دوای شۆڕشەکانی گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کە زۆر جار بەشۆڕشەکانی بەهاری عەرەبی ناودەبرێنء ئەو گۆڕانکاریء هەلومەرجە نوێیەی کە دوابەدوای ئەو شۆڕشانە هاتووەتە کایەوە بەتایبەتی هاتنەپێشەوەی بزافە ئیسلامییەکان وەک گەورەترینء دیارترین رەوتی سیاسی لەم وڵاتانەدا، کاتی ئەوە هاتووە کە ئیسلامییەکانی کوردستان بەخۆدا چوونەوەی جیددیه هەڵسەنگاندنێکی گشتی بکەن بۆ ئەزموونی سیاسی خۆیانء بزافە ئیسلامییەکانی ناوچەکە چی وەک ئۆپۆزیسیۆن، یان وەک بەشداربوون لەدەسەڵاتدا، بۆ ئەوەی بە بەرچاو روونییەوەو لەدیدو رۆیایەکی کراوەترو دوور مەوداترەوە مامەڵە لەگەلڕ گۆرانکارییەکانء قۆناغە نوێیەکەو دەرهاوێشتەکانیدا بکەن.

لەو بارەیەوە چەندەها باسء توێژینەوەی گرنگء بەسوود لەلایەن سەنتەرو ناوەندەکانی دیراساتء لێکۆڵینەوەوە دەرچووە، یەک لەوانە کتێبێکە لەلایەن (سەنتەری کارنیجی) تەرجەمە عەرەبییەکەی بڵاوکراوەتەوە بەناوی (الحرکات الاسلامیەو السیاسە فی العالم العربی _ المشارکە لا المغالبە) لەنووسینی (ناپان ج. براون) کە توێژەرێکی ئەمریکییە. دیارە کە نووسەر پێش سەرهەڵدانی شۆڕشەکانی بەهاری عەرەبی دەستیکردووە بەئامادەکردنی بەشەکانی کتێبەکەی، بەڵام لەدوای سەرکەوتنی شۆڕشەکان بەتایبەتی لەتونسء میسر تەواویکردووەو لەسەرەتای ساڵی (2012)دا چاپی یەکەمی بڵاوکراوەتەوە.

نووسەر لەکتێبەکەیدا بەدرێژی باس لەئەزموونی بەشداری سیاسی بزافە ئیسلامییەکان دەکات لەوڵاتانی عەرەبیدا لەسایەی رژێمە نیمچە دیکتاتۆرییەکانداو بزافە ئیسلامییەکانیش بەبزافی نیمچە سیاسی وەسفدەکات، چونکە پێیوایە کە بزافە ئیسلامییەکان پێش ئەوەی بزافی سیاسی بن زیاتر لەبواری کۆمەڵایەتیء پیشەیدا کارو چالاکی خۆیان ئەنجامدەدەن، هۆکارەکەشی بەڕای نووسەر دەگەرێتەوە بۆ ئەوەی رژێمە سیاسییەکان لەوڵاتانی عەرەبیدا بەزۆری نیمچە دیکتاتۆرین، بەو مانایەی کە رێگە بەئۆپۆزیسیۆن دەدەن کە تەنیا لەسنوورێکی دیاریکراودا خۆیان رێکبخەنء بەشداری هەڵبژاردنەکانء دەسەڵات بکەن، بەڵام بەهیچ شێوەیەک رێگەیان پێنادەن کە سەرکەوتن بەدەستبهێننء بتوانن حکومەت پێکبهێنن، چونکە سیستەمی سیاسی کاتێک پێیدەوترێت دیموکراتی کە ئۆپۆزیسیۆن مافی تەواوی هەبێت بۆ بردنەوەی هەڵبژاردنەکانء بتوانن بەشێوەیەکی سروشتیء ئاشتییانە دەسەڵات وەربگرنء حکومەت پێکبهێنن، ئەگەر حیزبی دەسەڵات لەهەر سیستەمێکی سیاسیدا ئامادەنەبێت هەڵبژاردن بدۆڕێنێت، ئەوا ئەو سیستەمە سیاسییە سیستەمێکی دیموکراتی نییە(1)

توێژەر لەبەشێکی تری کتێبەکەیدا جەخت لەو راستییە دەکاتەوە کە سروشتی رژێمە سیاسییە نیمچە دیکتاتۆرییەکان لەوڵاتانی عەرەبیدا بەشێوەیەکە لایەنی دەسەڵاتدار ئامادە نییە کە هیچ هێزێکی سیاسی تر قبولڕ بکات ئەگەر نەتوانێت کۆنترۆڵی بکات، یان بیکاتە پاشکۆ، یان (احتواء) بکاتء بەپێی بەرژەوەندی خۆی گەمەی پێبکات(2)

