رۆژوه‌وانی رِاسته‌قینه ئه‌وكه‌سه‌یه هه‌موو ئه‌ندامه‌كانی به‌رِۆژوو بن له‌تاوان و زمانیشی له درۆ كردن و ووته‌ی پرِو پوچ و بێ سوود و شایه‌تی نارِه‌وا له‌گه‌ڵ خۆگرتنه‌وه له‌خواردن و خواردنه‌وه‌و جووت بوون له‌گه‌ڵ خێزاندا به‌شێوه یه‌ك گه‌ر قسه‌ی كرد ووته‌یه‌ك ناڵێت رِۆژووه‌كه‌ی له‌كه‌دار بێت , وه‌كرده‌وه‌یه‌كیش ئه‌نجام نادات پاداشتی رِۆژووه‌كه‌ی به‌تاڵ بكاته‌وه به‌و شێوه‌یه ده‌بینین ووته‌و كرده‌وه‌یشی چاك ده‌بێت چونكه ته‌نها (گه‌روو و داوێنی) به‌رِۆژوو نییه به‌ڵكو له‌گه‌ڵ ئه‌ویشدا زمان و چاو و گوێ و ده‌ست و قاچ و دڵ و مێشكیشی به‌رِۆژووه. ئه‌مه‌یه ئه‌ورِۆژووه‌ی كه‌خوای په‌روه‌ردگار و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی (صلى الله علیه وسلم) ده‌یانه‌وێ موسڵمانان ئه‌نجامی بده‌ن نه‌ك ته‌نها خۆگرتنه‌وه له‌خواردن و خواردنه‌وه و ئاره‌زووه‌كان , چونكه رِۆژوو: رِۆژووگرتنی هه‌موو ئه‌ندامه‌كانه له‌تاوان وكردار وگوفتاری نابه‌جێ و نارِه‌وا له‌گه‌ڵ خۆگرتنه‌وه له‌خواردن و خواردنه‌وه و جووت بوون , چونكه هه‌روه‌ك چۆن خواردن و خواردنه‌وه رِۆژوو به‌تاڵ ده‌كاته‌وه به‌هه‌مان شێوه تاوان كردنیش پاداشتی ده‌برِێت و به‌رهه‌مه‌كانی له‌ناو ده‌بات و وای لێ ده‌كات هاو شێوه ده‌بێ له‌گه‌ڵ ئه‌و كه‌سه‌ی هه‌ر رِۆژووی نه‌گرتبێ, وه‌ك پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله علیه وسلم) ده‌فه‌رموێت: (رُبّ لائم حطه من ایامه الجوع والعطش) (1) واته: زۆر رۆژوه‌وان هه‌یه ته‌نها برسێتی و تینوێتی بۆ ده‌مێنێته‌وه له‌به‌ر ئه‌مه ده‌بینین پێغه‌مبه‌ری خوا (ێلى الله علیه وسلم) موسڵمانی رۆژوه‌وانی هانداوه كه خۆی برِازێنێته‌وه به‌جوانترین و باشترین رِه‌وشت و دوریش بكه‌وێته‌وه له‌هه‌موو كرده‌وه‌یه‌كی خراپ و له‌ووته‌ی بێ نرخ و نابه‌جێ و زماندرێژی , گه‌رچی ئه‌م خراپانه هه‌موو كرده‌وه‌یه‌كی نابه‌جێی تر قه‌ده‌غه‌و حه‌رامكراون له‌سه‌ر موسڵمانان له‌هه‌موو كاتێكدا داوایان لێ كراوه دووره په‌رێزبن لێیان , به‌ڵام قه‌ده‌غه‌كردنی له‌مانگی رِه‌مه‌زاندا و له‌كاتی ئه‌نجامدانی رِۆژوودا زیاتر جه‌ختی له‌سه‌ر كراوه. بۆیه له‌سه‌ر هه‌موو موسڵمانێكی رۆژوه‌وان پێویسته دوربكه‌وێته‌وه له‌هه‌موو ئه‌و گوفتار و كردارانه‌ی ئه‌بنه هۆی رِوشاندنی رِۆژووه‌كه‌ی بۆئه‌وه‌ی سوود له‌رِۆژووه‌كه‌ی وه‌ربگرێت و هۆی له‌خواترسانی بێ , ئه‌و له خواترسانه‌ی كه‌خوای گه‌وره باسی كردووه له‌و ئایه‌ته‌ی كه‌به‌ڵگه‌ی