بەبڕوای کۆمەلێک لە جەریاناتی سیاسی رۆژهەلاتی کوردستان، هێزو گرووپە ئیسلامییەکان هیچ کات لە ئاست بەرژەوەندی خەڵک و نەتەوەکەیاندا هەنگاویان نەناوەو بەپێی بۆچوونی ئەم هێزە سیاسییانە، بێگانە پەرەستی و کۆنەپەرەستی مۆرک و ناسنامەی سەرەکی گشت ئیسلامییەکانە. دیارە وەک ڕۆژ روونە کە ئەگەر ئێمەی کورد ئەمڕۆ گەرەکمان بێت، شانازی بەمێژووی نەتەوەیی و بەسەرهاتی پڕ لەمەزنایەتی گەورەپیاوان و رێبەرانمان بکەین، فاکتەری ئایین ناکرێ نکۆڵی لێبکرێ و ناکرێ شوێنەواری ئەو ڕەوتە پیرۆزە لەبەرچاو نەگیرێ. نموونەی کەسایەتی ئایینی و رادەی شوێن‌دانانی فاکتەری دین لەسەر ڕەوتی ڕابردووی تێکۆشانی نەتەوەیی کورد زۆر ئاشکرایەو پێویست بەشیکردنەوە نیە.
ئەمڕۆش هۆگری و پێوەندی چین و توێژەکانی خەڵکی کوردستان بە ئایینی ئیسلام رۆژبەرۆژ لە برەودایەو ئێستا لە زۆربەی شارەکانی کوردستان، خەڵکانی دیندار لە ئەکتیڤـترین کەسانی ناوکۆمەلگای کوردەواریمانن. هەر بەو پێیە ئەشێ دین وەک یەکێک لەفاکتەرەگرینگەکان چاوی لێبکرێ بگرە لەزۆر قۆناغان‌دا لەوێنەی گرینگترین و شوێن‌دانەرترین چەمک بژمێردرێ.
بەداخەوە ئەمڕۆ بیرۆکه‌ی لائیکانە، بێ ئەوەی کە ئەم مێژووە پڕ لەسەروەری و ڕەنگینە بپارێزن و وەک پاڵپشتێک وەریگرن، به‌دیدێکی سه‌قه‌ت‌و نه‌شیاو گەرەکیانە بە ئەنقەست بیر و هزری ئایینی لەرابردووی زێڕینی نەتەوەییمان بسڕنەوەو لەو هەمووە حەماسە خوڵقاندن و ئازایەتییە مێژوویەش خۆنەناس بکات.
لەپەنجاکانەوە تا ئێستاو تەنانەت پێشتریش، بیرۆکەی چەپ گوتاری زاڵ بەسەر زۆربەی هێزە سیاسییەکان لە کوردستان بووه. ئێستاش زۆرجاران داستان و شەرەقسەی دژایەتی لەگەڵ ئۆردوگای کاپیتالیزم و سامانداری رۆژئاوایی، لەلایەن تاقمێک لەهێزە کوردستانییەکان دەبێتە هێژاترین کەڵکەڵەی مێشکیانو هەستی پیرۆزی نەتەوایەتی زۆر غەریب و نامۆ خۆ دەنوێنێ. داڕمان و تێک‌رووخانی بیری چەقبەستووی کۆمۆنیزم لە وڵاتانی خۆرهەڵات لەمێژە لە یادەکان چۆتەوە پاش و بەم تێکهەڵچوونەی دوایی روسیا و گورجستان و بەدوای ئەویش‌دا بردنەوەی چەند کەل و پەلی باستانی و مێژوویی سەبارەت بەکەسایەتییەکی سۆڤیەتی پێشوو لە یەکێک لە مووزەخانەکانی گورجستان بەرەو روسیا، بەجارێکی دەرگای کۆمۆنیزمی کۆن قەپاتکراو میژووی پڕ لەچەوساندنەوەی ئەم حەزیایە پەروەندەی داخرا. بەڵام هێزە چەپەکان هەنووکە بیرەوەری جیهانی دوو جەمسەری لەبیرو هۆشیان دەرنەچووەو مشت‌و مڕی کۆمۆنیزمی کرێکاری و کاپیتالیزمی سەرمایەداری لە گوتاری سیاسییاندا مانای خۆی هەر لەدەست نەداوە.
