ڕۆژوو یه‌كێكه له نیشانه‌كانى به‌ندایه‌تیى ئێمه بۆ خواى به‌دیهێنه‌رمان، بۆیه بڕوامان وایه ئه‌م ئه‌ركه‌ى كه خستوویه‌ته سه‌رشانمان، بێ حیكمه‌ت نییه و داخوازییه‌كى سروشتیى (جه‌سته‌یى و ده‌روونیى و كۆمه‌ڵایه‌تیی) مرۆڤه.
ئه‌مه ڕاستییه‌كى ئاشكراى پێشچاوى ئێمه‌ى بڕواداره، پێش ئه‌وه‌ى هیچێك له سوود و قازانجه لاشه‌یى و ده‌روونیى و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كانى ڕۆژوو بزانین. به‌ڵام بۆ بیرخستنه‌وه ئه‌م خاڵانه ده‌خه‌مه ڕوو:
١- یه‌كێك له ئاشكراترین سووده ده‌روونییه‌كانى ڕۆژوو ئه‌وه‌یه كه ویست (ئیڕاده)ى مرۆڤ پته‌و ده‌كات. چونكه كاتێك مرۆڤ ده‌ست له خواردن و خواردنه‌وه و هه‌ندێ كارى تر ده‌كێشێته‌وه -له كاتێكدا كه ده‌توانێ به‌و كارانه‌ش هه‌ستێت- دیاره ویستى پته‌وتر ده‌بێ، كه ئه‌مه‌ش په‌روه‌رده‌یه‌كى ده‌روونیى گرنگه و كه‌سێك كه خولى ئه‌زموونیى ڕۆژووگرتنى دیبێ و سوود و به‌رهه‌مه‌كانى ببینێت، هه‌ستى پێ ده‌كات. زاناى ئه‌ڵمانى "گیهاردت" كتێبێكى ده‌رباره‌ى به‌هێزكردنى ویست داناوه و تیایدا ده‌ڵێ: "ڕۆژووگرتن گه‌وره‌ترین هۆكاره بۆ به‌هێزكردنى ویست و گرنگترین ئامێره بۆ گرتنه‌وه‌ى ئه‌سپى سه‌ركه‌شى ده‌روون و یه‌خسیركردنى هه‌وه‌س". (روح الدین الإسلامی، عفیف گباره، لا: 256.)
٢ــ یه‌كێكى تر له ئاشكراترین سووده ده‌روونییه‌كانى ڕۆژوو ئه‌وه‌یه كه مرۆڤ له به‌ندیخانه‌ى ئاره‌زوو و بێده‌سه‌ڵاتیى له ئاستى هه‌وا و هه‌وه‌س ڕزگار ده‌كا، به‌سه‌ر هێرشه نابه‌جێكانى ده‌روونیدا زاڵى ده‌كا، جڵه‌وى ئه‌و ئاكاره ئاژه‌ڵییانه ـ كه به ڕێژه‌یه‌كى كه‌م تا زۆر له مرۆڤدا هه‌ن ـ ده‌گرێ و له سه‌ركه‌شیى و زیاده‌ڕه‌ویى له‌و لایه‌نه‌وه ده‌یپارێزێت.
۳- ڕۆژووگرتن مرۆڤ فێرى خۆڕاگرتن ده‌كا. خۆڕاگرتن له ئاستى زۆر كاره‌ساتدا، وه‌ك بارى ناته‌بایى ئابووریى و سه‌رده‌مى قات‌وقڕیى و برسییه‌تیی و زیندانیى و ده‌ربه‌ده‌ریى و نه‌خۆشیى و.. هتد. لێره‌دا مه‌به‌ست خۆڕاهێنانه له‌سه‌ر خۆگرتن له ئاستى هه‌ر ڕووداوێكدا، نه‌ك به ته‌نیا خواردن و خواردنه‌وه، چونكه خۆڕاگرتن خۆى له خۆیدا ئه‌زموونگه‌یه‌كى گه‌وره و په‌روه‌رشگایه‌كى فراوانه بۆ مرۆڤى خواپێداو، مرۆڤێك كه بیه‌وێ له نیعمه‌ته خودادادییه‌كان به‌هره‌مه‌ند ببێت.
