گریز معنوی؛ رویکردی به دین‌گریزی و دین‌گرایی انسان معاصر در گفتگو با مصطفی ملکیان

پ: با توجّه به تعریف های متنوعی که در آثار خود از دین داشته‌اید مثل دینِ یک، دینِ دو و دینِ سه و از آن‌جا که در جایی فرموده بودید که بیشتر به جنبه کارکردی دین قائل هستید، مفهوم و پیده «دین‌گریزی» را در منظومه معرفتی خود چگونه تعریف و تحدید می‌کنید و آیا آن را یک «فرایند» می‌دانید یا یک «فرآورده»؟

ج: به همان صورتی که اشاره فرمودید، من ابتدا «دین‌گریزی» را ایضاح مفهومی می‌کنم و بعد در باب اینکه آیا دین‌گریزی یک فرایند است یا یک فرآورده توضیح می‌دهم.

برای ایضاح مفهوم دین‌گریزی، به نظر من سه نکته باید در ابتدا مطرح شود. نکته اوّل اینکه مراد ما از دین، دین تاریخی و نهادینه است یا دین غیرتاریخی و غیرنهادینه؟ اگر چه می‌توان دین را هم به صورت تاریخی و نهادینه و هم به صورت غیرتاریخی و غیرنهادینه تعریف کرد امّا مجموعه سؤالات شما نشان می‌دهد که بیشتر به دین تاریخی و نهادینه توجّه کرده‌اید، چون اگر مراد شما از دین، دین تاریخی و نهادینه نمی‌بود و دین غیر تاریخی و غیرنهادینه بود. چیزی به نام دین‌گریزی نمی‌توانست مورد تأکید شما باشد. چیزی که شما از آن تعبیر به دین‌گریزی می‌کنید گریز از دین است. امّا گریز از دین تاریخی و نهادینه. بنابراین فرض را بر این می‌گذاریم که شما گریز از دین تاریخی و نهادینه را مورد بحث قرار می‌دهید.

ادامەی مطلب