بەلێوردبوونەوەیەکی ساویلکانەش دەردەکەوێ کە ئەم تێکهەڵچوون و هالۆزییە شێوازێکی نوێیە لە کڵۆنیالیزمی جیهانی بۆ چەوساندنەوەی گەلانی بن‌‌دەست، بەم ئاوایەکە تاقمێک کە بەرواڵەت لافی نوێخوازی و مۆدێرنیسم لێدەدەن، پێوەندی خۆیان لەگەڵ رابردوو دەپچڕێنن و نەریت لای ئەوان دیاردەیەکی دزێوەو بەگوێرەی لێکدانەوەی ئەوان هەرچی نوێیە پیرۆزەو هەرچی بەرابڕدووش گرێ درابێ ناحەز و بێ‌کەڵکە. ئەو هەڵوێستە خۆی چاندنی تۆوی دووبەرەکی بەدواوە هەیەو ئیستعماری جیهانی ئەم‌جارەیان بە رەنگ و لەونێکی‌تر خۆ دەنوێنێ و ئەوانی کە تا دوێنێ کۆڵۆنیز کرابوون ئەمڕۆ لەخۆ بەرە ژێرتر دەچەوسێندنەوە. بەڵام میژوو سەلماندوویەتی کە ئەم چەشنە بڕیارانە، مەحکووم بە داڕمان و سەر لێشێواوین و لەڕاستی‌دا "ئۆقیانووس بەکەوچک پێوانە" یان "ئاو لەدەسکاونگ کوتانە" دژوازێکی زەق لە ئاکاری سیاسی هێزە نائیسلامییه کانی کوردستان بەدیدەکرێ، ئەویش ئەشێ بێژین کە سۆزی پێکەوە ژیان و وێک هەڵکردن لە رەفتاریان‌دا نابیندرێ کە سەلمێنەری ئەو ئیدعایانە زۆرن. سەرەڕای دروشمی دێمۆکراسی‌خوازی و چەندین شتی لەم چەشنە، عادەتی سەرەکی ئەم جەڕیانە لەئاست گرووپە میانەڕەوەکان دا تەنیا و تەنیا هێرش و کوتانی بیری ئەوانە. هەر ئەو هەڵس‌وکەوتە لەکوردستانی باشووریش لەلایەن دوو هێزی سەرەکی، لەرابردوویەکی نزیک‌دا رەچاو دەکرا، بەڵام لە کردەوە‌دا ئەم سیاسەتە، تووشی ئاستەنگ بوو و ناچار بە گۆرینی ئیستراتێژی بوون، بەهۆی ئەوەکە ئیسلامییەکان رێژەیەکی زۆریان لەخەڵک لەگەڵ‌دا بوو و خزمەتی مەدەنی و فەرهەنگی و زانستی زۆریان کرد و ڕەنگە لە زۆر لایەندا خزمەتگوزاری ئەوان زیاتر لەم خزمەتانە بێت کە باڵی دەسەڵات‌دار بەخەڵکییان کردبێت. ئیستا بۆ نموونە پارتی دیمۆکراتی کوردستان لە باشوور، لەمەڕ رێژەی لایەنگرەوە، یەکیەتی نیشتمانی بەهێزی سێهەم و یەکگرتووی ئیسلامیش بەهێزی دووهەم دەزانێ، کە دژی ئەم بۆچوونە لەلای یەکیەتی نیشتمانیش هەر بەمحاڵەتە دوپاتە دەکرێتەوەو هاتنی له‌پڕتاوی بزووتنه‌وه‌ی گۆڕان بۆ سه‌ر گۆڕه‌پانی سیاسی هه‌رێم بالانسی ده‌سته‌ڵات به‌گشتی له‌داهاتوویه‌کی نزیک تێکده‌دات. سەرجەمی ئەمحاڵەت و گۆڕانکارییە ئەزموونێکی بەنرخ و زیندوویە لەبەردەم هێزەکانی رۆژهەڵات، بۆ ئەوەیکە نەکا هەڵەی دیتران پاتە بکەنەوەو دەرسی لێوەر نەگرن.