فه‌رزێتیرِۆژووه كه ده‌فه‌رموێ [یَا ڕَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلیْكُمُ الایَامُ كَمَا كُتِبَ عَڵى الَّذِینَ مِن قَبْلِكُمْ لعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ] (2). واته: ئه‌ی كۆمه‌ڵی ئیمانداران خوا رِۆژووی له‌سه‌ر فه‌رز كردوون وه‌ك چۆن له‌سه‌ر ئه‌وانه‌ی پێش ئێوه فه‌رزی كردووه بۆ ئه‌وه‌ی له‌خوابترسن. به‌رِاستی رِۆژوو رِێگه‌یه بۆ له خواترسان , له‌به‌ر ئه‌وه‌ی رِێگره له‌هه‌موو ئه‌و تاوانانه‌ی نه‌فس ئه‌یه‌وێت ئه‌نجامی بدات ,وه پێغه‌مبه‌ری خوا (صلى الله علیه وسلم) ده‌فه‌رموێت: "الێیام جنّه" (3) واته: رِۆژوو قه‌ڵغان و پارێزه‌ره له‌تاوان له‌دونیاداو له‌ئاگری دۆزه‌خیش له‌دوارِۆژدا. جا له‌به‌ر ئه‌مه پێغه‌مبه‌ر (صلى الله علیه وسلم) رِێنمایمانی كردووه بۆ ئه‌وه‌ی خۆمان له‌چه‌ند رِه‌وشتێكی نابه‌جێ كه له‌گه‌ڵ رِۆژوودا ناگونجێ بپارێزین بۆ ئه‌وه‌ی پاداشتی رِۆژووه‌كه‌مان به‌ته‌واوی ده‌ستكه‌وێ به‌ویستی خوا , وه‌له‌ورِه‌وشته خراپ ونابه‌جێیانه: - وووته‌ی درۆ وكرده‌وه‌ی نارِه‌وا: عن ڕبی هریره (رضی الله عنه) قال: قال رسول الله (صلى الله علیه وسلم)" من لم يدع قول الزور والعمل به فليس لله حاجة أن يدع طعامه وشرابه" (4) واته: گه‌ر رۆژوه‌وان وازنه‌هێنێ له‌ووته‌ی درۆ و نارِه‌وا و كرده‌وه پێكردنی , ئه‌وا خوای به تواناو باڵا ده‌ست پێویستی به‌وه نییه واز له‌خواردن وخواردنه‌وه. - ووته‌ی پرِو پووچ و بێ سوود و كاری نه‌فامانه: عن ابی هریره (رضی الله عنه) قال: قال رسول الله (صلى الله علیه وسلم): "ليس الصيام من الأكل والشرب, إنّما الصيام من اللغو والرفث , فإن سابّك أحدٌ أو جهل عليك , فقل: إنّي صائمٌ إنّي صائم " (5). واته: رِۆژوو ته‌نها خۆ گرتنه‌وه نییه له‌خواردن و خواردنه‌وه , به‌ڵكو رِۆژوو بریتیه له‌خۆ گرتنه‌وه له‌ووته‌ی بێ نرخ و قسه‌ی خراپ , وه‌ئه‌گه‌ر كه‌سێك جوێنی پێدای یان نه‌فامییه‌كی به‌رامبه‌رت ئه‌نجامدا , ئه‌وا پێی بڵێ: من به‌رِۆژووم من به‌رِۆژووم. وه‌له‌رِیوایه‌تێكی تردا پێغه‌مبه‌ر (صلى الله علیه وسلم) ده‌فه‌رموێت: "إذا كان يوم صوم أحدكم فلا يرفث ولا يصخب ولايجهل , فإن سابّه أحدٌ أو قاتله فليقل: إنّي صائم " (6) واته: ئه‌گه‌ر كه‌سێكتان به‌رِۆژووبوو با ووته‌ی خراپ و نابه‌جێ نه‌ڵێت, وه‌ده‌مه‌ده‌م و هاوارنه‌كات , وه‌كاری نه‌فامه‌كانی لێ نه‌وه‌شێته‌وه , وه‌ئه‌گه‌ر كه‌سێك جوێنی پێدا یان شه‌رِی پێگێرِا ئه‌وا بابڵێت: من