توێژەر سەرسوڕمانی خۆشی ناشارێتەوە بەرانبەر بزافە ئیسلامییەکان کە بەشداری هەموو پرۆسەیەکی هەڵبژاردن دەکەن، لەکاتێکدا دڵنیان کە سەرکەوتن بەدەستناهێنن، بەو مانایەی کە ناتوانن، یان رێگەیان پێنادرێت زۆرینە بەدەستبهێنن، کەچی لەگەلڕ ئەوەشدا جار لەدوای جار بەشداری هەڵبژاردنەکان دەکەنء شکست قبوڵ دەکەن بەبێ هیچ جۆرە کاردانەوەو رەتکردنەوەیەک، چونکە بەلای توێژەرەوە بزافی سیاسی راستەقینە ئەوەیە کە هەولڕ بدات بۆ سەرکەوتنء بردنەوەی هەڵبژاردنەکان، نەک تەنیا بەشداربوون لەپێناو بەشداربووندا ئەنجام بدات(3)

توێژەر پێیوایە بزافە ئیسلامییەکان پێویستە، یان پێویست بوو هەوڵیاندایە بۆ بەدەستهێنانی زۆرینەی پەرلەمانی، یان بەلای کەم بەدەستهێنانی کەمینەیەکی رێگر بۆ ئەوەی بتوانن بەشێک لەمەرجء داواکارییەکانی خۆیانء جەماوەر بەسەر لایەنی دەسەڵاتداردا بسەپێنن، یان کاریان بکردایە بۆ پێکهێنانی ئیئتلافێکی فراوان کە بتوانن زۆرینە مسۆگەربکەن، بەڵام سەیر لەوەدایە کە بزافە ئیسلامییەکان بەردەوام بەشداری هەڵبژاردنەکان دەکەن لەپێناو دۆراندندا(4) 

ئەگەر خوێندنەوەیەکی فراوانتربکەین بۆ بەشداربوونی بزافە ئیسلامییەکان لەکاری سیاسیدا بەتایبەتی بەشداربوونیان لەدەسەڵاتدا، واتە لەحکومەتەکاندا لەهەریەک لەیەمەنء ئەردەنء جەزائیرو مەغریب، تەنانەت لەهەرێمی کوردستانی خۆیشمان لەسەر بنەمای ئەو هەڵبژاردنە ناهاوسەنگانەی کە لەم وڵاتانەدا ئەنجامدەدرا، دەتوانین بگەینە ئەو ئەنجامەی کە ئەزموونی بەشداربوون لەحکومەت ئەوەندەی لەبەرژەوەندی دەسەڵات بووە، نیو ئەوەندە لەبەرژەوەندی بزافە ئیسلامییەکان نەبووە، بەڵکو هەمیشە، یان زۆرجار بەزەرەر شکاوەتەوە بەسەر لایەنە ئیسلامییەکاندا، چونکە بەشداربوونەکان تەنیا بەشێوەیەکی شکڵی بووە بەوەزیرێک، یان بەدوو وەزیر لەهەلومەرجێکی ناهاوسەنگدا بەبێ ئەوەی لەسەر بنەمای بەرنامەیەکی سیاسی رۆشن، یان چاکسازی سیاسی راستەقینە بووبێت، ئەنجام بزافە ئیسلامییەکە بەشێک لەبەرپرسیارێتی شکستء گەندەڵییەکانی دەسەڵاتی کەوتووەتە سەر شانء متمانەی جەماوەری کەم دەبوویەوەو پێگەی سیاسیشی لەقدەبوو، یان دەبوویە هۆی کەرتبوونی بزافەکە وەک ئەوەی کە لەجەزائیر روویداوە.

هەر لەو روانگەیەوە برادەرێکی شارەزا لەکاروباری بزافە ئیسلامییەکانی وڵاتانی عەرەبی بەتایبەت لەوڵاتی مەغریب (بەڕێز شیروان شەمێرانی کە نووسەرێکی ئیسلامی گەنجە) پێش ماوەیەک لەدیدارێکدا باسی لەوە کرد کە (عبدالاله بانگیران) سەرۆکی حیزبی دادو گەشەپێدانی مەغریب کە ئێستا سەرۆک وەزیرانی حکومەتەو لەژێر کاریگەرییەکانی بەهاری عەرەبیدا توانی هەڵبژاردن بباتەوەو حکومەت پێکبهێنیت، پێشتر وتبووی ئامادەم چل سالڕ وەک ئۆپۆزیسیون کاری سیاسی بکەم، بەڵام جارێکی تر بەشداری حکومەتێک ناکەم خۆم تەشکیلی نەکەم، دیارە  هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە ئەزموونی بەشداربوونیان لەحکومەتەکانی پێشوودا زەرەریان لێکردووە.