٤- یه‌كێكى تر له سووده‌كانى ڕۆژوو ئه‌وه‌یه كه (قه‌درى عافیه‌ت)مان فێر ده‌كات، واته: وامان لێ ده‌كا كه ڕێز له سوود و به‌خششه خواییه‌كان بگرین، به‌تایبه‌تى له كاتى هه‌بووندا. ئایا له ڕاستیدا تا برسیمان نه‌بێ، قه‌درى ئه‌و هه‌موو نیعمه‌تى خۆراكه جۆراوجۆرانه ده‌زانین؟ یان تا گه‌روو و ده‌م‌ولێومان وشك هه‌ڵنه‌گه‌ڕێن، ڕێز له ئاوى فێنك و سازگار ده‌گرین و بایه‌خى بۆ داده‌نێین؟ یان له ئاستى نیعمه‌تى هه‌موو چێژه‌كانى تر، سوپاسگوزاریى شایسته‌ى خوامان ده‌كه‌ین؟
٥- سوودێكى گرنگى كۆمه‌ڵایه‌تى ڕۆژووش ئه‌وه‌یه كه له حاڵى ده‌ستكورتان و برسییان ئاگادارمان ده‌كاته‌وه. چونكه له‌ڕاستیدا مرۆڤى تێر ئاگای له ژانه‌سكى برسى نییه، له كاتێكدا كه ئه‌گه‌ر جاروبار ئه‌و حاڵه‌ته‌ى هه‌ژارانى به‌سه‌ردا بێت، زیاتر ده‌كه‌وێته بیركردنه‌وه و به حاڵى بێ حاڵان ئاشنا ده‌بێ و له ئاكامى ئه‌و پێزانین و بیركردنه‌وه‌یه‌شدا هه‌ڵوێستى كرده‌یی ده‌بێ و بێ خه‌یاڵانه ده‌سه‌وسانى دیارده ناهاوسه‌نگه كۆمه‌ڵایه‌تییه‌كان دانانیشێت.
٦- یه‌كێكى تر له سووده‌كانى ڕۆژوو ئه‌وه‌یه كه خاسیه‌تى "دڵنیابوون له كاره‌كان" تیاماندا به‌هێزتر ده‌كا، ئه‌م خاسیه‌ته له‌لاى زانا ده‌روونناسه‌كان به نیشانه‌یه‌كى گه‌وره‌ى ته‌ندرووستى ده‌روونیى ده‌زانرێ و پێى ده‌ڵێن: {Feeling of satisfaction}، واته: هه‌ستكردن به ڕه‌زامه‌ندیی و دڵنیایی. ئه‌م سه‌ركه‌وتنه ته‌ندروستییه ده‌روونییه له ئاكامى ئه‌و حاڵه‌ته‌وه په‌یدا ده‌بێ كه بۆ ڕۆژووه‌وان پێش دێ، كاتێك كه هه‌ست ده‌كا له ئاستى ئه‌ركێكدا وه‌فاداریى كردووه و سه‌ركه‌وتوو بووه، سه‌ره‌نجام هه‌ست ده‌كا كه خوداوه‌ند لێى ڕازییه و كاره‌كه‌ى په‌سه‌ند كردووه. (وتاری "الصیام والصحه النفسیه" ی گۆڤاری "الفیصل" ژماره: 123، لا: 40).
٧- یه‌كێكى تر له سووده ده‌روونییه‌كانى ڕۆژوو (هه‌ستكردن به سه‌ركه‌وتن)ه. واته: ئه‌م دیارده‌یه ـ كه خواستێكى ده‌روونیى مرۆڤه ـ له ڕێى ڕۆژووه‌وه تێروته‌سه‌ل ده‌كرێ. ئه‌مه‌ش له دوو بوارى ڕۆژووه‌واندا دیارى ده‌دا: به درێژایى ڕۆژ هه‌ست ده‌كا خاوه‌نى ئیڕاده‌یه و زاڵ بووه به‌سه‌ر ئاره‌زووه‌كانیدا و توانیویه‌تى فه‌رمانى خوا جێبه‌جێ بكات و له كاتى به‌ربانگكردنه‌وه‌شدا هه‌ست ده‌كا له به‌جێهێنانى فه‌رمانه‌كه‌دا تا دوا قۆناغ سه‌ركه‌وتوو بووه.