به‌رِۆژووم. بۆیه ده‌بینین هه‌رِه‌شه‌ی توند له‌لایه‌ن پێغه‌مبه‌ره‌وه (صلى الله علیه وسلم) كراوه له‌و كه‌سانه‌ی ئه‌م خراپانه ئه‌نجام ده‌ده‌ن و خۆیان ناگرنه‌وه و به‌رِۆژوو نابن له‌تاوان و كردار و گوفتاری خراپ و نارِه‌وا وه‌ك چۆن به‌رِۆژوون له‌خواردن و خواردنه‌وه: كه‌ئه‌وانه ته‌نها برسێتی و تینوێتی و ماندو بوونیان بۆ ده‌مێنێته‌وه و هیچ پاداشتێك به‌ده‌ست ناخه‌ن له‌رِۆژووه‌كه‌یان. عن ابی هریره (رضی الله عنه) انّ رسول الله (صلى الله علیه وسلم) قال: "ربّ صائم حظه من صيامه الجوع والعطش" (7). واته: زۆر رۆژوه‌وان هه‌یه ته‌نها برسێتی و تینوێتی بۆ ده‌مێنێته‌وه. هۆكاریش ئه‌وه‌یه ئه‌و كه‌سه‌ی ئه‌و كرده‌وه خراپانه ئه‌نجام ده‌دات له‌رِاستی و حه‌قیقه‌تی رِۆژوو نه‌گه‌یشتووه كه‌وا خوای گه‌وره فه‌رمانی پێكردووه, بۆیه خوای په‌روه‌ردگار سزای ده‌دات و تۆڵه‌ی لێ ده‌ستێنێته‌وه به‌بێ به‌شكردنی له‌ئه‌جر و پاداشتی رِۆژووه‌كه‌ی (8). دووه‌م: زۆر تێكۆشان له ئه‌نجامدانی خواپه‌رستی و كرده‌وه‌ی چاكه‌دا: موسڵمانی ئیمان به‌رز هه‌موو كات پێشبرِكێ ده‌كات له‌ئه‌نجامدانی كردار وگوفتاری چاكه‌دا و زیاتر هه‌وڵ ده‌دات خواپه‌رستی بكات و فه‌رمانه‌كانی خوای گه‌وره‌و پێغه‌مبه‌ره‌كه‌ی (صلى الله علیه وسلم) به‌جێ بێنێت به‌مه‌به‌ستی زیاتر نزیك بوونه‌وه له‌خوای باڵا ده‌ست و پاداشتێكی زیاتری ده‌ست كه‌وێت له‌دونیاو دوا رِۆژدا, به‌ڵام له‌كاتی به‌رِۆژوو بووندا به‌تایبه‌ت و له‌مانگی رِه‌مه‌زانیشدا به‌تایبه‌تی تر ده‌بێت زۆر زیاتر تێ بكۆشێ و هه‌وڵی زیاتر بدات بۆ ئه‌نجامدانی كرده‌وه چاكه‌كان, چونكه رِمه‌زان مانگێكه قورئانی تێدا دابه‌زیوه و شه‌یتانه‌كانی تێدا ده‌به‌سترێته‌وه و ده‌رگاكانی به‌هه‌شتی تێدا ده‌كرێته‌وه و ده‌رگاكانی دۆزه‌خی تێدا داده‌خرێ (9). بۆیه ده‌بێت _موسڵمانی به‌رِێز _ پێشوازی مانگی رِه‌مه‌زان بكه‌یت به‌ته‌وبه‌یه‌كی رِاسته‌قینه‌و هیممه‌تێكی به‌رز و رِاست بۆ ئه‌وه‌ی له‌ده‌ستی نه‌ده‌یت , وه‌هه‌موو كاته‌كانی ئاوه‌دان كه‌یته‌وه به‌كرداری چاك و جوان بۆ ئه‌وه‌ی به‌ر ئه‌م دوعایه‌ی پێغه‌مبه‌ر (صلى الله علیه وسلم) نه‌كه‌ویت كه‌ده‌فه‌رموێت:" رغم أنف رجلٍ دخل عليه رمضان ثمّ انسلخ قبل أن يغفر له " (10) واته: بێده‌سه‌ڵاتی و سه‌ر شۆرِی بۆ كه‌سێك مانگی رِه‌مه‌زانی هات به‌سه‌ردا و ئه‌نجا برِوات پێش ئه‌وه‌ی خوا لێی خۆش ببێت. له‌رِاستیدا مانگی رِه‌مه‌زان مانگی هه‌وڵدان و جیهاد و ماڵ و كات به‌خت كردن بووه له‌ژیانی