اندیشه

«و ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ لِيُذِيقَهُمْ بَعْضَ الَّذِي عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ»

به سبب آنچه دستهاى مردم فراهم آورده فساد در خشكى و دريا نمودار شده است تا [سزاى] بعضى از آنچه را كه كرده‏‌اند به آنان بچشاند باشد كه بازگردند (روم: ۴۱)

مدّت‌ها ذهنم درگیر نکاتی بود که در آیه‌ی ٤١ سوره‌ی مبارکه‌ی روم بیان شده است.

پیشگفتار مترجم:

 بر همگان روشن و مبرهن است که آدمی در وادی حیات دنیا مسٶولیت سترگ و ارزشمند جانشینی خداوند متعال را بر دوش دارد، یعنی خدای علیم حکیم پاره‌ای از کارهای خویش را به آدمیان واگذار نموده تا در پرتو تعالیم رهایی‌بخش خود به دو امر مهم و خطیر «تزکیه» ـ یا آبادانی درون ـ و «تعمیر ارض» ـ یا آبادانی بیرون ـ بپردازند.

بدون شک تحقّق این مهم نیازمند وجود استعداد و ظرفیتهای متعدّد و متفاوت است

پیش از پرداختن به شرح و تفصیل قضیّه ضروری می‌دانم که یک حقیقت را مورد تأکید قرار دهم و آن این که در حال حاضر هیچ‌کس بر روی این کره‌ی خاکی معصوم نیست و این ضرورتاً همه‌ی مسلمانان را در بر می‌گیرد. بر این اساس هیچ شخصیت واقعی یا مجازی یافت نمی‌شود که تصوّر حقیقی و مطلق از آخرین رسالت آسمانی را در انحصار خود داشته باشد. بنابراین توجّه  به سه نکته ضروری است:

الف: قرآن کریم بین همه‌ی مسلمانان مشترک است و هیچ گروهی به هیچ وجه نمی‌تواند ادّعا کند

اقبال شاعر و متفکّر مسلمان‌ شبه‌ قاره هند و پاکستان‌ بود. نیاکان او از برهمنان کشمیر بودند که حدود دویست سال پیش از تولّد  او، اسلام آورده بودند. همانند پدرش‌ به‌ سلسله‌ی قادریه‌ تعلّق‌ خاطر داشت. اوّلین شخصیت مؤثّر بر افکار او‌ سیدمیر حسن‌ بود که‌ خود از طرفداران افکار سرسید احمدخان‌، بنیان‌ گذار نهضت‌ علیگره‌ بود.

در ۱۸۹۵م‌ به‌ لاهور رفت‌ و در دانشکده دولتی لاهور‌  به مدّت ٥ سال  زبان‌های‌ فارسی‌ و عربی‌، ادبیات‌ انگلیسی‌ و ادبیات‌ جدید اروپایی‌ و مقدّمات‌ فلسفه‌ی غرب‌ را فرا گرفت‌. تحصیلات او در رشته‌ی فلسفه در دانشگاه لاهور آغاز شد و مدرک کارشناسی ارشد فلسفه را در سال ۱۸۹۹م با رتبه‌ی اوّل از دانشگاه پنجاب دریافت کرد. وی پس از آن از دانشگاه کمبریج و دانشگاه مونیخ مدرک دکترای خود را در رشته‌ی فلسفه گرفت.