لەو سۆنگەیەوە جێی خۆیەتی کە لایەنە ئیسلامییەکانی کوردستان هەوڵی جددی بدەن بۆ ئەوەی سوود لەئەزموونی بەشداری سیاسی بزافە ئیسلامییەکانی وڵاتانی ناوچەکەو خۆیشیان وەربگرن، بەتایبەتی دوای ئەو هەلومەرجە نوێیەی کە لەدوای شۆڕشەکانی گەلانی ناوچەکە هاتووەتە کایەوە، لەپێش هەموویانەوە سەرکەوتنی بزافە ئیسلامییەکان، کاتی ئەوە هاتووە کە ئیلهام لەو سەرکەوتنء گۆڕانکارییە گەورەیە وەربگرنء سەقفی داواکاریء فشاریان لەسەر دەسەڵات بەرزبکەنەوە بۆ ئاستی پێداویستییەکانی ئەنجامدانی چاکسازی سیاسی ریشەییء خواستء خەمەکانی جەماوەر، چونکە ئاشکرایە کە لایەنەکانی دەسەڵات لەهەرێمدا تا ئێستاشی لەگەڵدا بێت، ئامادەنین لەهەڵبژاردنەکاندا دۆڕان قبوڵ بکەنء خۆیشیان ئیرادەی ئەنجامدانی چاکسازی راستەقینەیان نییە، بەڵام لەپێناو زامنکردنی مانەوەی خۆیان لەدەسەڵات پێویستیان بەهاوکاری ئیسلامییەکان هەیەو هەولڕ دەدەن لایەنە ئیسلامییەکان بکەنە بەشێک لەدەسەڵاتء لەژێر کۆنترۆڵی خۆیاندا بیانهێڵنەوە.

لایەنە ئیسلامییەکانی کوردستان لەم قۆناغە نوێیەدا هەموو پێکەوە پێویستیان بەستراتیژێکی نوێء پرۆژەی سیاسی تایبەت بەخۆیان هەیە کە بتوانن لەڕێگەیەوە لەهەر هەڵبژاردنێکی داهاتوودا زۆرینەی پەرلەمانی بەدەستبهێنن، یان بەلای کەم کەمینەیەکی رێگر، بۆ ئەوەی بتوانن چاکسازی سیاسی لەبەرژەوەندی گەلء لەبەرژەوەندی پرۆژەی سیاسی خۆیان بەسەر دەسەڵاتدا بسەپێنن، ئەگەر وا نەکەن بێگومان پاشەکشە دەکەنء متمانەی جەماوەری لەدەستدەدەنء پێگەی سیاسییان لەق دەبێتء پەراوێز دەبن.   

لەڕاستیدا لایەنە ئیسلامییەکانی کوردستان ئەگەر لەڕووی دەعەویء مەنهەجی پەروەردەییەوە راوبۆچوونی جیاوازو شێوازی کاری تایبەت بەخۆیان هەبێت، ئەوا لەڕووی سیاسییەوە ئاشکرایە کە هیچ جیاوازییەکی جەوهەری لەنێوانیاندا نەماوە، چونکە هەموویان لەچوارچێوەی پرۆسەی دیموکراسیدا مومارەسەی کاری سیاسی دەکەن، بۆیە جێی خۆیەتی لەڕووی سیاسییەوە لەچوارچێوەی پرۆژەیەکی نیشتمانی  وێدا خۆیان رێکبخەنء بەوتارێکی سیاسی هاوبەشەوە مومارەسەی کاری سیاسی بکەن، بۆ ئەوەی بتوانن پێگەی سیاسیء جەماوەری خۆیان بەهێزبکەن، چونکە لەم قۆناغە نوێیەدا کە ناوچەکەی پێداتێدەپەرێتء رەوتی ئیسلامی دەسەڵات دەگرنە دەست، بەهێزبوونی پێگەی سیاسیء جەماوەری ئیسلامییەکانی کوردستان لەبەرژەوەندی دۆزی گەلی کورد تەواودەبێتء دەبێتە فاکتەرێکی تەواوکارو پێویست بۆ دەستەبەرکردنی پشتگیریء هاوکاری هەمەلایەنەی وڵاتانی ناوچەکە بۆ گەلەکەمان، ئەمەش بەپرسیارێتییەکی نیشتمانیء ئیسلامی ئەم قۆناغە مێژووییەیەو ئیسلامییەکانی کوردستان پێویستە لەئاستێکی پێشکەوتووتردا ئەنجامیبدەن.

پەراوێزەکان:

(1)، (2)، (3)، (4):  الحرکات الاسلامیە و السیاسە فی العالم العربی _ المشارکە لا المغالبە، ناپان ج. براون، ترجمە: سعد محیو، گ1/ 2012 بیروت.لبنان، مرکز کارنیجی للشرق الاوسگ.