردنهوهن و پێویسته ئاگادار بین که نوقمی ئهوان نهبین و ئامانجی سهرهکی لهبیر نهکهین.
ب) له ماڵ و سامانی دونیا بۆ گهیشتن به ڕهزامهندی خوا کهڵک وهرگرین. که دهڵێین نوقمی دونیا نهبین، مهبهست ئهوه نییه که پشت له دونیا بکهین، بهڵکو ئهو ناز و نیعمهتهی که خوای گهوره پێی بهخشیوین، ئامراز و کهرهسهی بهندایهتی خوای گهورهن و دهکرێ له ڕێی خوادا خهرج بکرێن.
پ) ماڵ و سامان و دهسهڵات و... پێوهری لهسهرتربوون نین و نابێ شانازی بهو شتانه بکهین و بهههمان شێوه ههژاری و نهداری و نهساغیش پێوهری نزمی و لهخوارتربوون نین و نابێ ئهو شتانهش کاریگهری خراپمان لهسهر دانێت.
ت) فێر بین بهندهیهکی سوپاسگوزار له ئاست بهخشینی ماڵ و سامان و... بین و له ئاست ههژاری و ناساغی و... خوڕاگر و سهبوور بین.
ج)ئهوه بزانین که ههرچی ههمانه له لایهن خوای گهورهیه و خۆمان هیچمان نییه. پێویسته بهردهوام شوکرانهبژێری ئهو زاته پیرۆزه بین.
ح) یهکێک له ڕێگاکانی سوپاسگوزاری له خوای گهروه ئهوهیه که ئهو نیعمهتانهی پێی بهخشیوین، له ڕێی خوادا خهرج بکرێ و دهکار بکرێت.
خ) ئهوه بزانین که نه دهوڵهمهندی و دهسهڵاتداری نیشانهی ئهوهیه خوا خۆشی دهوێین و نه ههژاری و نهداری نیشانهی تووڕهیی خوای گهورهیه. بۆیه نابێ نه لهخۆبایی بین و نه داماو و بێهیوا.
د) ئاگادار بین که تاقیکردنهوه به ماڵ و دارایی و شکۆ و... زۆر ئهستهمتره له تاقیکردنهوه به ههژاری و نهداری و نهخۆشی و... چونکه ئهگهری زۆرتره که نهفس بهیدهستی تام و چێژی نیعهماتی خوا بێت و لهبیری بچێتهوه که کێ داویهتی و بۆچی پێی داوه. ههر وهک خوای گهوره له قوڕئانی پیرۆزدا دهفهرموێت: «وَ إِذَا مَسَّ الإِنسَانَ ضُرٌّ دَعَا رَبَّهُ مُبِینًا إِلَیهِ ثُمَّ إِذَا خَوَّلَهُ نِعمَةً مِّنهُ نَسِیَ مَا کَانَ یَدعُوا إلَیهِ مِن قَبلُ وَ جَعَلَ لِلهِ أَندَادً لِّیُضِلَّ عَن سَبِیلِهِ» (زومهر:٨) واته: «مرۆڤ کاتێک ناخۆشی و زهرهرێکی تووش هات، هانا و هاوار بۆ پهروهردگاری دهبات و داماوانه لێی دهلاڵێتهوه، پاشان کاتێک خوا دهرووی لێ کردهوه و ناز و نیعمهتی پێ بهخشی، دوعا و نزا و هانا و هاوارهکانی ئهوسای لهبیر دهکات و چهندهها هاوهڵ و شهریک بۆ خوا بڕیار دهدات و دهیهوێت خهڵک له ڕێبازی خوا گومڕا بکات.»
له خوای گهوره داواکارم که هێز و توانا و حیکمهتمان پێ ببهخشیت و (اوّاب) بوون ببێته پیشهی ههمیشهییمان و لهگهڵ (توّابین) حهشر بکرێنهوه که خوا (توّابین)ی خۆش دهوێت.
سهرچاوه:
تهفسیری شنهی ڕهحمهت؛ دکتۆر مستهفا خوڕڕهم دڵ
تهفسیری د. عهبدولعهلی بازرگان
بۆچوونهکان