پێغه‌مبه‌ردا (صلى الله علیه وسلم) , هه‌روه‌ها سه‌له‌فی ساڵحیش مانگی رِه‌مه‌زانیان زیندوو ده‌كرده‌وه به‌ئه‌نجامدانی ده‌یان كاری خێر و چاكه‌و تێكۆشان و هه‌وڵدان بۆ زیاتر نزیك بوونه‌وه له خوای گه‌وره , نه‌ك وه‌ك هه‌ندێك خه‌ڵك واتێده‌گه‌ن و واده‌زانن رِه‌مه‌زان مانگی رِابواردن و ته‌مه‌ڵی و بێكاری و خه‌وتنه !. (1) 69/أخرجه أحمد (2/ 441, 373) والبيهقي (4/270) وصححه الألباني في صحيح سنن ابن ماحة (1690) . (2) سورة البقرة (183). (3) أخرجه البخاري (1594) كما في الفتح (4/134) وقال الحافظ (والجنة: الوقاية والستر.... وقال عياض في (الإكمال): معناه: ستره من الآثام أومن النار أو من جميع ذلك.....وقال ابن العربي: إنّما كان الصوم جنة من النار لإنه إمساك عن الشهوات , والنلر محفوفة بالشهوات , فالحاصل أنه إذا كفّ نفسه من الشهوات في الدنيا كان ذلك ساتراً من النار في الأخرة) الفتح (4/134-135). (4) أخرجه البخاري(1903) كما في الفتح (4/150) وقال الحافظ في الفتح (4/151) (وقال: ابن العربي: مقتضى هذا الحديث أن من فعل ما ذكر لايثاب على صيامه , ومعناه أن ثواب الصيام لايقوم في الموازنة باثم الزور وماذكر معه , وقال البيضاوىي: ليس المقصود من شرعية الصوم نفس الجوع والعطش , بل مايتبعه من كسر الشهوات وتطويع النفس الأمارة للنفس المطمئنة , فإذا لم يحصل ذلك لاينظر الله إليه نظر القبول ...... واستدل به على أن هذه الأفعال تنقص الصوم). (5) أخرجه ابن خزيمة في صحيحه (1996) والحاكم (1/430-431) وسنده صحيح. (6) أخرجه البخاري برقم (1904) كما في الفتح (4/152) , وبرقم (1894) كما في الفتح (4/134) ومسلم (1095). قال الحافظ في معاني مفردات الحديث: (قوله "فلا يرفث " المراد بالرفث: الكلام الفاحش , وهو يطلق على هذا , وعلى الجماع , وعلى مقدّماته , وعلى ذكره مع النساء , أو مطلقاً , ويحتمل أن يكون لما هو أعمّ منها) (4/135) , وقال: (وقوله "ولايصخب " الصخب: الخصام والصياح) (4/152) , وقال: (وقوله "ولايجهل" أي لايفعل شيئاً من أفعال أهل الجهل كالصياح والسفه ونحو ذلك). فائدة: وقال أيضاً: (قال القرطبي: لايفهم من هذا أنّ غير يوم الصوم يباح فيه ماذكر , وإنّما المراد أنّ المنع من ذلك يتأكّد مع الصوم) (4/135). (7) صحيح سنن ابن ماجة (1690). (8) أنظر: (صفة صوم التبي (صلى الله عليه وسلم)) ص (50-52). (9) ودليل ذلك حديث صحيح أخرجه البخاري (3277) كما في الفتح (6/405) ومسلم (1079). (10) صحيح سنن الترمذي.
بۆچوونه‌کان