۸- یه‌كێكى تر له سووده‌كانى ڕۆژوو گه‌شه‌پێدانى دیارده‌ى (بڕوا به‌خۆكردن)ه، چونكه مرۆڤى ڕۆژووه‌وان ده‌بینێ كه زۆر به‌هێزه و له ئاستى شاڵاوه خۆڕسكییه‌كانى ده‌روونیدا، چه‌ند سه‌عاتێكى زۆر خۆى ده‌گرێ، ئه‌مه‌ش هێزى بڕوا به‌خۆكردن له مرۆڤدا په‌ره پێ ده‌دا. دیاره كه ڕۆژووه‌وان له مه‌یدانى ڕۆژووگرتندا وه‌ك وه‌رزشكارێكى كارامه‌یه له گۆڕه‌پانى تاقیكردنه‌وه‌یه‌كدا له مه‌شقه‌كانیدا سه‌ركه‌وتوو ده‌بێ، یان وه‌ك سه‌ربازێكه كه له سه‌نگه‌رى به‌ره‌نگاریى هێرشهێنه‌راندا، به‌سه‌ر دوژمنانیدا زاڵ ده‌بێ. ئه‌مه‌ش خۆى له‌خۆیدا هۆكارێكى گرنگى گه‌شه‌پێدانى ئه‌و خاسیه‌ته ده‌روونییه‌یه، (بڕوا به‌خۆكردن)ه.
٩- وێڕاى ئه‌و سوود و حیكمه‌تانه‌ى ڕۆژوو له ڕووى ته‌ندروستى لاشه‌ییشه‌وه سوودى زۆرى هه‌یه، چونكه هۆكارێكى سه‌ره‌كیى پارێزگاریى لاشه‌یه له نه‌خۆشییه جۆراوجۆره‌كان له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ڕۆژووگرتن ده‌بێته هۆى پشوودانى گه‌ده و سووككردنى ئه‌ركى دڵ، دیاره زۆربه‌ى نه‌خۆشییه‌كانیش له گه‌ده‌وه و له ئاكامى خواردنه‌وه، دووچارى مرۆڤ ده‌بن، به‌تایبه‌تى هه‌ندێك نه‌خۆشیى ڕۆماتیزمى و نه‌خۆشییه‌كانی سووڕى خوێن.
له‌م باره‌یه‌وه پێغه‌مبه‌رى ئیسلام فه‌رموویه‌تى: (ما ملأ ێدمیّ وعا‌وً شرًّا من بگنه، بحسب ابن ێدم أكلات یقمن صلبه، فإن كان لا محاله، فپلپ لگعامه، وپلپ لشرابه، وپلپ لنفسه). (ترمزى) واته: مرۆڤ هیچ ده‌فرێكى پڕ نه‌كردووه خراپتر بێت له سكى، به‌سه بۆ بنیاده‌م چه‌ند تیكه‌یه‌كى چكۆله كه هێزى پشتى ڕابگرن. خۆ ئه‌گه‌ر خواردنى خوارد، با سێیه‌كى گه‌ده‌ى ته‌رخان بكات بۆ خواردنى، سێیه‌كیشى بۆ خواردنه‌وه‌ى، سێیه‌كیشى بۆ هه‌ناسه‌دانى.
حه‌كیمێكى سه‌رده‌مى پێغه‌مبه‌رى ئیسلامیش به ناوى: (حارپ بن كلده) وتوویه‌تى: (المعده بیت الدا‌و) واته: گه‌ده خانه‌ى ده‌رده. دیاره كاتێك كه وترا: گه‌ده خانه‌ى سه‌ره‌كیى زۆربه‌ى ده‌رده‌كانه، ده‌بێ پاراستنى گه‌ده به خۆگرتنه‌وه له خواردن و خواردنه‌وه‌ش، چاكترین ده‌رمانى ئه‌و ده‌ردانه بێ.
