گومان و دڵەڕاوکێی ئەو دوو ڕاکێشە دەروونییە، بابەتێکی کۆن و دێرینەیە و بەردەوام درێژەی هەیە.
قوڕئانی پیرۆز دەفەرموێت: «فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا» (شەمس:٨(
لەو نێوانەدا ڕۆژوو ڕۆلێکی شیاوی لە بواری ڕاهێنان و پەروەردەی نەفس و ڕاکێشانی دڵی بۆلای ئیمان و هەستی بەرپرسایەتی هەیە.
ململانێی نێوان ویستی نەفس و خواردن و خواردنەوە و وەلانانی پێویستیی سێکسی و خۆپارێزی لەو بابەتانە لە ماوەیەکی دیاریکراو، نەفسی مرۆڤ پەروەردە دەکات لەسەر ئەوەیکه بەردەوام بە گوێرەی داواکاری و ویستی هەوا و هەوەس نەجووڵێتەوە..
دوو زاراوەی قوڕئانی هەن که ئەو بابەتە بە تەواوی ڕوون دەکەنەوە:
وشەی ”هدی“ کە ئاماژه بە دڵگری و دڵڕفێنی ئیمانی دەکات و چالاکی و جووڵه لەو بوارەدا بەسووده، وەک دەفەرموێت: «فَمَنِ اتَّبَعَ هُدَايَ فَلَا يَضِلُّ وَلَا يَشْقَىٰ» (تاها:١٢٣(
کەسێک که شوێنکەوتووی حاڵی ئیمانی خۆی بوو، لە دونیا سەرلێشێواو و داماو نابێت و لە پەسڵان بە چوونه دۆزەخ چارەڕەش نابێت.
ئاسەواری دووهەم، بە دواداچوون و ڕێنوێنی یەزدانیی، مرۆڤ لە ترس لە داهاتووی دەپارێزێت و خەم و پەژارەیەکی سەبارەت بە ڕابردوو نابێت: «فَمَنْ تَبِعَ هُدَايَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ» (بەقەڕە:٣٨)
وشەی ”هوی“ ئاماژه بە ڕاکێشەری شەیتانی دەکات. قوڕئانی پیرۆز دەفەرموێت: هێندێک لە مرۆڤەکان ڕاکێشه نەفسانییەکانی خۆیان کردۆتە خودای خۆیان و بەتەواوی شوێنکەوتووی هەوا و هەوەسی خۆیانن: «أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنْتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا» (فوڕقان:٤٣)
لە قوتابخانەی ڕەمەزاندا مرۆڤ پرۆڤه دەکات که هەوا و هەوەسی خۆی کۆنتڕۆل و گوێڕایەڵی ڕێنماییەکانی یەزدانی بکات.
بە لێکدانەوەی قوڕئان شوێنکەوتنی هەوا، نەفسی مرۆڤ دەباته وڵاتی نادیار و لەناو دەچێت. «فَلَا يَصُدَّنَّكَ عَنْهَا مَنْ لَا يُؤْمِنُ بِهَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ فَتَرْدَىٰ» (تاها:١٦)
شوێنکەوتنی هەوای نەفسانی، مرۆڤ لە بارودۆخی هاوسەنگی دەباتە دەرەوە. «وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَكَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا» (کەهف:٢٨)
و ئەوەیکه ئەو کەسە شوێنکەوتووی هەوای نەفسی خۆی بێت، پێگه و جێگەی خۆی لە بارەگای خوا و بەندەکانیشی لەدەست دەدات. «وَلَا تُطِعْ مَنْ أَغْفَلْنَا قَلْبَهُ عَنْ ذِكْرِنَا وَاتَّبَعَ هَوَاهُ وَكَانَ أَمْرُهُ فُرُطًا» (کەهف:٢٨)
چەند ساتێک لەگەڵ شاعیرەکان:
در این باب بیدل دهلوی زیبا می‌سراید.
زِ ره هوس به توکی رسم، نفسی زِ خود نرمیده من
همه حیرتم به کجا روم، به رهت سری نکشیده من
سەعدیش دەڵێ:
اگر این درنده‌خویی ز طبیعتت بمیرد
همه عمر زنده باشی به روان آدمیت
رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند
بنگر که تا چه حد است مکان آدمیت
طیران مرغ دیدی تو ز پایبند شهوت
به در آی تا ببینی طیران آدمیت
گراز پی شهوت و هوا خواهی رفت
از من خبرت که بینوا خواهی رفت
مولوی، دیوان شمس، رباعی شماره ۳۷۲
شهوت‌ها و لذّت‌ها، سَخاست
هر که در شهوت فرو شد، برنخاست
عُروَةُالوثقی است این ترکِ هوا
بر کشَد این شاخ، جان را بر سَما
مثنوی معنوی، دفتر دوم
نووسەر: فەرزان خاموشی - کارناسی بالای پەروەردەی ئیسلامی
وه‌رگێڕ: بوشڕا ئیبڕاهیمی
بۆچوونه‌کان