ئەمڕو ئەوخزمەتە نەتەوەیی و ئینسانییەکە ئیسلامی میانەڕەو لەڕۆژهەڵاتی کوردستان و سەراسەری ئێران کردوویەتی بەڕاستی جێی فەخر و شانازییەو ڕەنگە بشێ کەبێژین شوێنی خزمەتی ئەوان زۆر بەرچاوترە لە هێزەکانی تره کە مێژوویەکی دوور و درێژتریان لە خەباتی سیاسی هەیە. بۆ هەموو لایەک ڕوونە کە لە ئێران لەزۆر بارەوە، جیابیران و کەمینە نەتەوەیی و دینێکان، تووشی سانسۆر و بەربەست بوونەتەوە. به‌ڵام ئیسلامی میانه‌ڕه‌و به خوێندنه‌وه‌یه‌کی زانستییانه‌و ره‌خساندنی هه‌ل و مه‌رجی تایبه‌ت و حه‌کیمانه هەر لە تاران سەرەڕای بوونی زه‌ختێکی زۆر چه‌ندین ناوه‌ند وه‌ک مزگه‌وت و شوێنی چالاکی فه‌رهه‌نگی بۆ کورده‌کان و سوننی مه‌زهه‌به‌کان داناوه و دیاره تاکه مه‌یدانداری ئه‌م چالاکییانه جەماعەتی دەعوەت و ئیسلاحه‌و ئه‌م ناوه‌ندانه تا ئێستاش سه‌رقاڵی کار و چالاکی خۆیانن. بەهەرشێوەیەک بێت لەو هەلومەرجە دژوارە‌دا "جەماعەتی دەعوەت و ئیسلاح" بە پشتیوانی و ئیرادەی ئەندامانی توانیویەتی لە جێگایەک وەکوو پارێزگای خوراسان لەگونبەدی کاووس مزگەوتێک بۆ کوردەکانی نیشتەجێ و ئاوارەی ئەو شارە دوورە پەرێزە دابنێن کە تێڕوانینی زۆر کەس رەد دەکرێتەوە کە ئەم گرووپانە تەنیا مەبەستیان مەزهەبەو هیچی‌تر، چون هەر لەم شارە سوننی‌نشینەدا چەندین مزگەوتی سوونی‌تریش هەیە کەهی فارسەکانە. نموونەی دووهەم لە شاری ماکۆ له‌باکووری رۆژهەڵاتی کوردستانە، دیسان دانانی مزگەوت و لەپەنا ئەویش‌دا دانانی کتێبخانەیەک بۆ کوردەکانە، ئەمەش لەحالێکدایە کە لەم دەڤەرەدا لەدوای دەسەڵاتی سەفەوێکان تا ئێستا کوردەکان خاوەنی هیچ ناوەندگەلێک نەبوونە.
هێژای دەربڕینە کە لەم سەردەمەدا کێشەی هەرەمەزنی گرووپە میانەڕەوە ئیسلامییەکان، بوونی بیری بەرتەسک و رەهای به‌شێک له سەلەفی ئیسلامییە، کە رەچاو کردنی توند و تیژی لە هەڵس‌وکەوتییان‌دا، زەبرێکی قورس و کاریگەری، لەبزوتنەوەی ئیسلامی و نەتەوایەتی وەشاندووە. ئەم کردەوە چەوت و لارە تیرۆریستییانە، پێش هەموو شتێک پێکاندنی ئەو ئامانجەیەکە دوژمنانی کورد سەدان ساڵە پیلانی بۆ دادەڕێژن و بەم چەشنە تێکۆشان و خزمەتی گرووپە میانەڕەوەکانیش تووشی ئاستەنگ دەکەن. لەهەمووی سەیرتر ئەوەیە کە ته‌یاره لائیکه‌کان هیچ جیاوازیه‌ک لەنێوان ئیسلام بەلاڕێ‌دا چووی سەلەفی جیهادی و گرووپەمیانەڕەوەکان نابینن و هەر دوو لا وەک یەک دەشوبهێنن. لانی‌کەم لەبەرچاوی هەندێک لەخەڵکی ئاسایی‌دا ئەم چالاکییە پیرۆزە نەتەوەییانەی ئیسلامی میانەڕەو، بەجۆرێکی ناڕێک و دزێو نیشان دەدرێ کە ئەمە بە پێچەوانەی راستییەکانە. به‌ڵام وه‌ک دوا وته ده‌بێ بڵێین گۆڕانکارییه‌کانی ئه‌م دوایانه‌ی رۆژهه‌ڵاتی ناوین به‌تایبه‌تی هه‌ڵبژێرانی موحه‌ممه‌د مۆرسی وه‌ک کاندیدی رێکخراوی ئیخوان ئه‌لموسلمین له میسر و هه‌ڵسوکه‌وته شیاو و دێموکراتخوازانه‌که‌ی، دڵه ڕاوکێی له دڵی هێزه ناوچه‌یی و جیهانییه‌کان لابرد که به بڕوای ئه‌وان هاتنی ئیسلامخوازان به‌رژه‌وه‌ندی به‌شێک له‌هێزه‌ناوچه‌ییه‌کان ده‌که‌وێته خه‌ته‌ر که ئه‌م بۆچوونه به‌هه‌ڵه ده‌رچوو. هاوشێوه‌ی ئه‌و ئه‌زموونه پیرۆزه «راشید غه‌نووشی» توونیسێکه بێگومان له‌سه‌ر داهاتووی ناوچه‌که کاریگه‌رێکی به‌رچاویان ده‌بێ.
بۆچوونه‌کان