له ڕاستیدا دكتۆره پسپۆڕه‌كان سه‌لماندوویانه كه ڕۆژووگرتن بۆ چه‌ندین ده‌ردى لاشه ده‌رمانه، وه‌ك ده‌ردى: قه‌ڵه‌ویى و ورگ‌زلى، پێچكه‌وتنى ده‌ماره‌كان، كۆبوونه‌وه‌ى ترشه‌مه‌نیى میز، به‌رزبوونه‌وه‌ى په‌ستانى خوێن، تێكچوونى ڕیخۆڵه‌كان، نه‌خۆشیى جومگه‌كان، نه‌خۆشییه‌كانى پێست و.. هتد. دكتۆر (ماكفادون) ـ زاناى ئه‌مریكى پسپۆڕـ له كتێبێكیدا، كه ده‌رباره‌ى ڕۆژوو نووسیویه‌تى، ده‌ڵێ: "هه‌موو مرۆڤێك پێویستى به ڕۆژوو هه‌یه، با نه‌خۆشیش نه‌بێ، چونكه كۆبوونه‌وه‌ى ژه‌هرى خۆراك و داوده‌رمان له له‌شدا، ئاده‌میزاد وه‌ك نه‌خۆش لێ ده‌كا، به‌ڵام كاتێك به‌ڕۆژوو بوو، كێشى داده‌به‌زێ و ئه‌و ژه‌هرانه‌ش له له‌شیدا نامێنن". (بڕوانه: نامیلكه‌ی (ڕۆژوو له ئیسلامدا)، نووسینى: مامۆستا حه‌سه‌ن پێنجوێنی، كه وته‌ی چه‌ند دوكتۆرێكی تری له باره‌ی سووده‌كانی ڕۆژووه‌وه هێناوه).
له كۆتاییدا دوو خاڵى گرنگ بیرى خوێنه‌رانى به‌ڕێز ده‌خه‌مه‌وه:
یه‌كه‌م: پێویسته ئه‌وه‌مان له‌بیر نه‌چێ كه مرۆڤى بڕوادار ته‌نها له‌به‌ر خاترى به‌ده‌ستهێنانى ئه‌م سوود و قازانجه كه‌مخایه‌نانه به‌ڕۆژوو نابێ، به‌ڵكوو پێش هه‌موو شتێك نیازى فه‌رمانبه‌رداریى فه‌رمانی خواى هه‌یه و ئه‌گه‌ر له كه‌نارى شاڕێگه‌ى به‌ندایه‌تیدا ــ پێش گه‌یشتنه قیامه‌ت و پاداشتى نه‌بڕاوه ـ تووشى قازانجى جۆراوجۆر بوو، ئه‌وه سه‌رى لێ تێكناچێ و سه‌رگه‌رمیان نابێ و ڕێى خۆى ده‌گرێته به‌ر، تا ده‌گاته دوا خه‌ڵاتى نه‌بڕاوه، كه ڕه‌زامه‌ندى زاتى كردگاره (ورضوان من الله أكبر).
دووه‌م: ئه‌وه‌شمان له‌بیر نه‌چێ كه ئایینى پیرۆزى ئیسلام مۆڵه‌تى نه‌خۆشى داوه كه ڕۆژوو نه‌گرێ، ئه‌گه‌ر هه‌ستى كرد كه زیانى پێ ده‌گا، له‌م بواره‌دا خوا ده‌فه‌رموێت: «لا یكلف الله نفسا إلا وسعها» واته: خوا ته‌كلیف و ئه‌رك به‌سه‌ر هیچ كه‌سدا نادات، مه‌گه‌ر به ئه‌ندازه‌ى توانا و لێهاتنى.
ئه‌م باسى ڕۆژووشكاندنه بۆ نه‌خۆش بابه‌تێكى تایبه‌تى (فیقه)ییه و ده‌بێ پرسیار له دوو پسپۆڕ تیایدا بكرێ، یه‌كه‌م: دكتۆرێكى خواناس و لێزان، دووه‌م: زانایه‌ك كه ئه‌حكام و چۆنیه‌تى شكاندن و گرتنه‌وه‌ى ڕۆژووه‌كه به ته‌واوى بزانێت.
ئه‌مه چه‌ند بیرخستنه‌وه‌یه‌كى سه‌رپێیى قوتابخانه و تیمارگه‌ى ڕۆژووگرتن بوون، هیوادارم گیان و لاشه‌مان سوودمه‌ندى ئه‌م به‌هره خوداییه ببن و خواى گه‌وره له خه‌ڵاتى هه‌ردوو دونیا بێ به‌شمان نه‌كات.
بۆچوونه‌کان